Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΤΕΡΑΤΩΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ
Η χώρα των τεράτων ("Where the Wild Things Are") του Αμερικανού συγγραφέα και εικονογράφου Maurice Sendak είναι το καλύτερο βιβλίο για παιδιά και γράφτηκε πριν 60 χρόνια. Η ζωή του συγγραφέα του και το διαχρονικό του μήνυμα.
“Το “Where the Wild Things Are” δεν προοριζόταν να ικανοποιεί τους πάντες, μόνο τα παιδιά”. Αυτή ήταν η λιτή απάντηση του συγγραφέα και εικονογράφου Maurice Sendak προς τους επικριτές του, όταν παραλάμβανε το βραβείο Caldecott το 1964, για το “καλύτερο αμερικανικό εικονογραφημένο βιβλίο για παιδιά προσχολικής ηλικίας”. Όσοι ασκούσαν κριτική στο έργο του, έκαναν λόγο για μια δουλειά που ήταν “περισσότερο τρομακτική απ’ όσο θα έπρεπε”.
Ανατρεπτικό για την εποχή του, το έργο του Sendak ενέπνευσε στην πορεία των χρόνων ταινίες, τραγούδια, άλλα βιβλία, μία όπερα, ακόμη και ένα επεισόδιο των Simpsons. Τώρα, το BBC απευθύνθηκε σε συγγραφείς και ειδικούς που ασχολούνται με παιδιά, από την Σιγκαπούρη και την Ισλανδία μέχρι την Πορτογαλία και το Περού, οι οποίοι ψήφισαν διαδικτυακά για το καλύτερο λογοτεχνικό δημιούργημα για ανηλίκους που έχουν διαβάσει ποτέ στη ζωή τους. Απόδέκτης των ψήφων ήταν η Pam Dix, πρόεδρος του βρετανικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού, International Board of Books for Young People. Το IBBY που προάγει τη σύνδεση των παιδιών με τη λογοτεχνία, χαρακτήρισε το “Where the Wild Things Are” ως “ένα τέλειο, πολυεπίπεδο εικονογραφημένο βιβλίο που αποκαλύπτει νέες διαστάσεις σε κάθε ανάγνωση”.
Το βιβλίο που κυκλοφόρησε στα ελληνικά μόλις πέρυσι με τίτλο “Η χώρα των τεράτων” (εκδόσεις Παπαδόπουλος, σε μετάφραση Γιάννη Παλαβού), κλείνει τα 60 του χρόνια τον Νοέμβριο, ωστόσο φαντάζει ακόμη, απόλυτα φρέσκο.
Η υπόθεση, σύμφωνα με την έκδοσή του:
“Όταν ο Μαξ φοράει τη στολή του λύκου κι αρχίζει τις σκανταλιές, η μητέρα του τον μαλώνει “ΤΕΡΑΣ!” και τον στέλνει στο δωμάτιο του. Τότε ο Μαξ θυμωμένος θα ξεκινήσει ένα ταξίδι για μια φανταστική χώρα που κατοικείται από τέρατα. Αυτά θα τον ανακηρύξουν βασιλιά τους και θα αρχίσουν μαζί του τον ΚΑΚΟ ΧΑΜΟ! Όμως, μετά από τον κακό χαμό, ο Μαξ θα πεθυμήσει το σπίτι του και τη μητρική αγκαλιά. Και το ταξίδι της επιστροφής θα ξεκινήσει”.
Γιος Πολωνών Εβραίων μεταναστών που έφτασαν στις ΗΠΑ πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Sendak γεννήθηκε στο Μπρούκλιν το 1928. Είχε εμμονή με την αφήγηση από νεαρή ηλικία, λόγω των ιστοριών που έπλαθε ο πατέρας του για να διασκεδάσει τον ίδιο και τα δύο μεγαλύτερα αδέρφια του. Ο συγγραφέας ήταν παθιασμένος με τις ταινίες της Disney και φιλάσθενος ως παιδί. Περνώντας μεγάλες περιόδους της ζωής του στο σπίτι και στο δωμάτιό του, ήρθε σε επαφή με πολλά παιχνίδια, βιβλία και αντικείμενα, και δημιουργούσε διαρκώς τα δικά του σκίτσα.
Ο Sendak πάλευε με το άγχος από την παιδική του ηλικία. “Τα παιδιά είναι εξαιρετικά ευάλωτα και έχουν λίγες άμυνες” έλεγε σε συνέντευξή του το 1970 για το περιοδικό Elementary English, όπως αναφέρει το BBC. “Η ταλαιπωρία που βιώνει ένα παιδί, είναι πολύ έντονη”. Ο ίδιος ανακαλούσε τα “παιχνίδια” που έπαιζε η μητέρα του μαζί του, η οποία συνήθιζε να τον τρομάζει. “Θυμάμαι ότι φοβόμουν πολύ τον θάνατο. Πολλά παιδιά τον φοβούνται”, έλεγε την ίδια χρονιά στους New York Times. “Τον φοβόμουν επειδή τον βίωνα πάνω μου. Είχα οστρακιά και οι γονείς μου δεν ήταν σίγουροι ότι θα κατάφερνα να επιβιώσω”.
Μεγαλώνοντας διατήρησε μια άμεση σύνδεση με αυτά τα έντονα παιδικά συναισθήματα. Αγάπησε το συγγραφικό έργο των William Blake, Herman Melville και Emily Dickinson, εικονογράφων όπως ο Randolph Caldecott και κλασικών συνθετών όπως ο Μότσαρτ, ο Βάγκνερ και ο Μπετόβεν.
Όταν δημιούργησε το “Wild Things” στα 30 του, έκανε μια μεγάλη καταβύθιση στα παιδικά συναισθήματα και ανησυχίες, “παντρεύοντας” αυτά τα στοιχεία με τις πολιτιστικές επιρροές που είχε προσκομίσει στο πέρασμα των ετών, για να συλλάβει και να δημιουργήσει τον μικρό Max. “Το βιβλίο καταπιάνεται με την ευαλωτότητα των παιδιών και τον αγωνιώδη αγώνα τους να γίνουν ο βασιλιάς όλων των άγριων πραγμάτων”, έλεγε.
Η φαντασία στην οποία βυθίζεται ο μικρός Max, απομονωμένος στο δωμάτιό του και σε τιμωρία, είναι το καταφύγιό του, ένα μέρος όπου μπορεί να εκτονώσει τα συναισθήματά του για τη μητέρα του με παρέα του μια ομάδα φανταστικών πλασμάτων, και στη συνέχεια επιστρέφει στο σπίτι του, εκεί όπου μπορεί να ηρεμήσει. Οι εικονογραφημένοι χαρακτήρες του Sendak, με τα υπερμεγέθη χαρακτηριστικά τους, γεμίζουν τις σελίδες με τα συναισθήματα και την έκφρασή τους. Ενθουσιασμός, μανία, αγάπη, και στο τέλος μια ηρεμία που αποπνέεται μέσα από τη λυτρωτική μυρωδιά του φαγητού. Ο Sendak λέει μέσα από την ιστορία του πως ακόμα και αν είσαι “άτακτος”, ακόμα και αν δεν είσαι αυτός που “πρέπει”, ένα ζεστό φαγητό θα σε περιμένει πάνω στο τραπέζι. Ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να συμβαίνει.
Ο Sendak τόλμησε να βγει από τη νόρμα και να μη δημιουργήσει στερεοτυπικά “όμορφα όντα”, όπως γινόταν ως τότε στα παιδικά βιβλία. “Προσπάθησα να απεικονίσω τον τρόπο που αισθάνονται τα παιδιά”, έλεγε το 1966 στον The New Yorker.
Η εικονογράφηση των χαρακτήρων ήταν επίσης μια καινοτομία για την εποχή, πρόκειται για ένα αρχετυπικό picture book. Μπορεί σήμερα να αποτελεί βασική φόρμα, ωστόσο αυτό δεν συνέβαινε πριν μερικές δεκαετίες. Επίσης, κόντρα σε όσα συνηθίζονταν, δεν έφτιαξε ακόμη ένα ηθικοπλαστικό παιδικό βιβλίο που περιγράφει ανήλικους ήρωες που τρώνε το φαγητό τους, κοιμούνται στην ώρα τους, ακούνε τους μεγάλους.
Έτσι, το Wild Things που εν πολλοίς απέρριπτε την ιδέα πως τα παιδιά πρέπει να είναι πάντα ήσυχα και υπάκουα, έκανε θόρυβο όταν κυκλοφόρησε. Τα παιδιά λάτρεψαν το βιβλίο και έστελναν μαζικά επιστολές στον Sendak. Η στενή φίλη του Sendak και εκδότρια Ursula Nordstrom, περιέγραψε την έκδοση ως “ιστορικής σημασίας”, επειδή όπως έλεγε στον New Yorker “είναι το πρώτο βιβλίο που αναγνώρισε τα παιδικά συναισθήματα και μίλησε για αυτά”. Για πρώτη φορά τα παιδιά μπορούσαν να δουν μέσα στις σελίδες τον περίπλοκο εαυτό τους.
Τα σύγχρονα παιδιά μπορεί φαινομενικά να έχουν μεγαλύτερη συναισθηματική ελευθερία από τις προηγούμενες γενιές, ωστόσο όπως εκτιμούν οι ειδικοί που ψήφισαν στο BBC, μέσα από την υπερπληροφόρηση που λαμβάνουν παγιδεύονται εν τέλει σε έναν κόσμο που δίνει λίγα περιθώρια στην ανάπτυξη της φαντασίας. Τα παιδιά παίζουν έξω πολύ λιγότερο σε σχέση με παλιά, και δυστυχώς αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε οθόνες και συσκευές. Το βιβλίο του Sendak λειτουργεί σήμερα ως μια διαρκής υπενθύμιση πως το αυθόρμητο παιχνίδι και η αυτοέκφραση, έχουν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της φαντασίας. Ο Max μπορεί να σκαλίζει τον άγριο κόσμο της φαντασίας του Sendak, ωστόσο δίνει το έναυσμα σε πολλά παιδιά του τώρα να βγουν έξω και να σκαρφαλώσουν σε αληθινά δέντρα. Να έρθουν κοντά με το παιχνίδι και την απελευθερωτική του φύση.
Ο Sendak στις συνεντεύξεις του μιλούσε για “πόρτες” και “μυστικές εισόδους και εξόδους” μεταξύ παράλληλων κόσμων και σφαιρών, στα όρια πραγματικότητας και φαντασίας, τις οποίες μπορούσε να κατανοήσει διαισθητικά και μπορούσε εύκολα να γλιστρήσει μεταξύ τους, για να ξεφεύγει από τα δικά του άγχη. Από τα δικά του πραγματικά “τέρατα”. Στη ζωή του άλλωστε ζούσε σε μια “παράλληλη διάσταση”. Όντας ομοφυλόφιλος, κρατούσε κρυφή την ερωτική του ταυτότητα, “για να μη στεναχωρήσει” τους γονείς του, όπως έλεγε.
Ο δε διάδρομος που οδηγούσε στο γραφείο του ήταν ελαχίστως φωτισμένος, επί τούτου, για να του θυμίζει καθημερινά την “ανάκτηση” της παιδικής του ηλικίας. Έτσι, το Wild Things είναι μια πύλη για τα συναισθήματα και τις επιθυμίες της δικής μας παιδικής ηλικίας, που επιβιώνει μέσα μας. Και για αυτόν τον λόγο το αγαπάνε τόσο πολύ και οι ενήλικες, διαχρονικά. Μέσα από τις σελίδες του χαρίζει στον αναγνώστη τη δυνατότητα της μετάβασης όχι απλώς σε μια παιδική μνήμη, αλλά στην παιδική ηλικία καθεαυτή. Καλεί σε ελευθερία, σε επαφή με τη φύση, στην εκτίμηση της αγάπης των οικείων πραγμάτων, στη σημασία της οικογένειας μέσα στις δυσκολίες.
Γιατί, όπως εύστοχα παρατηρεί το BBC, “όταν όλα έχουν ειπωθεί και γίνει, όταν χρειάζεται να ξεκουραστούμε από την περιπέτειά μας, τότε όλοι λαχταρούμε να πάμε σπίτι, εκεί όπου κάποιος μας αγαπάει καλύτερα από όλους”.
Αξίζει να σημειωθεί πως το βιβλίο που έχει πουλήσει πάνω από 25 εκ. αντίτυπα σε πάνω από 30 γλώσσες, μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη, σε σκηνοθεσία του Spike Jonze το 2009, με τίτλο στα ελληνικά “Στη Χώρα των Μαγικών Πλασμάτων”. Το 1973 είχε κυκλοφορήσει και ως ταινία μικρού μήκους, ενώ έχει ψηφιστεί ως “το καλύτερο παιδικό βιβλίο όλων των εποχών” και από το περιοδικό Time. Επίσης, το κομμάτι Breezeblocks των Alt-J, είναι εμπνευσμένο από το Wild Things.
