Η ΝΕΟΛΑΙΑ ΠΟΥ ΚΑΡΦΩΣΕ ΕΒΡΑΪΚΟ ΑΣΤΕΡΙ ΜΕ “SWING” ΣΤΟ ΠΕΤΟ ΤΗΣ ΚΑΙ ΕΜΕΙΝΕ ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Δεν έμειναν στην ιστορία για τις πολιτικές τους μπροσούρες, ούτε για την ένοπλη αντίστασή τους στους παριζιάνικους δρόμους. Τα μόνα “όπλα” των Zazou ήταν το ντύσιμό τους, οι ομιλίες τους και η εν γένει αντιναζιστική τους στάση.

Παρότι δεν σήκωσαν τα πιστόλια τους απέναντι στον εχθρό (τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της ναζιστικής εισβολής) τα μέλη της παριζιάνικης καλλιτεχνικής ομάδας στο κατειλημμένο από Ναζί Παρίσι, μπήκαν στο στόχαστρο των φασιστών. Σε κάθε περίοδο της ιστορίας, η μόδα βρίσκει τον τρόπο να ενοχλήσει, πόσω μάλλον εν μέσω ενός απολυταρχικού καθεστώτος σαν εκείνο που έστησε ο Χίτλερ. Η οπτική ταυτότητα των Zazou, ήταν αρκετή για να τους θέσει στο περιθώριο με συνοπτικές διαδικασίες.

Άμα τη σύστασή τους, το κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η παθητική αδιαφορία για το σύστημα της εποχής, και η απροθυμία να ακολουθήσουν τις συμβάσεις του παρελθόντος. Εμπνεύστηκαν από τη γαλλική τζαζ σκηνή του 1920, και εν τέλει, η συνέπεια στη στάση τους εν μέσω Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, εκφράστηκε ως μια μη βίαιη πολιτιστική αντίσταση.

Κατά τη ναζιστική Κατοχή του 1940, η Γαλλία κόπηκε στα δύο από τους Ναζί που εγκαθίδρυσαν μια εξαιρετικά συντηρητική κυριαρχία, που πλαισιώθηκε από μια αυταρχική και ρατσιστική κυβέρνηση – μαριονέτα, η οποία κλήθηκε να διοικήσει τις κατεχόμενες περιοχές. Εν μέσω αυτού του κλίματος, οι Zazou οργανώθηκαν γύρω από την αγάπη τους για τη τζαζ, χωρίς να αποκτούν χαρακτηριστικά κινήματος, ή οργανωμένης ομάδας με μέλη και δράσεις από τη βάση.

Οι Ναζί είχαν απαγορεύσει την τζαζ μουσική, η οποία χαρακτηριζόταν ως “μηχανισμός πολιτιστικού εκφυλισμού”. Μια δεκαετία νωρίτερα, στο Παρίσι κυριάρχησε η τζαζ “εισβολή” από τις ΗΠΑ, έχοντας φυσικά έντονα αφροαμερικανικά στοιχεία, αναζωογονώντας μια κουρασμένη από τις προηγούμενες πολεμικές συρράξεις, Γαλλία.

Στο Παρίσι εμφανίστηκαν πολλά Swing clubs, ιδίως στη Μονμάρτη. Εκεί γεννήθηκαν και οι Zazou, που πήραν το όνομά τους από τον Καμπ Κάλογουεϊ και το κομμάτι του Zah Zuh Zahby. Ήταν τα χρόνια του Μεσοπολέμου, όταν πολλοί αφροαμερικανοί καλλιτέχνες βρήκαν στέγη στο ελεύθερο Παρίσι, μετανάστευσαν στην πόλη, εμπλουτίζοντας το μουσικό τοπίο και ενθαρρύνοντας εγχώρια ταλέντα όπως ο Django Reinhardt να αγκαλιάσουν την swinging jazz.

Now, here’s a very entrancing phrase,
It will put you in a daze,
To me it don’t mean a thing,
But it’s got a very peculiar swing!
Zaz-zuh-zaz-zuh-zaz,
Zaz-zuh-zaz-zuh-zay,
Zaz-zuh-zaz-zuh-zaz,
Zaz-zuh-zaz-zuh-zay!

Το 1944 ο Andrex έκανε άμεση αναφορά στους Zazou, στο ομότιτλο κομμάτι του.

“Up until now a man could be black or white or yellow or red and that’s all / But a new race was born, it’s the Zazous. / A false collar up to the jaws with a jacket down to the knees, / Hair down the back, / That’s the Zazou, that’s the Zazou. / There are Zazous in my neighborhood / I’m half there myself / And one of these days, / You’ll all be Zazous like them, / Because the Zazou is contagious”.

Fashion Rebels

Η εμφάνιση και η αισθητική, το ντύσιμο και οι κινήσεις του Cab Calloway έγιναν σημείο αναφοράς για τους Zazou, ενώ οι ίδιοι έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση στη Manouche Jazz, ή Gypsy Swing Jazz. Σταδιακά, η τζαζ δημιούργησε από τη δεκαετία του ’30 μια συνειδητοποίηση της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, του πειραματισμού και της ελευθερίας της έκφρασης, ενώ έφερε κάτι φρέσκο και μοντέρνο στους ρυθμούς της εποχής. Η ενσωμάτωση των χαρακτηριστικών αυτών έκαναν τους Zazou να μοιάζουν με κόκκινο πανί για τους κατακτητές Γερμανούς αλλά και για τη Κυβέρνηση του Βισύ, τη φιλογερμανική κυβέρνηση που σχηματίστηκε από τον Γάλλο στρατάρχη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου Φιλίπ Πεταίν στο ελεύθερο τμήμα της Γαλλίας, νοτίως του Λίγηρα, μετά την εισβολή της Γερμανίας και τη συνθηκολόγηση κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κατά τις περισσότερες αναφορές, οι ομάδες των swing kids του Παρισίου υπήρξαν ενεργές από το 1938 έως το 1942. Εν μέσω γερμανικής κατοχής, οι νέοι αυτοί δημιούργησαν μια επαναστατική έκφραση μέσω της μόδας, και φρόντισαν οι αρχές να το προσέξουν, επιδεικνύοντας το στυλ τους στις γειτονιές και στα μέρη που σύχναζαν οι Ναζί. Κυκλοφορούσαν σε καφετέριες όπως το Pam Pam στη Champs-Elysées και το Boul’Mich στο Latin Quarter, χωρίς να κρύβονται σε παράνομα μπαρ. Παράλληλα, οι Zazous διαμόρφωσαν τη δική τους αργκό που υιοθέτησε αγγλικές λέξεις και φράσεις, ειδικά τη λέξη “swing” που έγινε, σύμφωνα με τον Jean-Claude Loiseau, “un mot passe-partout” (ένας κωδικός πρόσβασης για όλες τις ανάγκες).

Οι άντρες Zazou φορούσαν υπερμεγέθη τζάκετ, ανοιχτόχρωμα φανταχτερά σακάκια στολισμένα με μεγάλες τσέπες, και γνώρισμά τους ήταν οι λεπτές, στενές γραβάτες. Τα παντελόνια τους ήταν κοντά, αποκαλύπτοντας πολύχρωμες κάλτσες και παπούτσια από καστόρι με χοντρή σόλα. Τα μαλλιά ήταν συχνά μακριά και απεριποίητα, πιθανώς σε ένδειξη διαμαρτυρίας για έναν νόμο που απαιτούσε όλοι οι άντρες να είναι κοντοκουρεμένοι. Οι ομπρέλες ήταν ένα απαραίτητο αξεσουάρ, μια αναφορά στους Άγγλους και το “Le Style Anglais”. Συνήθιζαν ακόμη να έχουν μουστάκι αλά Clark Gable.

Ο Βρετανός ιστορικός W.D. Hall περιέγραψε εύστοχα τις γυναίκες Zazou. “Προτιμούσαν στενά πουλόβερ με κοντές φούστες και παπούτσια – πλατφόρμες. Φορούσαν σκούρα γυαλιά με μεγάλους φακούς, βάφονταν έντονα και έβαφαν και τα μαλλιά τους σε διαφορετικές αποχρώσεις. Επέλεγαν μάλιστα να μη φορούν καπέλα δημοσίως, ακριβώς για αυτό το λόγο”. Το “bouffant hair” ήταν ένα γνώρισμά τους, συνοδευόμενο από έντονο κόκκινο κραγιόν, που παρέπεμπε ευθέως στις σταρ του Χόλιγουντ της δεκαετίας του 1930. Τα παραπάνω έρχονταν κόντρα στο καθεστώς της ακραίας συντήρησης.

Ακόμη, ήταν γνωστοί για τα κοκτέιλ που έφτιαχναν μόνοι τους, ενώ ισχυρίζονταν πως τα ρούχα τους ήταν αυτοσχέδια, σχεδιασμένα και ραμμένα από τους ίδιους.

Ο ίδιος ο Christian Dior θα έκανε αργότερα τη δική του κριτική για το look Zazou στην αυτοβιογραφία του, Dior by Dior του 1957. “Τα καπέλα ήταν πολύ μεγάλα, οι φούστες πολύ κοντές, τα σακάκια πολύ μακριά, τα παπούτσια πολύ βαριά”. Ο Dior υπηρέτησε ως αξιωματικός του γαλλικού στρατού, αλλά στη συνέχεια βρήκε μια δουλειά σε έναν οίκο του Παρισίου, ντύνοντας γυναίκες των Ναζί αλλά και πλούσιων Γάλλων αστών. Η μικρότερη αδερφή του, Catherine, είχε ενταχθεί στη Γαλλική Αντίσταση. “Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι αυτό το στυλ, το Zazou, προήλθε από την επιθυμία αυτών των παιδιών να αψηφήσουν τις δυνάμεις κατοχής. Τα ρούχα τους περιφέρονταν στο Παρίσι ως μια επαναστατική σημαία. Ως μόδα πάντως, εγώ τη βρήκα απωθητική”, θα έγραφε ακόμη ο Dior.

Η Simone de Beauvoir περιγράφει το στυλ τους ως μια εμφατική αντίδραση στη λιτότητα που επέβαλλε η δοσίλογη διοίκηση, παρουσιάζοντας τη δική τους εκδοχή του mode à la Oxford.

“Scalp the Zazous!”

Το 1940, ο γαλλικός Τύπος ήταν πλημμυρισμένος από άρθρα κατά των νεολαίων Zazou, που διακινούνταν από τη κυβέρνηση της Vichy. Σταδιακά, μέσα από αυτά τα άρθρα η δημοφιλία των Zazou αυξήθηκε, πολλοί νέοι άρχισαν να πηγαίνουν στα στέκια τους και να υιοθετούν το στυλ τους, και ως αποτέλεσμα, ήρθε η απόλυτη καταστολή.

Ενδεικτικά η φιλογερμανική La Gerbe έγραφε:

“Δυσκολευόμαστε πολύ να εξαλείψουμε το δηλητήριο του αμερικανισμού. Έχει μπει στα έθιμά μας, έχει εμποτίσει τον πολιτισμό μας. Πρέπει να καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια ενάντια σε αυτές τις παραβάσεις του γούστου και της συμπεριφοράς. Την παρακμή των κριτικών ικανοτήτων, τις ανοησίες της τζαζ και του σουίνγκ, την αλλοίωση της νεολαίας μας από τα αμερικανικά κοκτέιλ πάρτι”.

Το “Scalp the Zazous!” έγινε η κραυγή της Jeunesse Populaire Française, μιας φασιστικής οργάνωσης νεολαίας, και σύντομα έγινε και πράξη. Οι συλλήψεις άρχισαν να πολλαπλασιάζονται, ενώ όσοι συλλαμβάνονταν κουρεύονταν και στέλνονταν σε “εργοτάξια” της κυβέρνησης της Vichy, για την “επανένταξή” τους.

Ένα προκλητικό και ίσως πιο αντιδημοφιλές χαρακτηριστικό των Zazou, ήταν η προσπάθειά τους να δείξουν ότι είχαν τα δικά τους χρήματα, κόντρα στη πολιτική αυστηρής λιτότητας που εφάρμοζαν οι δυνάμεις κατοχής και οι συνεργάτες τους. Με ίδια μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τις συλλήψεις των Εβραίων, οι Ναζί συγκέντρωσαν τους Zazou και τους υπέβαλλαν σε καταναγκαστική εργασία. Οι πιο θαρραλέοι εκ των Zazou, κάρφωναν πάνω τους και το Αστέρι του Δαβίδ, το οποίο ανέγραφε “Zazu” ή “Swing”. Πολλοί εστάλησαν στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, κατηγορούμενοι για εξέγερση και ομοφυλοφιλία, με τη τύχη τους να μην είναι γνωστή. Σε ένδειξη αλληλεγγύης στους άντρες συλληφθέντες, οι γυναίκες Zazou άρχισαν να βάφουν τα πρόσωπά τους μαύρα, παραπέμποντας φυσικά στους τζαζίστες του αμερικανικού Νότου. Παράλληλα, τα περισσότερα μέλη των Zazou που γλίτωσαν από τις διώξεις, βγήκαν στη παρανομία, συχνάζοντας σε υπόγεια αυτοσχέδια μπαρ και λέσχες, ενώ πέρασαν και στο αντάρτικο. Στο Λατινικό Τομέα, οι Zazous συναντιόνταν πλέον στα υπόγεια κλάμπ Dupont-Latin ή στο Capoulade.

Όπως γράφει η Cecile Paul, η απελευθέρωση του Παρισιού το 1944 από τις Συμμαχικές δυνάμεις, είδε πολλούς Zazou να έχουν ενταχθεί πλέον στις γραμμές του πολέμου για να απαλλάξουν την πόλη από τους ναζί κατακτητές. Η συμβολή τους όμως δεν έγινε αποδεκτή από τα κυρίαρχα πολιτικά κινήματα, σε αντίθεση με τη δράση ομάδων με ταξικά χαρακτηριστικά, όπως οι Edelweiss Pirates. Συνολικά, ο δανδισμός και ο ηδονισμός, η αποστροφή τους προς την εργοδοσία και η αγάπη τους για την “έκφυλη” τζαζ, τους έδωσε κάποια στοιχεία που θα μπορούσαν να σχηματοποιήσουν ένα είδος κινήματος, αν είχαν διάρκεια στον χρόνο.

Σύμφωνα με τον Paul McQueen, οι Zazou ήταν οι πρόδρομοι της 70s υποκουλτούρας και των απαρχών του clubbing. Ο εκκεντρικός στιλιστικός τους κώδικας θεωρείται προάγγελος του ύφους των teddy boys και του rockabilly.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως στους Zazou ανιχνεύεται η απαρχή του πανκ ως προς την ριζοσπαστικότητα έκφρασης, ή ακόμη και στυλιστικών τάσεων όπως το glam rock. Η τάση τους για χορό στα υπόγεια στέκια του Παρισίου, έδωσε την ιδέα άλλωστε στον Eddie Barclay να ανοίξει τη πρώτη ντισκοτέκ μετά τον πόλεμο, το 1947. Ακόμη και σήμερα δε, οι νέοι παριζιάνοι συνηθίζουν να εντάσσουν αγγλικές λέξεις στην αργκό τους, για να εκφράσουν την αντίθεσή τους στο σύστημα, και παρά την ενόχληση της Γαλλικής Ακαδημίας.

Αντί επιλόγου: Το 1986 οι Pet Shop Boys έγραψαν το “In the night” για τους Zazou, ως b-side για το single, Opportunities (Let’s Make Lots Of Money). Και κλείνουμε κάπως έτσι.

Zazou, what you gonna do?
There’s a lot of people gunning for you
Zazou, comment allez-vous?
A knock on the door in the night
That Zazou he don’t care
Dark glasses, long hair
Takes his time, sneers at men
Some ugly people want revenge
Zazou, comment allez-vous?
A knock on the door in the night
In the night