Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ ΞΑΝΑΓΕΝΝΙΕΤΑΙ: Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ

Οι Παριζιάνοι που περπατούσαν τα στενά δρομάκια του 4ου διαμερίσματος, γνωστού και ως Marais, ίσως άκουσαν έναν γνώριμο και συνάμα ξεχασμένο ήχο τις τελευταίες μέρες. Οι καμπάνες της Παναγίας των Παρισίων άρχισαν και πάλι να χτυπούν μετά από σχεδόν πέντε χρόνια, προετοιμάζοντας για την πολυαναμενόμενη επανέναρξή της λειτουργίας του περίφημου καθεδρικού ναού, μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2019.

Ήταν 15 Απριλίου 2019, περίπου στις 6:50 μ.μ., όταν ο Φρεντερίκ Λενίκα, επικεφαλής του γραφείου της Δημάρχου του Παρισιού, Ανν Ινταλγκό, τηλεφώνησε στην πυροσβεστική. Ο καπνός ανέβαινε από την οροφή του 850 ετών καθεδρικού ναού και ο Λενίκα το έβλεπε από το γραφείο της Ινταλγκό. Οι Παριζιάνοι παρακολουθούσαν το συγκλονιστικό θέαμα από ταράτσες τους, καθώς το αγαπημένο τους κτίριο φλέγονταν, και έμειναν άφωνοι όταν το καμπαναριό του καθεδρικού ναού κατέρρευσε στις 7:30 μ.μ.

Πριν ακόμα οι φλόγες σβήσουν, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν υποσχέθηκε να ξαναχτίσει τον καθεδρικό ναό, «μεγαλύτερο και πιο όμορφο», χαρακτηρίζοντάς τον «μέρος του πεπρωμένου της Γαλλίας».

Η Παναγία των Παρισίων θα ανοίξει επίσημα σήμερα, 7 Δεκεμβρίου, με τα εγκαίνια να σηματοδοτούν την έναρξη μιας νέας εποχής για το εμβληματικό μνημείο της γαλλικής πρωτεύουσας. Στην τελετή θα δώσουν το παρών περισσότεροι από 40 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων, καθώς και ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ. Όλα αυτά, σε μια αρκετά ασταθή περίοδο στο γαλλικό πολιτικό στερέωμα, μετά την κατάρρευση της κυβένησης Μπαρνιέ.

Την επόμενη ημέρα, ο καθεδρικός ναός θα φιλοξενήσει τη δημόσια Θεία Λειτουργία και οι καμπάνες του θα αρχίσουν και πάλι να σημαίνουν καθημερινά, όπως έκαναν εδώ και αιώνες.

Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ ΕΝΣΑΡΚΩΝΕΙ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Irit Kleiman είναι καθηγήτρια ανθρωπιστικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, που εστιάζει στη μεσαιωνική Γαλλία και μετά την πυρκαγιά της Παναγίας των Παρισίων άρχιζε να διδάσκει ένα μάθημα με τίτλο «Μνήμη και Μνημείο», το οποίο εμπνεύστηκε από την ανακατασκευή της. Η ίδια γράφει πως “η Νοτρ Νταμ είναι παλαιότερη από τη Γαλλία την ίδια”. 

Ιστορικά, η κατασκευή της μεσαιωνικής καθεδρικής εκκλησίας ξεκίνησε το 1163, υπό την καθοδήγηση του Ρωμαιοκαθολικού Επισκόπου Μωρίς ντε Σιλλύ, με τη πρώτη φάση της κατασκευής να διαρκεί σχεδόν 100 χρόνια.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η καθεδρική εκκλησία λειτούργησε ως εργαστηριακός χώρος της Γοτθικής αρχιτεκτονικής. Διακοσμήθηκε με γιγαντιαία κυκλικά βιτρώ παράθυρα που μοιάζουν με πέταλα λουλουδιών και με 28 αντηρίδες σε πρωτοφανή κλίμακα για να υποστηρίξουν το επιβλητικό της ύψος.

Η ισορροπία ανάμεσα στη διατήρηση του παρελθόντος και την οικοδόμηση του μέλλοντος έχει αποτελέσει χαρακτηριστικό στοιχείο της ιστορίας του καθεδρικού ναού, πολύ πριν από την καταστροφική πυρκαγιά του Απριλίου 2019.

Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, στα τέλη του 18ου αιώνα, οι επαναστατικές ορδές γκρέμισαν τα πέτρινα γλυπτά από τη γκαλερί των βασιλέων στη πρόσοψη και μετονόμασαν τον θρησκευτικό καθεδρικό ναό σε «Ναό της Λογικής».

Αυτό το όνομα δεν κράτησε για πολύ. Ως ο αδιαμφισβήτητος νικητής της Γαλλικής Επανάστασης, ο Ναπολέων επέλεξε την Παναγία των Παρισίων για να στεφθεί αυτοκράτορας το 1804. Από την εποχή της στέψης του Λουδοβίκου του Ευσεβούς το 816 μ.Χ., οι Γάλλοι βασιλείς παραδοσιακά στεφόντουσαν στον Καθεδρικό Ναό της Ρεμς, στην περιοχή της Καμπανίας.

Ο Ναπολέων ωστόσο, άλλαξε πορεία, παρά την βανδαλισμένη και κατεστραμμένη κατάσταση του καθεδρικού ναού, την οποία έκρυψε πίσω από περίτεχνα κρεμασμένα πανό.

Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Ναπολέων προσκάλεσε τον Πάπα Πίο Ζ’ να παραστεί στην τελετή, αλλά στη συνέχεια άρπαξε το στέμμα από τα χέρια του και το τοποθέτησε ο ίδιος στο κεφάλι του, σπάζοντας με σοκαριστικό τρόπο τις παραδόσεις του παρελθόντος. Η Γαλλία, που κάποτε καμάρωνε ως η «πρωτότοκη κόρη» της Εκκλησίας, είδε τον Καθολικισμό να γίνεται απλώς μία από τις πολλές αναγνωρισμένες μορφές Χριστιανισμού, βάσει της Συμφωνίας του 1801 που επέβαλε ο Ναπολέων.

Ο εντυπωσιακός πίνακας του Ζακ-Λουί Νταβίντ, που δείχνει τη Ζοζεφίν να γονατίζει μπροστά στον Ναπολέοντα κατά τη στέψη του, με τον Πάπα Πίο Ζ’ να παρακολουθεί στο βάθος, είναι από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα που φιλοξενούνται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.

Το μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκό, Η Παναγία των Παρισίων (1831), κινητοποίησε την κοινή γνώμη και συνέβαλε στη διάσωση του κατεστραμμένου καθεδρικού ναού. Στο έργο, η Νοτρ Νταμ παρουσιάζεται ως η ίδια η ενσάρκωση της ιστορίας. Η ζωντανή της ψυχή παίρνει τη μορφή του Κουασιμόδου, μιας φιγούρας ταυτόχρονα ευγενικής και τρομακτικής, που έχει χάσει την ακοή του από τους κωδωνοκρουσίες των καμπάνων, οι οποίες όμως λειτουργούν ως η φωνή τόσο του ίδιου όσο και του ναού.

Το μυθιστόρημα του Ουγκό συνέβαλε στην ίδρυση της Γαλλικής Επιτροπής Ιστορικών Μνημείων το 1837, η οποία ανέλαβε την αναγνώριση και τη χρηματοδότηση της διατήρησης ιστορικών μνημείων.

Ο αυτοδίδακτος αρχιτέκτονας Εζέν Βιολέ-λε-Ντικ ανέλαβε την αποκατάσταση της Παναγίας των Παρισίων για περισσότερες από δύο δεκαετίες, ξεκινώντας το 1844.

Ο Βιολέ-λε-Ντικ θεωρείται ο άνθρωπος που διαμόρφωσε τη σύγχρονη φιλοσοφία της αποκατάστασης, η οποία στοχεύει στην επαναφορά ενός ιστορικού κτιρίου στην αρχική του μορφή. Ωστόσο, συχνά δημιουργούσε “πρωτότυπα” στοιχεία που δεν υπήρχαν ποτέ στην πραγματικότητα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το βέλος που καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 2019, το οποίο αποτελούσε δική του επινόηση.

Στην εποχή του, θεωρούνταν αντικείμενο χλευασμού ως ένδειξη μεγαλομανίας. Σήμερα, όμως, θεωρείται χαρακτηριστικό της μεσαιωνικής καθεδρικής αρχιτεκτονικής.

“ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ”

Η Παναγία των Παρισίων αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO από το 1991.

Αμέσως μετά την πυρκαγιά του 2019, ο Μακρόν προκάλεσε αντιδράσεις όταν ανέφερε την ιδέα να προσθέσουν ένα «σύγχρονο στοιχείο» στην ανακαίνιση του καθεδρικού ναού. Ο τότε πρωθυπουργός, Εντουάρ Φιλίπ, ξεκίνησε ανεπίσημα μια πρόσκληση για προτάσεις μέσω Twitter.

Τα σχέδια άρχισαν να κατακλύζουν το διαδίκτυο. Ανάμεσα στις προτάσεις που “ξεχώρισαν” ήταν μια πισίνα στην οροφή. Μια άλλη πρότεινε το κεντρικό παράθυρο να φέρει το λογότυπο της Louis Vuitton, αφού η εταιρεία υποσχέθηκε να δωρίσει 211 εκατομμύρια δολάρια για την αποκατάσταση του ναού.

Η Χάρτα της Βενετίας του 1964, ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο έγγραφο αναφοράς για τις δραστηριότητες διατήρησης πολιτιστικής κληρονομιάς, ορίζει ότι τα μνημεία κληρονομιάς πρέπει να τροποποιούνται όσο το δυνατόν λιγότερο. Υποκύπτοντας στη δημόσια πίεση, τον Ιούλιο του 2020, ο Μακρόν δήλωσε ότι η Παναγία των Παρισίων πρέπει να ανακατασκευαστεί «à l’identique» ή «ακριβώς όπως ήταν».

Την ανακατασκευή της Παναγίας των Παρισίων «ακριβώς όπως ήταν», ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Φιλίπ Βιλενέβ, όπου ακολούθησε τις οδηγίες της UNESCO και επιδίωξε να ενισχύσει  τη σύνδεση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν της Γαλλίας.

Περισσότερα από 1.000 άτομα από όλο τον κόσμο εργάστηκαν στο έργο. Μεταξύ τους υπάρχουν τεχνίτες ξυλουργοί, γυψοχρωματιστές, ζωγράφοι και λιθοξόοι.

Κάθε καμπάνα της Παναγίας των Παρισίων έχει το δικό της όνομα. Η Μαρί, για παράδειγμα, βρίσκεται στο νότιο καμπαναριό, δίπλα στην μοναδική καμπάνα που επέζησε από τη Γαλλική Επανάσταση, την Εμανουέλ, η οποία χρονολογείται από το 1683 και χτυπά σε φα δίεση.

Η Παναγία των Παρισίων σήμερα αντιπροσωπεύει το παρελθόν και το παρόν της Γαλλίας. Μια χάλκινη πλάκα έξω από τη βάση του ναού σηματοδοτεί το «σημείο μηδέν» της χώρας, από το οποίο υπολογίζονται όλες οι αποστάσεις στη Γαλλία.

Τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης αναφέρονται συχνά στην Παναγία των Παρισίων ως το «chantier du siècle». Είναι μια φράση που μπορεί να μεταφραστεί ως το «έργο του αιώνα» ή με πιο φιλόδοξη διάσταση ως «τον τόπο κατασκευής της ιστορίας».