ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ, ΚΑΝΝΑΒΗ ΚΑΙ Ο ΞΑΔΕΡΦΟΣ ΤΟΥ ΖΑΕΦ

Είναι αδύνατον να το αγνοήσεις, οδηγώντας με το αυτοκίνητο από τα Σκόπια νοτιοανατολικά προς τη Στρούμνιτσα. Το φαραωνικό θερμοκήπιο βρίσκεται έξω από τη μικρή πόλη Σβέτι Νίκολε. Είναι η μοναδική ανθρώπινη παρέμβαση στον χέρσο κάμπο, μια εγκατάσταση 20.000 τετραγωνικών μέτρων που περιβάλλεται από ψηλό φράχτη με κάμερες ασφαλείας.

Το θερμοκήπιο είχε κατασκευαστεί αρχικά για την καλλιέργεια υδροπονικής ντομάτας. Γρήγορα, όμως, τράβηξε το ενδιαφέρον των διεθνών Μέσων για δύο ασυνήθιστους λόγους. Σε αυτό καλλιεργήθηκε μία από τις πρώτες νόμιμες φυτείες φαρμακευτικής κάνναβης στη Βόρεια Μακεδονία. Κι επίσης, η μονάδα ανήκει στον Τράιτσε Ζάεφ, ξάδερφο του πρωθυπουργού της γειτονικής χώρας.

Η ιστορία επανέρχεται κάθε φορά που Ζόραν Ζάεφ βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο, όπως συμβαίνει τις τελευταίες δύο εβδομάδες. Μόνο που τώρα αφορμή δεν είναι ο νεποτισμός και η διαφθορά στα Σκόπια, αλλά η αψυχολόγητη ανακοίνωση του “Zoki”, όπως αποκαλούν τον Ζάεφ οι στενοί του φίλοι, να παραιτηθεί από τη θέση του πρωθυπουργού και από την προεδρία του κόμματος μετά τη συντριβή στις δημοτικές εκλογές του περασμένου μήνα.

Η αντιπολίτευση έκανε πρόταση μομφής, η οποία απορρίφθηκε το βράδυ της Πέμπτης, λόγω μη απαρτίας στη Βουλή της Βόρειας Μακεδονίας. Ο συναγερμός στην Αθήνα έληξε (σσ: ο Ζάεφ είναι ταυτισμένος με τη Συμφωνία των Πρεσπών), το ίδιο και η ανησυχία του δυτικού παράγοντα, που, μετά την εκλογή του το 2017, τον αντιμετωπίζει ως παράγοντα σταθερότητας στην περιοχή. Η αξιοπιστία του Ζάεφ, όμως, έχει πληγεί ανεπανόρθωτα και το επόμενο διάστημα η χώρα του βαδίζει σε αδιέξοδο. Έως την επόμενη κορύφωση του δράματος, ανακαλούμε ορισμένες φαινομενικά ασύνδετες ιστορίες στη Βόρεια Μακεδονία που φωτίζουν τη σημερινή κατάσταση στη γειτονιά μας.

Η ΚΑΝΝΑΒΗ

Η παραγωγή φαρμακευτικής κάνναβης είναι νόμιμη στη Βόρεια Μακεδονία από το 2016, τυπικά από την κυβέρνηση Γκρούεφσκι. Ο Ζόραν Ζάεφ που τον διαδέχθηκε διαφήμισε την κάνναβη ως μοναδική ευκαιρία προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και ενέκρινε περισσότερες από 45 άδειες παραγωγής. Δύο από αυτές εξασφάλισαν τα ξαδέρφια του, Τράιτσε και Μπόμπαν Ζάεφ. Δεν ήταν μεγάλο πρόβλημα, εφόσον τυπικά πληρούσαν τις προϋποθέσεις. Στον αέρα βρισκόταν η ίδια η νομοθεσία για την κάνναβη.

Επέτρεπε την καλλιέργεια, όμως απαγόρευε την πώληση του ξηρού ανθού. Οι επενδυτές μπορούσαν να εμπορευθούν την κάνναβη, μόνο αν τη μεταποιούσαν σε λάδι και άλλα παράγωγα. Τέτοια δυνατότητα είχε μόνο μία από τις 45 εταιρείες που εξασφάλισαν τις πρώτες άδειες, ένα αμερικανικό σχήμα που αργότερα εξαγοράστηκε από Πολωνούς, όμως όλοι στη Βόρεια Μακεδονία ήθελαν να γίνουν καλλιεργητές κάνναβης. Στην πράξη αυτό σήμαινε ότι μια εθνική παραγωγή τεσσάρων ετών, περίπου 25 τόνοι, παρέμενε στα ψυγεία των εταιρειών, με τον κίνδυνο να καταλήξει στη μαύρη αγορά.

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Φτάσαμε στο θερμοκήπιο του Τράιτσε Ζάεφ με κλεισμένο ραντεβού. Ο χειμωνιάτικος ήλιος που περνούσε από την οροφή, γλύκαινε τον αχανή χώρο, που τώρα όμως ήταν άδειος. Ρωτήσαμε τους ανθρώπους που μας συνόδευαν, πού ήταν η συγκομιδή. Είπαν ότι η κάνναβη ήταν αποθηκευμένη στα ψυγεία και αρνήθηκαν να τα ανοίξουν, για να μην αλλοιωθεί η θερμοκρασία. Λίγο καιρό αργότερα, άγνωστοι έκλεψαν από την αποθήκη άλλης αδειοδοτημένες εταιρείας στο Βαλάντοβο δύο τόνους στοκαρισμένης κάνναβης. Το φορτίο εκτιμάται ότι κατέληξε στο Κόσσοβο.

Ο Ζόραν Ζάεφ δεν έκρυψε τις στενές σχέσεις με την οικογένειά του. Ακόμη και μετά τη εκλογή του στη θέση του πρωθυπουργού, συνέχισε να κατοικεί στο ίδιο συγκρότημα στη πόλη Στρούμνιτσα με τις οικογένειες του αδερφού του, Βίτσε, και των ξαδέρφων του, Τράιτσε και Μπόμπαν που αποφάσισαν να επενδύσουν στη φαρμακευτική κάνναβη. Για το τελευταίο δέχτηκε σκληρή κριτική από τους πολιτικούς αντιπάλους, ωστόσο, όπως λένε άνθρωποι στα Σκόπια, ήταν το μικρότερο για το οποίο μπορούσαν να τον κατηγορήσουν.

Ο «ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ»

Ο Ζάεφ δεν κατάφερε να καταπολεμήσει τη βαθιά διαφθορά στη γειτονική χώρα. Συνεχίζοντας το σύστημα που άφησε πίσω του ο Γκρούεφσκι, κυβέρνησε με έναν κρατικό μηχανισμό στενά συνδεδεμένο με την κυβέρνηση. Έγινε πρωθυπουργός το 2017, σχεδόν σε μία νύχτα, με την παρέμβαση των Αμερικανών μετά από πολύμηνη ακυβερνησία και τον κίνδυνο διάλυσης της χώρας. Πριν από αυτό, ο Ζάεφ ήταν δήμαρχος της Στρούμνιτσα, ένας πολιτικός του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος χωρίς κάποιο ιδιαίτερο βάρος.

Η καριέρα του σημαδεύτηκε από τη Συμφωνία των Πρεσπών, το 2018. Για κάποιους ήταν ο «κατάλληλος άνθρωπος», για άλλους θεωρείται μνημειώδης η πολιτική του διαύγεια σε μια δεδομένη χρονική συγκυρία, ώστε να επιτευχθεί μια ιστορική συμφωνά για τη χώρα του και τη σταθερότητα στα Δυτικά Βαλκάνια. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση αρνήθηκε την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Βόρεια Μακεδονία, ακυρώνοντας το βασικό επιχείρημα του Ζάεφ για τις Πρέσπες, κάτι που σήμερα επανέρχεται ως φάντασμα.

Η ΠΟΛΥΧΡΩΜΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Την άνοιξη του 2016 η τότε FYROM βρισκόταν σε ακυβερνησία, μετά από άκαρπες εκλογικές αναμετρήσεις. Χιλιάδες άνθρωποι κατέβαιναν στον δρόμο, διαδηλώνοντας κατά του εθνικιστή Νίκολα Γκρούεφσκι, που κυβέρνησε μια δεκαετία τη χώρα με βαθιά διαφθορά και περιορισμό των ελευθεριών. Οι διαδηλώσεις ονομάστηκαν «Πολύχρωμη Επανάσταση», γιατί όσοι συμμετείχαν έκαναν κάτι αφοπλιστικό. Πετούσαν σακουλάκια με χρώμα στα κιτς αγάλματα και τις προκάτ προσόψεις των αρχαιοελληνικών κτιρίων που είχε στήσει ο Γκρούεφσκι στην πρωτεύουσα, σπαταλώντας εκατομμύρια ευρώ.

Οι διαδηλωτές στα Σκόπια μού είπαν ότι το ραντεβού δινόταν μία φορά την εβδομάδα έξω από το γραφείο της Ειδικής Εισαγγελίας (SJO), που διηύθυναν τρεις γυναίκες. Το δικαστικό όργανο είχε συσταθεί υπό την πίεση της διεθνούς κοινότητας για την ομαλή μετάβαση στη μετα-Γκρούεφσκι εποχή. Κεντρικό σκάνδαλο τότε ήταν οι τηλεφωνικές υποκλοπές σε βάρος πολιτικών αντιπάλων του πρώην πρωθυπουργού.

Έκτοτε, ο πολιτικός χρόνος ήταν πολύ πυκνός στη γειτονική χώρα. Τον Αύγουστο του 2019, η εισαγγελέας Κάτιτσα Γιάνεβα, επικεφαλής SJO, συνελήφθη με την υποψία ότι εκβίασε επιχειρηματία σε βάρος του οποίο το γραφείο της έκανε έρευνα. Τα Βαλκάνια παράγουν περισσότερο πολιτική από όση μπορούν να καταναλώσουν.

Ο ΚΡΙΣΤΙΑΝΟ ΡΟΝΑΛΝΤΟ

Τον Αύγουστο του 2017, ο Ζάεφ ήταν λίγους μήνες πρωθυπουργός. Για ένα 24ωρο, όμως, κανείς δεν είχε όρεξη για όλα αυτά. Στα Σκόπια πραγματοποιήθηκε ο τελικός του Super Cup μεταξύ της Ρεάλ Μαδρίτης και της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Περίπου 20.000 φίλαθλοι ταξίδεψαν από το εξωτερικό – ο κεντρικός πυρήνας ήταν των Άγγλων, ενώ οι περισσότεροι φίλοι της Ρεάλ ήταν μέλη βαλκανικών fan clubs. Ήταν η πρώτη φορά που ταξίδευα στα Σκόπια χωρίς να υπάρχει δράμα ή πολιτική επικαιρότητα. Ή μήπως υπήρχε;

Πέρα από τους ημίγυμνους Άγγλους που ρουφούσαν μπίρες CKOΠCKO έξω από το γήπεδο, οι αριθμοί ήταν βασανιστικοί. Τα συμβόλαια των παικτών των δύο ομάδων έφθαναν συνολικά στο 1,24 δισ. ευρώ. Σε μια κάπως αυθαίρετη σύγκριση, δεδομένων των οικονομικών αναντιστοιχιών, το ονομαστικό ΑΕΠ της χώρας ανερχοταν τότε στα 10,9 δισ. δολάρια. Το ερώτημα ήταν πώς κατάφερε μια μικρή και φτωχή χώρα, εκτός ΕΕ και ΝΑΤΟ, να αναλάβει μία διοργάνωση με παγκόσμια εμβέλεια. «Είναι η διπλωματία του ποδοσφαίρου», μου είπε γελώντας μια πηγή που συνάντησα πριν πάω στο γήπεδο.

Η UEFA είχε ανακοινώσει από το 2015 ότι ο τελικός θα γινόταν στα Σκόπια, με τη δικαιολογία ότι ήθελε να επιβραβεύσει τη ριζική ανακαίνιση του γηπέδου “Philip II Arena”. Ο αγώνας θα μεταδιδόταν τηλεοπτικά σε 150 χώρες. Ήταν μια επιτυχία του Γκρούεφκσι, που τώρα όμως απολάμβανε ο Ζάεφ. Στο 54ο λεπτό σηκώθηκε για ζέσταμα ο Κριστιάνο Ρονάλντο και οι θεατές άρχισαν να ζητοκραυγάζουν σαν να μπήκε γκολ. Οι Ισπανοί κέρδισαν με σκορ 2-1 και μετά το τέλος του αγώνα ένας ημίγυμνος τύπος μπήκε στο γήπεδο. Είχε γράψει στην πλάτη τον αριθμό «7» και το όνομα “Putin”.

ΟΙ ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΙ

Τον Οκτώβριο του 2017, δύο άντρες συνελήφθησαν στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης με πλαστά διαβατήρια και εισιτήρια για Βουδαπέστη. Ήταν ανώτερα στελέχη μυστικών υπηρεσιών της Βόρειας Μακεδονίας και σε βάρος τους εκκρεμούσαν διεθνή εντάλματα για το σκάνδαλο των τηλεφωνικών παρακολουθήσεων στα Σκόπια. Οι δύο πράκτορες είπαν ότι φοβούνταν για τη ζωή τους μετά την πτώση του Γκρούεφσκι. Από τον φάκελο της υπόθεσης που τέθηκε υπόψη του Magazine, αποκαλύπτεται μια κινηματογραφική ιστορία.

Ο ένας εξ αυτών ήταν στενός συνεργάτης του Σάσο Μιγιάλκοφ, πρώην παντοδύναμου επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, ξαδερφού του Γκρούεφσκι. Εκτός από τις τηλεφωνικές υποκλοπές, ο Μιγιάλκοφ και οι δύο συλληφθέντες στη Θεσσαλονίκη, διώκονταν για δύο υποθέσεις με τις κωδικές ονομασίες «Φρούριο» και «Στόχος». Στα δικαστικά έγγραφα, αναφέρεται ότι ενοχοποιητικά στοιχεία πολτοποιήθηκαν σε μάντρα μετάλλου σκραπ στα Σκόπια.

Σε βάρος των δύο πρακτόρων εκδόθηκαν εντάλματα, που έφθασαν όμως στην Αστυνομία με καθυστέρηση 24 ωρών, ικανός χρόνος ώστε να εξαφανιστούν από τη χώρα. Μετά από δραματική διαδικασία, οι ελληνικές Αρχές μπλόκαραν την έκδοσή τους στη Βόρεια Μακεδονία, με το σκεπτικό ότι ήταν μεταξύ των προσώπων στους οποίους ο πρόεδρος Ιβανόφ είχε χορηγήσει αμνηστία. Δεν είναι γνωστό αν κατάφεραν το επόμενο να ταξιδέψουν στην Ουγγαρία. Λίγους μήνες αργότερα, εκεί έφτασε ο Γκρούεφκσι για να ζητήσει πολιτικό άσυλο.

ΤΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ

Τον Σεπτέμβριο του 2018 ταξίδεψα ξανά στη Βόρεια Μακεδονία, αυτήν τη φορά για το πιο ιστορικό γεγονός στα 20 χρόνια ζωής της χώρας –το δημοψήφισμα για τη Συμφωνία των Πρεσπών. Συναντήσαμε από κοντά δύο φορές τον Ζόραν Ζάεφ. Τον ακολουθήσαμε στην τελευταία ομιλία της καμπάνιας υπέρ του «ΝΑΙ» στο Τέτοβο, πόλη κοντά στα σύνορα με το Κόσσοβο με κυρίαρχο αλβανικό στοιχείο. Το κλίμα ήταν ζεστό για τον Ζάεφ, καθώς ο αλβανικός πληθυσμός (το 20% της χώρας) ήταν συντριπτικά υπέρ της Συμφωνίας.

Ο ίδιος, όμως, ήταν σφιγμένος μέσα στο κοστούμι του. «Μόνο φιλία και καλό μέλλον και για τις δύο χώρες», μου είπε όταν τού ζήτησα ένα μήνυμα για το ακροατήριο στην Ελλάδα. Την επόμενη μέρα, Σάββατο, δεν υπήρχαν ομιλίες. Τον συναντήσαμε ξανά σε ένα πάρτι μελών του κόμματος που είχαν διοργανώσει την καμπάνια υπέρ του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα. Θυμάμαι ότι ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έπαιζε κιθάρα σε μια μπάντα στην άκρη του κήπου, όμως ο Ζάεφ ήταν αγχωμένος. Μας μιλούσε χωρίς την ελάχιστη λάμψη ενός πρωθυπουργού, λίγες ώρες πριν την πιο ιστορική μέρα για τη χώρα του. Ο “Zoki” έφυγε από το πάρτι νωρίς, σχεδόν χωρίς να το καταλάβουμε.