ΗΡΘΕ Η ΩΡΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Άγρια άλογα που καλπάζουν ελεύθερα στις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Μία εικόνα που περιγράφει όσο λίγες την αίσθηση απόλυτης ελευθερίας. Κι όμως, μια φωτογραφία που παραλίγο να εκλείψει από τον κόσμο μας. Πώς θα ήταν άραγε ο πλανήτης χωρίς αυτά τα πλάσματα τα οποία έχουν αποκτήσει -όχι άδικα- μία μυθική υπόσταση στο μυαλό των ανθρώπων;

Η πολυβραβευμένη Νορβηγίδα συγγραφέας Maja Lunde επιστρέφει με το τρίτο βιβλίο της τετραλογίας της για το περιβάλλον. Στο Η Ιστορία των αλόγων παρακολουθούμε τρεις διαφορετικές αφηγήσεις που ξεκινούν από την προσπάθεια ενός ζωολόγου του 19ου αιώνα να διασώσει τα υπό εξαφάνιση άλογα Πρεζβάλσκι – τα μοναδικά άγρια ζώα του είδους τους.

Στη συνέχεια φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή, όπου ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο λαμβάνει χώρα: η επιστροφή αυτών των πανέμορφων πλασμάτων στις άγριες στέπες. Όσο για την τρίτη αφήγηση; Εκεί, βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δυσοίωνο μέλλον όπου η κλιματική αλλαγή καταστρέφει την Ευρώπη. Κι όμως, στο τέλος η ελπίδα νικά.

Γιατί όμως αυτές οι ιστορίες ακούγονται τόσο εντυπωσιακές και ενδιαφέρουσες στο αυτιά των ανθρώπων; Ο βασικός λόγος είναι ένας: η καταστροφή του περιβάλλοντος και η κλιματική αλλαγή αποτελούν το πιο επικίνδυνο ζήτημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης. Έτσι, όσα κείμενα καταπιάνονται με αυτά τα θέματα χτυπούν καμπανάκια σε μεγάλη μερίδα του κοινού, ενώ παράλληλα το γοητεύουν κάνοντας το να πιστεύει ότι όλα μπορούν να πάνε καλύτερα.

Περιβαλλοντικες ανησυχιες

«Η μέλισσα είναι το πιο σημαντικό είδος ζώου για την επικονίαση των φυτών σε ολόκληρο τον κόσμο. Παρά τη σημασία της για την αγροτική παραγωγή, οι πληθυσμοί της βιώνουν υπερβολικά ποσοστά θνησιμότητας σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική (30-40%). Αυτή η απότομη άνοδος σχετίζεται με παράγοντες όπως τα φυτοφάρμακα και οι επιδημίες» διαβάζουμε σε σχετικά πρόσφατη αμερικανική έρευνα.

Χωρίς τις μέλισσες η γεωργική παραγωγή είναι καταδικασμένη. Τα κατακόκκινα μήλα που απολαμβάνουμε δε θα μπορούν να παραχθούν με τους ρυθμούς που τα ζητάμε. Ή μήπως όχι; «Η Τάο πασπαλίζει τα δέντρα με γύρη» σε μία αγροτική Κίνα του 2098 που ζει χωρίς τους πιο σημαντικούς επικονιαστές της. Η εικόνα μόνο αισιόδοξη δεν είναι, αφού θυμίζει περισσότερο προειδοποίηση. Άλλωστε, αυτός είναι ο βασικός ρόλος της climate fiction, ενός είδους που αναδύθηκε τα τελευταία χρόνια και φαίνεται να αποκτά ένα φανατικό αναγνωστικό κοινό.

Η σκηνή, τώρα, προέρχεται από το Η ιστορία των μελισσών (εκδ. Κλειδάριθμος), το ντεμπούτο της Maja Lunde. Είναι γεγονός ότι η συγγραφέας κουβαλά με τον καλύτερο τρόπο τις περιβαλλοντικές ανησυχίες στα βιβλία της, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι μεταφρασμένη σε 35 διαφορετικές γλώσσες πουλώντας στο ενδιάμεσο εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα.

«Το πιο διορατικό νορβηγικό μυθιστόρημα που διάβασα μετά τον πρώτο τόμο του Κνάουσγκορντ» έχει γράψει για το Η ιστορία των μελισσών η εφημερίδα Expressen αποθεώνοντας τη Lunde. Το ίδιο μυθιστόρημα κέρδισε το βραβείο των Νορβηγών Βιβλιοπωλών και το Βραβείο Fabel δίνοντας τρομερή ώθηση στη συγγραφική της καριέρα. Σήμερα πια, είναι μία παγκοσμίως καταξιωμένη συγγραφέας με φανερές περιβαλλοντικές ανησυχίες.

Cilmate Fiction, η λογοτεχνια του μελλοντος;

«Βασικά, πιστεύω ότι τα βιβλία μου ρίχνουν φως σε πολλά ερωτήματα. Όταν τελειώνω ένα βιβλίο δεν νιώθω πιο σοφή. Απλά έχω όλες αυτές τις ερωτήσεις στο κεφάλι μου και θέλω να μάθω τι συμβαίνει» είχε πει η Νορβηγίδα σε συνέντευξή που παραχώρησε στο The Talks.

Η climate fiction σειρά που υπογράφει και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος ταξιδεύει στον χρόνο και στον τόπο. Η ιστορία των μελισσών πηγαίνει από τον 19ο αιώνα στο σήμερα και από εκεί στη δυστοπική Κίνα του μέλλοντος· Η ιστορία του νερού πλέει πάνω στο ιστιοφόρο μίας ακτιβίστριας για να βρεθεί στη συνέχεια σε μία Ευρώπη του 2040, όπου η ξηρασία αναγκάζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού να μεταναστεύσει· Η ιστορία των αλόγων ξεκινά από τις άγριες στέπες της Μογγολίας και φτάνει στο κοντινό μέλλον, εκεί όπου ο κόσμος μας διαλύεται από την κλιματική αλλαγή.

Οι κίνδυνοι που διατρέχει ο πλανήτης, οι ευαίσθητες ισορροπίες που ενώνουν τους ανθρώπους με τη φύση, αλλά και οι σκληρές προειδοποιήσεις για τις δυστοπίες που έρχονται, αποτελούν βασικά στοιχεία της γραφής της Maja Lunde. Μαζί, όμως, με αυτά συναντά κανείς καλογραμμένους χαρακτήρες και ιστορίες ανθρώπων που μοιάζουν αληθινοί, και όχι απλά κατασκευασμένοι από μελάνι και χαρτί.

Επί της ουσίας, η Νορβηγίδα ανοίγει πολύ περισσότερες συζητήσεις από όσες απαντήσεις δίνει. Ο ρόλος όμως της climate fiction είναι ακριβώς αυτός: να κάνει τους ανθρώπους να μιλούν για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Γη. Προβλήματα που δεν μας επηρεάζουν μόνο ως κοινωνίες αλλά και σε προσωπικό επίπεδο.

Βέβαια, η Lunde δεν είναι κάποια σκληροτράχηλη ακτιβίστρια με στρατευμένη γραφή. Αντίθετα, πρόκειται για μία συγγραφέα που έχει ως κέντρο της τις ανθρώπινες και οικογενειακές σχέσεις – κάτι, μάλιστα, που γνωρίζει καλά πώς να σκιαγραφήσει σε βάθος και με εξαιρετική λεπτομέρεια.

Εκτός από τη λογοτεχνία ενηλίκων έχει και μια πολυβραβευμένη σειρά παιδικών- την τετραλογία των εποχών, η οποία επίσης κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος. Τα δύο δικά της παραμύθια (Το πνεύμα του χιονιού: Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία, Η φύλακας του ήλιου: Μια ανοιξιάτικη ιστορία) αποτελούν μέρος μίας τετραλογίας που όμως έχει ως κέντρο τις εποχές του χρόνου. Εισάγουν τους νεαρούς αναγνώστες σε ένα παραμυθιακό κόσμο, όπου το περιβάλλον παίζει κεντρικό ρόλο. Τι ενώνει, τελικά, τις ενήλικες με τις παιδικές αφηγήσεις της Lunde; Μία βαθιά αίσθηση ανθρωπιάς.

Αξίζει, μάλιστα, να σημειωθεί πως το πρώτο παιδικό της βιβλίο Το πνεύμα του χιονιού: Μια χριστουγεννιάτικη ιστορία βρίσκεται ένα βήμα μακριά από τη μεγάλη οθόνη, μιας και τα δικαιώματά του έχουν παραχωρηθεί στην εταιρεία παραγωγής Anonymous Content (με παραγωγές όπως τα “True Dedective”, “Mr Robot” και άλλα). Κάτι που αντίστοιχα ισχύει και το H ιστορία των μελισσών.

«Η λογοτεχνία μιλά στα συναισθήματά μας» είχε δηλώσει σε συνέντευξή της η συγγραφέας στην πλατφόρμα Yale Climate Connections. Πραγματικά, οι λύσεις πρέπει να βρεθούν από την επιστημονική κοινότητα και να εφαρμοστούν από τις πολιτικές ηγεσίες. «Όταν διαβάζουμε λογοτεχνία, βρισκόμαστε μέσα σε μία ιστορία, νιώθουμε όσα νιώθουν οι χαρακτήρες, μαθαίνουμε ότι μαθαίνουν και εκείνοι. Ενώ όταν διαβάζουμε δημοσιογραφικά άρθρα τα στοιχεία μιλούν στο μυαλό μας, η λογοτεχνία μιλά στην καρδιά. Στο θυμικό μας, και στη διάθεση που έχουμε για αλλαγή, για να κάνουμε αυτά που πρέπει. Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε μία βαθιά ενσυναίσθηση, έχουμε ανάγκη τα συναισθήματά μας».

H Maja Lunde φέρνει την κλιματική αλλαγή στη λογοτεχνία με τον καλύτερο δυνατό τρόπο: μέσα από best sellers που δεν κουνούν το δάχτυλο στο πρόσωπο κανενός. Αντίθετα, φροντίζουν να κρατήσουν τη συζήτηση για το περιβάλλον ζωντανή – μία συζήτηση, δηλαδή, που πολύ συχνά οι ισχυροί του πλανήτη θέλουν να κλειδώσουν στο συρτάρι και να πετάξουν το κλειδί μακριά.