ΥΠΗΡΧΑΝ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΟΝΟΜΑΧΟΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ;

Κι όμως, μπορεί να βρει κανείς πολύ εύκολα αναφορές στην καταγεγραμμένη ιστορία για γυναίκες που πάλεψαν στην αρένα. Μπορεί να μην είναι οι πιο γνωστές περιπτώσεις, να μη μας έρχονται απευθείας στο μυαλό μόλις ακούμε τη λέξη “Κολοσσαίο”, αλλά στο κυνήγι της πρωτοτυπίας και της “τηλεθέασης”, οι επιχειρηματίες του είδους -ναι, υπήρχαν κι αυτοί- έψαχναν μονίμως τρόπους για να κρατούν ζωντανό το ενδιαφέρον. Και ένας απ’ αυτούς τους τρόπους ήταν και οι μονομαχίες ανάμεσα σε γυναίκες.

Οι ιστορικοί εκείνων των εποχών περιέγραφαν το “θέαμα” ως κάτι που συνέβαινε τον 1ο αιώνα π.Χ μετά το δείπνο, με τις γυναίκες να μονομαχούν είτε με άλλες γυναίκες είτε με άγρια θηρία, ακόμη και με νάνους.

Οι αυτοκράτορες Νέρωνας, Τίτος και Δομιτιανός ήταν μόνο μερικοί από τους αυτοκράτορες που είχαν φιλοξενήσει τέτοια θεάματα στην αυλή τους, με κάποια από αυτά να λαμβάνουν χώρα και στην ακμάζουσα τότε πόλη της Πομπηίας. Γενικά όμως συνέβαινε σε αρκετές πόλεις. Για παράδειγμα υπάρχει μια επιγραφή που βρέθηκε στο λιμάνι της Όστιας και δείχνει έναν τοπικό δικαστή να καυχιέται ότι ήταν ο πρώτος από τη μέρα που η πόλη του ιδρύθηκε, που “παρείχε γυναίκες για το σπαθί”.

Πλούσιες γυναίκες μονομάχοι

Στο θέαμα συμμετείχαν γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων. “Οι σκλάβες που εργάζονταν για πλούσιες οικογένειες μπορεί να προκαλούσαν το ενδιαφέρον ενός επιχειρηματία του χώρου, ο οποίος μπορεί να έβλεπε στο πρόσωπό τους μια ευκαιρία”, θα πει ο Ντέηβιντ Πότερ, καθηγητής κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, ο οποίος έχει γράψει εκτενώς για τα αρχαία αθλήματα.

“Θα σου έλεγε: ’Είσαι δυνατός. Ας σε εκπαιδεύσουμε ως μονομάχο. Θα βγάλεις πολλά χρήματα από τους αγώνες σου’”.

Οι γυναίκες της μεσαίας και ανώτερης τάξης έμπαιναν και αυτές στο ρινγκ, για τους ίδιους λόγους που έμπαιναν και οι πλούσιοι νέοι της εποχής. “Είναι συναρπαστικό, διαφορετικό και εξόργιζε τους γονείς τους”, συνεχίζει ο Πότερ.

Εκείνη την εποχή, οι γυναίκες ασχολούνταν έτσι κι αλλιώς με διάφορα αθλήματα και όσες κρατιούνταν σε καλή φόρμα, άκουγαν πολλά επιτιμητικά σχόλια από τους γύρω τους και κυρίως από τους Ρωμαίους αξιωματούχους που ήθελαν να τις βλέπουν fit, καθώς θεωρούσαν ότι έτσι θα είχαν καλύτερο τοκετό.

Οι εύπορες γυναίκες μπορούσαν να αντέξουν το οικονομικό κόστος της προπόνησης και είχαν τον ελεύθερο χρόνο να ασκηθούν. Έτσι, οι επαγγελματίες διευθυντές θιάσων μονομάχων ενθάρρυναν όσες διέπρεπαν στην πάλη να δοκιμάσουν την τύχη τους και στις μονομαχίες, οι οποίες πρόσφεραν περισσότερα χρήματα και μεγαλύτερη αίγλη.

“Αν το δούμε όλο αυτό ως μια μορφή ψυχαγωγίας, γίνεται πιο ξεκάθαρο γιατί οι γυναίκες ήθελαν να το κάνουν”, λέει ο Πότερ.

Η Ρωμαϊκή Σύγκλητος ψήφισε νόμους το 11 και το 19 μ.Χ. που απαγόρευε στις γυναίκες της μεσαίας και ανώτερης τάξης να πολεμούν ως μονομάχοι -προφανώς όμως με μικρό αποτέλεσμα, αφού οι αναφορές για γυναίκες που μονομαχούσαν συνεχίστηκαν για δύο ακόμη αιώνες.

Απεικονίσεις γυναικών μονομάχων στην τέχνη

Μόνο ένα σωζόμενο έργο τέχνης, που φιλοξενείται στο Βρετανικό Μουσείο, απεικονίζει ξεκάθαρα γυναίκες μονομάχους: πρόκειται για ένα αρχαίο μαρμάρινο ανάγλυφο που βρέθηκε στην Αλικαρνασσό, το οποίο δείχνει δύο γυναίκες να μάχονται με ασπίδες, σπαθιά και προστατευτικά ποδιών. Οι φιγούρες φέρουν τα ονόματα “Αμαζόνα” και “Αχιλλεία”, πιθανότατα καλλιτεχνικά, τα οποία παραπέμπουν απευθείας στην ελληνική μυθολογία. Μια επιγραφή πάνω από τα κεφάλια τους δείχνει ότι το αποτέλεσμα του “αγώνα” ήταν μια τιμητική και για τους δύο ισοπαλία.

Την ίδια στιγμή, ίσως και να υπάρχουν και μερικά ακόμη έργα τέχνης που δείχνουν γυναίκες μονομάχους, τα οποία όμως ίσως να τα έχουμε παρερμηνεύσει, λένε οι μελετητές. Για παράδειγμα, ένα χάλκινο γλυπτό του 1ου αιώνα μ.Χ., που φυλάσσεται στο Μουσείο Τεχνών και Χειροτεχνημάτων στη Γερμανία, εθεωρείτο για χρόνια καιρό ότι έδειχνε μια γυναίκα που κρατούσε κάποιο εργαλείο καθαρισμού. Μια επαναξιολόγηση όμως του 2011 από έναν Ισπανό μελετητή υποδηλώνει ότι είναι πιο πιθανό να δείχνει μια γυναίκα μονομάχο που σήκωνε θριαμβευτικά ένα κοντό, κυρτό ξίφος, το επονομαζόμενο “sica”. Στην ερμηνεία αυτή συμβάλει και το γεγονός ότι είναι γυμνόστηθη, όπως δηλαδή πολεμούσαν συνήθως οι μονομάχοι.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ανακαλύψεις έγινε το 1996, όταν αρχαιολόγοι από το Μουσείο του Λονδίνου ανακάλυψαν ένα θραύσμα γυναικείας λεκάνης ανάμεσα στις αποτεφρωμένες στάχτες σε έναν περίτεχνο τάφο της ρωμαϊκής εποχής στο δήμο Σάουθγουορκ του Λονδίνου. Τα διακοσμητικά αντικείμενα και τα απομεινάρια της πλούσιας κηδείας υποδηλώνουν ότι ήταν ο τόπος ταφής μίας μονομάχου.

Η Τζένι Χολ, επιμελήτρια του Μουσείου του Λονδίνου εκείνη την εποχή, είχε πει ότι κατά 70% επρόκειτο για γυναίκα μονομάχο, αν και ορισμένοι σκεπτικιστές είπαν ότι η “Great Dover Street Woman” όπως ονομάστηκε, θα μπορούσε να ήταν η σύζυγος ενός μονομάχου ή μια θαυμάστριά του.

Η παράδοση των μονομάχων

Υπάρχουν πολύ περισσότερα σωζόμενα στοιχεία για άνδρες μονομάχους, οι οποίοι πολέμησαν για σχεδόν χίλια χρόνια σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Στην ίδια την πόλη της Ρώμης, οι αγώνες μονομάχων ξεκίνησαν ως μέρος των πολυτελών τελετών κηδείας τους πρώτους αιώνες π.Χ., ιδιαίτερα μεταξύ των πιο φιλόδοξων πολιτικά αριστοκρατών. Για παράδειγμα το 65 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας χρησιμοποίησε 320 ζευγάρια μονομάχων για να τιμήσει -φαινομενικά- τον πατέρα του που είχε πεθάνει από καιρό. Αν και οι αγώνες ήταν αιματηροί, οι μονομάχοι θεωρούνταν ως πρότυπα δύναμης και ανδρείας που μπορούσαν να εμπνεύσουν τα πλήθη για μεγαλύτερη πίστη στη Ρώμη.

Πολλοί άντρες μονομάχοι ήταν σκλάβοι ή αιχμάλωτοι πολέμου, ωστόσο υπήρξαν και νεαροί ελεύθεροι πολίτες που διάλεξαν να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους, κυνηγώντας φήμη και χρήματα. Άλλωστε οι δημοφιλείς μονομάχοι θεωρούνταν sex symbols και συνήθιζαν να γνωρίζουν την αποθέωση στα αντίστοιχα με σήμερα μπαρ της Ρώμης.

Έτσι, οι σχολές κατάρτισης κάποια στιγμή πολλαπλασιάστηκαν, με τους χορηγούς εκδηλώσεων να φτάσουν να νοικιάζουν ολόκληρους θιάσους μονομάχων. Οι μαχητές συχνά μοιράζονταν μεταξύ τους τις αμοιβές, ενώ οι σκλάβοι πολεμούσαν με την ελπίδα ότι θα μπορούσαν να αγοράσουν την ελευθερία τους μετά από μερικές νίκες τους.

Σε αντίθεση με ό, τι έχουμε δει στο Χόλιγουντ, οι μονομάχοι σπάνια πολεμούσαν μέχρι θανάτου. Ένας ηττημένος μονομάχος σήκωνε το ένα δάχτυλό του, αφήνοντας τον χορηγό να αποφασίσει για τη μοίρα του, συχνά με τη συμβολή του κοινού. Αλλά η δολοφονία ενός μονομάχου απαιτούσε από τον χορηγό να πληρώσει στον διευθυντή του θιάσου μια βαριά αμοιβή, σχεδόν δέκα φορές το κόστος ενοικίασης. Δεν τον συνέφερε γι’ αυτό και οι πιθανότητες να πεθάνει ένας μονομάχος σε οποιονδήποτε αγώνα ήταν περίπου 5%, σύμφωνα με τον Πότερ.

Η καινοτομία των γυναικών μονομάχων

Το κοινό λαχταρούσε την καινοτομία, κάτι που ώθησε τους χορηγούς να προσφέρουν όλο και πιο εξωτικές παραστάσεις και οι γυναίκες μονομάχοι που μάχονται μεταξύ τους ταίριαζαν σε αυτές τις απαιτήσεις. Σύμφωνα με τον Ρωμαίο ιστορικό, Κάσιους Ντίο, ο Νέρωνας διοργάνωσε έναν αγώνα επίδειξης το 59 μ.Χ. “που κατάντησε πιο επαίσχυντη και συγκλονιστική ταυτόχρονα, όταν άνδρες και γυναίκες όχι μόνο της μεσαίας τάξης αλλά ακόμη και της συγκλητικής τάξης οδήγησαν άλογα, σκότωσαν άγρια θηρία και πολέμησαν ως μονομάχοι, άλλοι πρόθυμα και άλλοι παρά τη θέλησή του”.

Το 66 μ.Χ., και πάλι ο Νέρωνας έβαλε γυναίκες να μονομαχήσουν προς τιμήν της μνήμης της μητέρας του -την οποία, βέβαια, είχε δολοφονήσει ο ίδιος.

Ο αυτοκράτορας Δομιτιανός διεξήγαγε αγώνες μονομάχων τη νύχτα υπό το φως της δάδας, φέρνοντας μερικές φορές τις γυναίκες ενάντια σε νάνους καθώς και μεταξύ τους, σύμφωνα με τον Κάσσιο Ντίο και τον Σουητώνιο, έναν άλλο μεγάλο Ρωμαίο ιστορικό.

Τι πίστευε η ρωμαϊκή κοινωνία

Πάντως η ρωμαϊκή κοινωνία εξακολουθούσε να μην έχει και την καλύτερη άποψη για τις παντρεμένες γυναίκες που αγωνίζονταν στην αρένα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ρωμαίος ποιητής, Γιουβενάλης, κάποτε χλεύασε τους άνδρες που επέτρεπαν στις γυναίκες τους να πολεμήσουν, γράφοντας:

“Τι μεγάλη τιμή είναι για έναν σύζυγο να βλέπει, σε μια δημοπρασία, όπου τα αξεσουάρ της γυναίκας του πωλούνται: ζώνες, προστατευτικά κνήμης, προστατευτικά μπράτσων και περικεφαλαίες! Ακούστε το βογγητό της καθώς παλεύει και σπρώχνει. Δείτε τον λαιμό της να σκύβει κάτω από το βάρος του κράνους της”.

Το 200 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Σεπτίμιος Σεβήρος απαγόρευσε τελικά όλες τις μάχες μεταξύ γυναικών μονομάχων, αφού άκουσε μια φορά τόσο πρόστυχα αστεία εναντίον των γυναικών που συμμετείχαν σε έναν αγώνα, που φοβήθηκε ότι το “άθλημα” θα ενέμπνε την ασέβεια προς όλες τις γυναίκες.

Το ενδιαφέρον του κοινού για τους μονομάχους είχε μειωθεί πολύ μέχρι τον πέμπτο αιώνα -εν μέρει λόγω της εξάπλωσης του χριστιανισμού, που θεώρησε το θέαμα απεχθές, και εν μέρει του κόστους της διοργάνωσης τέτοιων γεγονότων, το οποίο ήταν δυσβάσταχτο μετά και την κατάρρευση της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Και κάπου εκεί οι μονομάχοι έπαψαν να υπάρχουν για πάντα.