“Η ΑΝΓΚΕΛΑ ΘΥΜΑΤΑΙ”, ΟΙ “ΤΕΜΠΕΛΗΔΕΣ” ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ, Η ΚΩΛΟΤΟΥΜΠΑ ΕΘΝΙΚΟ ΜΑΣ ΣΠΟΡ

Ξεθύμανε. 

Η φασαρία από την κυκλοφορία των πολιτικών απομνημονευμάτων της Άνγκελα Μέρκελ, με τίτλο Ελευθερία (εκδ. Μεταίχμιο), ακολούθησε την καταιγιστική ροή του ειδησεογραφικού κύκλου της εποχής μας. Τα ίδια αποσπάσματα δημοσιεύτηκαν παντού, η αρθρογραφία τα σχολίασε με έναν περίπου αναμενόμενο τρόπο και η επικαιρότητα κάλπασε στα επόμενα. Νότια Κορέα, Συρία, Γαλλία και, βέβαια, η φρίκη όσων συμβαίνουν πίσω από τους τέσσερις τοίχους της «αγίας ελληνικής οικογένειας»: οι γυναικοκτονίες, οι κακοποιήσεις και η πορνογραφική μιντιακή κάλυψή τους που μετατρέπει το news avoidance («αποφυγή των ειδήσεων») από επιλογή σε συνήθεια για μια μεγάλη μερίδα του κόσμου, είναι πια δεδομένο. 

Κρίμα. 

Γιατί τα απομνημονεύματα της πρώην καγκελαρίου, ίσως του πιο σημαντικού πολιτικού προσώπου στην Ευρώπη τον 21ο αιώνα, ήταν «μια κάποια λύσις». Αφενός μεν γιατί μας έχει λείψει λίγη πραγματική πολιτική κουβέντα/τζέρτζελο που δε γίνεται όσο στη ΝΔ δεν έχουν αφήγημα δεύτερης τετραετίας και τσακώνονται μεταξύ τους, ο ΣΥΡΙΖΑ διαμελίστηκε και μια συνάντηση Μητσοτάκη-Ανδρουλάκη δε βγάζει ούτε καν ένα τόσο δα παραπολιτικό για τις υποκλοπές. Αφετέρου δε, γιατί έναν κάποιο αναστοχασμό, με απόσταση και ψυχραιμία, ίσως τον οφείλουμε στους εαυτούς μας για εκείνες τις στιγμές συλλογικής παράκρουσης, όταν πίκαρε η Κρίση και η Διαπραγμάτευση. 

Αυτό που έμεινε, λοιπόν, από την πολιτική αυτοβιογραφία της Άνγκελα Μέρκελ, είναι οι αναφορές στους τρεις (εκλεγμένους) Πρωθυπουργούς με τους οποίους συνεργάστηκε «για να σώσουν την Ελλάδα και το ευρώ». 

Για τον Γιώργο Παπανδρέου αφήνει την αίσθηση μέτριας συνεννόησης μεταξύ τους. Η κυβέρνηση του ΓΑΠ διαπίστωσε, κάνοντας ταμειακό έλεγχο, ότι το έλλειμμα δεν είναι 3.7% (όπως είχε δηλωθεί την άνοιξη του 2009) αλλά 12.7%, σε μια λαμπρή στιγμή των greek statistics. (Λίγους μήνες αργότερα, πριν το Καστελόριζο, θα ξεπερνούσε το 15%.) Στην καθοριστική κλειστή συνάντηση, τον Φεβρουάριο του 2010, που αποφασίστηκε η βοήθεια προς την Ελλάδα, ο Παπανδρέου ζήτησε κι άλλο χρόνο για να παρουσιάσει το σχέδιό του. «Δεν πίστευα στα αυτιά μου (…) συμπεριφερόταν σαν σαν να έχει όλο τον χρόνο του κόσμου μπροστά του», γράφει η Μέρκελ στη σελίδα 429. 

Για τον Αντώνη Σαμαρά, η Μέρκελ αφιερώνει ακριβώς μια πρόταση και δεκατρείς λέξεις: «είχε αποτύχει να εφαρμόσει πλήρως τις μεταρρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν στο δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης» (σελ. 451). Τίποτα περισσότερο – τίποτα λιγότερο, σε ανθρώπινο ή πολιτικό επίπεδο. Παράξενο.  

Για τον Αλέξη Τσίπρα, οι αναφορές είναι περισσότερες. Σε μια WTF ανατροπή η Μέρκελ αναφέρεται στα «καλά αγγλικα» του, τονίζει το «φιλικό, αφοπλιστικό χαμόγελό» του και την «ακλόνητη βούλησή» τους να κρατήσουν την Ελλάδα στην Ευρωζώνη, ενώ λέει χαρακτηριστικά ότι στην πρώτη -πολυαναμενόμενη, αν θυμάστε, τότε- συνάντησή τους τον Μάρτιο του 2015 «προσφέραμε ένα μικρό επικοινωνιακό έργο τέχνης» (σελ. 453). Πιο μετά, μιλά θερμά για την καλή συνεργασία τους και στο μεταναστευτικό, ενώ χαρακτηρίζει «θαρραλέα και αποφασιστική» την πρωτοβουλία Τσίπρα και Ζάεφ να λύσουν το θέμα της (μετ)ονομασίας της ΠΓΔΜ σε Βόρεια Μακεδονία. Το ύφος αλλάζει, φυσικά, όταν η διήγηση πάει στο δημοψήφισμα. «Απ’ όλα τα τηλεφωνήματα που έχω κάνει ποτέ στην πολιτική μου ζωή, αυτό εδώ μου επεφύλαξε ίσως τη μεγαλύτερη έκπληξη» (σελ. 455), έτσι περιγράφει την στιγμή που ο Τσίπρας της ανακοίνωσε ότι το υπουργικό του συμβούλιο είχε αποφασίσει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, αφήνοντας την άναυδη μαζί με τον γάλλο πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ. 

Για να ερμηνεύσουμε τα αποσπάσματα, χρειαζόμαστε όμως λίγο περισσότερο context.

Ένα, μην ξεχνάμε το σαφές: αυτός είναι ο τρόπος που θυμάται η Μέρκελ τα πράγματα. Τα πολιτικά απομνημονεύματα είναι ιστορική πηγή αλλά όχι περισσότερο απ’ όσο είναι (αναπόφευκτο και θεμιτό) μέσο σκηνοθεσιας της υστεροφημίας κάθε πολιτικού. 

Δύο, μη φανταστείτε ότι η Ελλάδα μονοπωλεί τις σελίδες: το κεφάλαιο γύρω από την ελληνική περίπτωση είναι μόλις 37 από τις 750 σελίδες του βιβλίου. Στις υπόλοιπες, σκιαγραφείται η ανάδυση της κόρης του πάστορα και της δασκάλας (να ήταν η «ταπεινή καταγωγή» άραγε που δημιούργησε την οικειότητα με τον Τσίπρα;) στην πρώτη γυναίκα και τρίτη μακροβιότερη (2005-2021) καγκελάριο της γερμανικής ιστορίας. Εκείνη που, στην πρώτη θητεία Τραμπ, αποκάλεσαν «ηγέτιδα του ελεύθερου κόσμου».

Τρία, μια βασική διάσταση της ιστορίας της διαπραγμάτευσης είναι τα εσωτερικά ακροατηρια και οι αντίστοιχες ισορροπίες. Τραγικά υποτιμημένη διάσταση, στα δικά μας, τόσο από τους «go back μαντάμ Μέρκελ» όσο κι από τους «Γερούν γερά». Κατασταστικά, ναι, όλοι ήθελαν να σώσουν το ευρώ και να υπηρετήσουν τις αξίες του ευρωπαϊκού ιδεώδους – η Μέρκελ δεν ξεχνά να το υπενθυμίζει σε κάθε ευκαιρία στο βιβλίο. Ρεαλιστικά, όμως, όλοι ενδιαφέρονταν επίσης και για την πολιτική τους επιβίωση – είναι πολύ χαρακτηριστική η περιγραφή της Μέρκελ για τη χρονική σύμπτωση της έγκρισης του προγράμματος διάσωσης τον Μάιο του 2010 με τις εκλογές στο κρατίδιο της Ρηνανίας-Βεστφαλίας. Ίσως μάλιστα έτσι, υπό το πρίσμα της «εσωτερικής κατανάλωσης», να εξηγείται (κι όχι απαραίτητα να δικαιολογείται) και η απόφαση του δημοψηφίσματος

Όμως, ας είμαστε ειλικρινείς, δέκα χρόνια μετά κανείς δε θέλει να εξηγήσει τίποτα. Όλοι θέλουν να δικαιωθούν: από τον πολίτη που σε ένα καθεστώς ακραίας φτωχοποίησης υπερπολιτικοποιήθηκε με όρους ποδοσφαιρικούς μέχρι τον δημοσιογράφο-καθηγητή που είχε «απόψεις» και τον πολιτικό που πήρε ή στήριξε αποφάσεις. Κι αν η εξέλιξη των πραγμάτων δε συμφωνεί με τις «απόψεις» ή τις αποφάσεις, τόσο το χειρότερο για την εξέλιξη των πραγμάτων. 

Οι εγχώριες αντιδράσεις στα αποσπάσματα της Ελευθερίας, αποδεικνύουν ότι η κωλοτουμπα παραμένει το εθνικό μας σπορ. Οι κάποτε ακραιφνείς «μνημονιακοί» συμπεραίνουν σήμερα ότι η Μέρκελ επέβαλε μια συνταγή παράλογα σκληρών μέτρων που -κοίτα να δεις- ήταν αποτυχημένη κι όχι «μεταρρυθμιστική», κι ότι η πρώην καγκελάριος ήταν μια «απροετοίμαστη», «σιδηρά κυρία» που κορόιδεψε ο Τσίπρας. Από την άλλη πλευρά, όσοι έβλεπαν τη Μέρκελ ως «φράου που μας πίνει το αίμα» σήμερα την έχουν τοποθετήσει οριστικά στους «καλούς χαρακτήρες» του έργου, ξεχνώντας τις viral σεξιστικές γελοιογραφίες και τα ναζιστικά photoshops εκείνων των άγριων ημερών. 

Δέκα χρόνια μετά, διαβάζοντας την Ελευθερία γίνεται μάλλον ξεκάθαρο (ούτε το άσπρο ούτε το μαύρο αλλά) το γκρι: η Μέρκελ ήταν αρχικά εναντίον της βοήθειας προς την Ελλάδα, επικαλούμενη τη ρήτρα της «μη διάσωσης», αλλά μετά φοβήθηκε το ντόμινο/ ήθελε να έχει τον έλεγχο της πρωτοβουλίας έναντι του Σόιμπλε από τον οποίο διατηρούσε απόσταση (και ίσως δεν τον εμπιστευόταν πλήρως) / το αφήγημα για το αχρείαστο μνημόνιο και τα you name it δισεκατομμύρια που χάθηκαν είναι μια μάλλον βολική απλούστευση/ το «μέιλ Χαρδούβελη» που θα τα έλυνε όλα μια ακόμα βολικότερη/ οι ρίζες της πολιτικής αυτοκτονίας του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκονται στο ότι δεν ανέλαβε την ιδιοκτησία του μνημονίου που ούτε έσκισε, ούτε κατάργησε αλλά τελικά εφάρμοσε πιο αποτελεσματικά από οποιονδήποτε άλλον.

Όπως και να’ χει, πάνω σε πολλές από αυτές τις αντιπαραθέσεις (που μοιάζουν σήμερα αφελείς), χτίστηκαν καριέρες και στερεότυπα που επηρέασαν τη ζωή των πολλών. Τίποτα πιο χαρακτηριστικό, κι απίστευτα δημοφιλές ακόμα κι εντός των τειχών, από εκείνο για τους «τεμπέληδες του Νότου» – Έλληνες, Πορτογάλοι, Ιταλοί και Ισπανοί με σειρά εμφάνισης. Είναι κάθε φορά τραγικά ειρωνικό, είναι φυσικά και φέτος, να διαβάζεις ότι και για το 2022 η έκθεση του ΟΟΣΑ λέει ότι οι Έλληνες είναι πρώτοι στην Ευρώπη με 39.9 ώρες εργασίας/εβδομάδα (400 περισσότερες ετησίως από τους Γερμανούς). Και οι Γερμανοί είναι πρώτοι στις αναρρωτικές άδειες με 25 μέρες το χρόνο, οι Έλληνες παίρνουν μόνο 4. Καμιά φορά οι αριθμοί είναι οι μεγαλύτεροι λαϊκιστές…