ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΑΛΜΠΑΡΗ: “Ο ΚΟΥΝ ΚΑΙ Η ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ”
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης σε μία εφ όλης της ύλης συζήτηση με αφορμή την παράσταση που σκηνοθετεί για τη Μαρίκα Νίνου.
Ο τόνος της φωνής της είναι πάντα ήρεμος και γλυκός, ίσως γι αυτό κάθε συζήτηση μαζί της “αναδύει” μία ζεστασιά. Η Μαριάννα Κάλμπαρη είναι η γυναίκα που εδώ και 8 χρόνια κρατά το τιμόνι της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του θεάτρου Τέχνης και πασχίζει για κάτι που πολλοί θα θεωρούσαν ουτοπία. Να κρατήσει ζωντανό ένα από τα πιο ιστορικά θέατρα της χώρας μας -που φέτος κλείνει 80 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας- και να εξασφαλίσει μακροπρόθεσμα την επιβίωσή του.
Παράλληλα είναι εξαιρετικά ενεργή σαν σκηνοθέτιδα, αλλά και ιδιαίτερα προβληματισμένη ως γυναίκα για τον ρόλο της γυναίκας σήμερα. “Μικρότερη ομολογώ ότι δεν είχα αντιληφθεί πόσο βαθιά ριζωμένη είναι στην κοινωνία μας η πατριαρχία. Μόνο και μόνο το γεγονός ότι ακόμα μιλάμε για «ρόλους» και «θέσεις» της γυναίκας, αρκεί. Ονειρεύομαι λοιπόν έναν κόσμο όπου δε θα υπάρχουν συγκεκριμένες «θέσεις» για τα φύλα” αναφέρει στη συζήτηση που είχαμε και αυτήν την προβληματική εκθέτει στα τελευταία έργα που επιλέγει να ανεβάσει.
Τώρα, μετά το εξαιρετικό “Γεφύρι της Άρτας” που παρουσίασε σε περιοδεία το περασμένο καλοκαίρι και το φθινόπωρο στο Θέατρο Τέχνης, επιστρέφει με τη θεατρική παράσταση «ΜΑΡΙΚΑ ΝΙΝΟΥ – Σαν άστρο», όπου και ξετυλίγει το νήμα της σύντομης και πολυτάραχης ζωής της Μαρίκας Νίνου, μιας ακροβάτισσας που έγινε μεγάλη λαϊκή τραγουδίστρια. Ιδιαίτερο μάλιστα ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως η παράσταση χρησιμοποιεί μια πρωτότυπη φόρμα που συνδυάζει τη ζωντανή μουσική και το τραγούδι με τη δραματοποιημένη αφήγηση και το χορό-ακροβασία.
Τι σας γοήτευσε στη Μαρίκα Νίνου και θελήσατε να κάνετε τη ζωή της παράσταση;
Η ζωή κάθε ταλαντούχου ανθρώπου είναι γοητευτική. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για μια πάμφτωχη προσφυγοπούλα, που πάλεψε με αμέτρητες δυσκολίες και προκαταλήψεις προκειμένου να βρει τη θέση της στον ανδροκρατούμενο χώρο του ρεμπέτικου. Η Νίνου κατάφερε να ξεχωρίσει από όλες τις τραγουδίστριες της εποχής της. Στο πάλκο λένε ότι είχε έναν μοναδικό τρόπο να ερμηνεύει και να ξεσηκώνει το κοινό. Παράλληλα όμως με την Νίνου και την ιστορία της, η παράστασή μας θέλει να μιλήσει για τον κόσμο του ρεμπέτικου, τη γυναικεία παρουσία μέσα στον κόσμο αυτό, καθώς και τη γέννηση του πρώτου «star-system» στη δισκογραφία και τα μουσικά κέντρα διασκέδασης της εποχής.
Η ζωή της Νίνου από τη στιγμή της γέννησής της είναι εξαιρετικά πολυτάραχη. Από ακροβάτισσα έγινε μεγάλη λαϊκή τραγουδίστρια σ΄ έναν χώρο τελείως ανδροκρατούμενο. Πώς έγινε η μετάβαση αυτή;
Η Νίνου πέρα από μυθική φωνή, είναι και πρόσωπο μυθικό. Δεν πρόλαβε να δώσει συνέντευξη, τα μόνα στοιχεία που έχουμε για εκείνην είναι τα τραγούδια της, μερικές επιστολές που είχε στείλει στην οικογένειά της από την Αμερική και βέβαια αφηγήσεις-μαρτυρίες-σχόλια ανθρώπων που την γνώρισαν. Έχουμε λοιπόν την πληροφορία ότι ξεκίνησε ως ακροβάτισσα: «Καθόταν στο ταμείο και μετά σε μια καρέκλα την ανέβαζε ο άντρας της και κράταγε ισορροπία, αυτό είναι όλο» λένε οι μαρτυρίες. Το σημαντικό είναι ότι είχε εκείνη την υπέροχη φωνή. Και ότι είχε μια εκπληκτική σκηνική παρουσία. Και ότι διεκδίκησε να ανέβει στο πάλκο, το κυνήγησε και το πέτυχε. Το σημαντικό είναι ότι κατάφερε σαν ακροβάτισσα να ισορροπήσει σε ένα χώρο καθαρά ανδροκρατούμενο, όπου τόλμησε μάλιστα να διεκδικήσει ρόλο πρωταγωνιστικό: θεωρείται κατά πολλούς η πρώτη που τραγούδησε όρθια στο πάλκο.
Τι συμβολίζει η Μαρίκα Νίνου για τη γυναίκα και την Ελλάδα του σήμερα;
Η Νίνου για μένα συμβολίζει μια Ελλάδα που μέσα από τη φτώχεια, την ανέχεια και τα διαδοχικά τραύματα του ’22, της Κατοχής και του Εμφυλίου, αναζητά την ταυτότητά της. Μια Ελλάδα που πασχίζει να ισορροπήσει ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Μια Ελλάδα αλλά και μια γυναίκα που θέλει να διασκεδάσει με τον πόνο της. Που θέλει να «βγάλει λεφτά», να «ανέλθει», να γοητεύσει και να λάμψει. Και που για να πετύχει όλα τα παραπάνω πρέπει να παλέψει με τους δαίμονες και τις προκαταλήψεις της εποχής της. Μιας εποχής μεγάλης αλλαγής.
Μικρότερη ομολογώ ότι δεν είχα αντιληφθεί πόσο βαθιά ριζωμένη είναι στην κοινωνία μας η πατριαρχία. Μόνο και μόνο το γεγονός ότι ακόμα μιλάμε για «ρόλους» και «θέσεις» της γυναίκας, αρκεί.
Στο Γεφύρι της Άρτας ασχοληθήκατε με τη θέση της γυναίκας, εδώ με μία εμβληματική/συμβολική γυναικεία προσωπικότητα. Πόσο σας απασχολεί ο ρόλος της γυναίκας σήμερα και πως τον βλέπετε;
Ο ρόλος της γυναίκας παλιότερα και σήμερα, με απασχολεί είναι η αλήθεια όλο και περισσότερο. Μικρότερη ομολογώ ότι δεν είχα αντιληφθεί πόσο βαθιά ριζωμένη είναι στην κοινωνία μας η πατριαρχία. Μόνο και μόνο το γεγονός ότι ακόμα μιλάμε για «ρόλους» και «θέσεις» της γυναίκας, αρκεί. Ονειρεύομαι λοιπόν έναν κόσμο όπου δε θα υπάρχουν συγκεκριμένες «θέσεις» για τα φύλα. Έναν κόσμο χωρίς διακρίσεις, στερεότυπα και προκαταλήψεις. Θεωρώ ότι το θέατρο και η γενικότερη η τέχνη, μπορεί να μας ανοίξει δρόμους προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς συνεχώς μας αποκαλύπτει τι συμβαίνει γύρω μας και μέσα μας. Τι συνέβαινε παλιότερα και τι συμβαίνει σήμερα. Και μας οδηγεί να σκεφτούμε και να νιώσουμε τι θέλουμε να συμβεί. Τι θέλουμε να αλλάξει αύριο. Αρχίζοντας από τώρα.
Θεωρείτε πως η κοινωνία μας είναι προοδευτική ή οι πατριαρχικές δομές ακόμη στραγγαλίζουν κάθε γυναικεία θέληση;
Η ελληνική κοινωνία παραμένει βαθιά πατριαρχική παρ΄όλη την «πρόοδο» που μοιάζει να έχει συντελεστεί σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Λέμε ας πούμε- για να πάμε και με το θέμα της παράστασής μας- ότι πέθανε ο ανδροκρατούμενος κόσμος του ρεμπέτικου με τους «βαρύμαγκες» και τους έντονα μισογύνικους στίχους. Δυστυχώς τίποτε δεν πέθανε. Το μαρτυρούν οι ακραία μισογύνικοι στίχοι, η αισθητική και τα ήθη που προβάλλει η δημοφιλής στη νέα γενιά τραπ.
Λέμε ας πούμε- για να πάμε και με το θέμα της παράστασής μας- ότι πέθανε ο ανδροκρατούμενος κόσμος του ρεμπέτικου με τους «βαρύμαγκες» και τους έντονα μισογύνικους στίχους. Δυστυχώς τίποτε δεν πέθανε. Το μαρτυρούν οι ακραία μισογύνικοι στίχοι, η αισθητική και τα ήθη που προβάλλει η δημοφιλής στη νέα γενιά τραπ.
Εσείς προσπαθείτε να τηρήσετε μια ισορροπία ανδρών γυναικών στις επιλογές σας στο Θέατρο Τέχνης;
Όταν μου πρωτοέκαναν αυτή την ερώτηση, απάντησα αυθόρμητα πως δεν έχει σημασία το φύλο, αλλά η προσωπικότητα και η πρόταση κάθε δημιουργού και, πως, όταν προσπαθώ να συνθέσω ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα δεν είναι δυνατόν να έχω στο μυαλό μου κανενός είδους «ποσόστωση». Όμως, ενώ γενικώς έχουμε περισσότερες γυναίκες ηθοποιούς από άντρες, περισσότερες γυναίκες σε θέσεις οργάνωσης-εκτέλεσης θεατρικής παραγωγής, αλλά και λειτουργίας των θεατρικών χώρων, είναι γεγονός ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν πολύ λιγότερες γυναίκες θεατρικοί συγγραφείς, πολύ λιγότερες γυναίκες σκηνοθέτες, πολύ λιγότερες γυναίκες σε θέσεις καλλιτεχνικής διεύθυνσης και διοικητικής ευθύνης.
Η ποσόστωση, ή αλλιώς η ισορροπία ανδρών γυναικών στις επιλογές, είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός τρόπος που χρησιμοποιείται διεθνώς σήμερα προκειμένου να ενδυναμωθεί η θέση της γυναίκας στους ανδροκρατούμενους χώρους. Προσπαθώ να έχω στο νου μου αυτή την ισορροπία-στο μέτρο πάντα του εφικτού, γιατί δεν είναι δυνατόν να επιλεγεί μια πρόταση ή ένα πρόσωπο ανεξαρτήτως της ουσίας και της αξίας που φέρει. Θεωρώ πάντως ότι η πραγματική λύση δεν βρίσκεται στην ποσόστωση, αλλά στη ριζική αλλαγή νοοτροπίας σε σχέση με το ζήτημα της μητρότητας και της απλήρωτης εργασίας στο σπίτι, που είναι το μεγάλο πρόβλημα που ακόμα επιβαρύνει την γυναίκα και να την κρατά πίσω. Η καλλιτεχνική και η πνευματική δημιουργία καθώς και οι θέσεις ευθύνης, απαιτούν χρόνο και αφοσίωση, που οι ικανές γυναίκες δικαιούνται εξίσου με τους ικανούς άντρες. Ας βρούμε λοιπόν πρώτα απ΄όλα τον τρόπο να εξασφαλίσουμε και στις γυναίκες αυτόν τον πολύτιμο χρόνο που τους στερείται, ώστε να μπορούν να δημιουργούν και να παίρνουν αποφάσεις…
Ας περάσουμε στα αμιγώς θέματα του Θεάτρου Τέχνης που ακόμη και στην περίοδο της πανδημίας ήταν διαρκώς ενεργό. Θέλετε να μας κάνετε έναν σύντομο απολογισμό των τελευταίων 2 ετών; Είστε ικανοποιημένη;
Είμαι ευγνώμων που είμαστε ακόμα ζωντανοί και χαίρομαι που δε σταματήσαμε στιγμή να παράγουμε έργο. Φοβάμαι όμως τις συνέπειες που μπορεί να έχει σε βάθος χρόνου τόσο μέσα μας, όσο και μέσα στο ίδιο το θέατρο η πανδημία που δύο χρόνια τώρα γεννάει φόβο, ματαίωση, δυσκολίες, κούραση. Κάτι έχει αλλάξει. Ακόμα κι αν ακόμα παριστάνουμε πως δεν άλλαξε τίποτα.
Το Θέατρο Τέχνης αξίζει να αντιμετωπιστεί -και- επισήμως ως θεσμικό θέατρο. Να μην έχει συνεχώς την αγωνία της επιβίωσης, σαν μια οποιαδήποτε θεατρική επιχείρηση. Γιατί ο Κουν και η σπουδαία κληρονομιά του, είναι εθνική υπόθεση.
Πώς αισθάνεστε που κρατάτε για όγδοη χρονιά το τιμόνι του; Εξακολουθεί να αποτελεί κίνητρο για εσάς;
Ούτε που κατάλαβα πώς πέρασαν τόσα χρόνια. Ειδικά τα δύο τελευταία που ο χρόνος κύλησε -ή δεν κύλησε -διαφορετικά για όλους μας. Το ισχυρότερο κίνητρό μου αυτή τη στιγμή παραμένει το να εξασφαλιστεί μακροπρόθεσμα η επιβίωση του Θεάτρου Τέχνης. Δε θα κουραστώ να το διεκδικώ και να το λέω. Φέτος κλείνουμε 80 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας. Τα 35 από αυτά, χωρίς τον Κουν. Τόσο ισχυρή ήταν η φιλοσοφία του, τόσο γερά τα θεμέλια του θεάτρου που ίδρυσε. Το Θέατρο Τέχνης αξίζει να αντιμετωπιστεί -και- επισήμως ως θεσμικό θέατρο. Να μην έχει συνεχώς την αγωνία της επιβίωσης, σαν μια οποιαδήποτε θεατρική επιχείρηση. Γιατί ο Κουν και η σπουδαία κληρονομιά του, είναι εθνική υπόθεση.
Και τι θα θέλατε για το μέλλον;
Να καταφέρουμε να γίνουμε καλύτεροι σε κάθε επίπεδο.
