#NOT_MY_NATIONAL_TEAM: ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΝΤΕΤΟΚΟΥΝΜΠΟ ΕΝΟΧΛΟΥΝ ΤΟΥΣ “ΠΑΤΡΙΔΑ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ”

Η Ελλάδα είναι γνωστή σε όλον τον πλανήτη (και όλες τις ηλικίες) για τα νησιά της. Για όσους αφιερώνουν λίγο χρόνο από τη ζωή τους για να κατανοήσουν φαινόμενα -μήπως και καταλάβουν προς τα πού πάει η ανθρωπότητα-, είναι η χώρα της οποίας η πολιτιστική κληρονομιά -κατά τους αρχαίους χρόνους- επηρεάζει έως σήμερα σημαντικά τον παγκόσμιο πολιτισμό.

Όχι με έναν, αλλά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.

Δηλαδή; Μέσω της δημοκρατίας (η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία είναι η βάση όσων υπάρχουν σήμερα), της φιλοσοφίας, του θεάτρου, της αρχιτεκτονικής, των μαθηματικών, της σύστασης δικαστηρίων, της ιατρικής, της ιστορίας, της μυθολογίας και των Ολυμπιακών Αγώνων.

Θα έλεγε κάποιος πως όλα αυτά μας κάνουν και προοδευτικούς.

Mετά γίνεται trend το #not_my_national_team και δικαιώνονται αυτοί που πιστεύουν πως η Ελλάδα ήταν όντως μια εξαιρετική χώρα, πριν δυο χιλιάδες χρόνια. Όχι πια.

Να με συμπαθάς, αλλά θεωρώ πως φλερτάρει με την παράνοια η αντιφατική ‘ικανότητα’ συμπατριωτών μας να αδιαφορούν για το χρώμα του δέρματος των μουσικών (και των όποιων άλλων καλλιτεχνών) αγαπούν να ακολουθούν, των αθλητών που αγωνίζονται στους αγαπημένους τους συλλόγους (εγχώριους ή της αλλοδαπής) και να αρνούνται να κάνουν το ίδιο με τους Αντετοκούνμπο.

Τα τέσσερα αδέλφια που παίζουν μπάσκετ, κλήθηκαν στην Εθνική ανδρών στο μπάσκετ, για πρώτη φορά. Παρεμπιπτόντως, την ίδια χρονιά κλήθηκε ο Νικ Καλάθης με τον Τάιλερ Ντόρσι. Αμφότεροι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στις ΗΠΑ, εν αντιθέσει με τους Αντετοκούνμπο που όλα τα χρόνια της ζωής τους τα έχουν ζήσει στην Ελλάδα.

Από επαγγελματική διαστροφή παρακολουθώ τι γράφεται στα social media για φαινόμενα που αδυνατώ να κατανοήσω. Στην περίπτωση του #not_my_national_team έμαθα από θιασώτες του ‘κινήματος’ πως οι Αντετοκούνμπο δεν έχουν Έλληνα πρόγονο. Και κάπου εκεί μάλλον χαλάει στο μυαλό τους η ‘μαγιά’. Δεν τιμάται το ‘πατρίς, θρησκεία, οικογένεια’.

Η βοήθεια της καθηγήτριας στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Λίζας Τσαλίκη κρίθηκε επιβεβλημένη, μήπως και καταλάβουμε όσοι εκπλαγήκαμε από τις έντονες αντιδράσεις, ποιος ήταν ο λόγος της ύπαρξης τους. 

Παρεμπιπτόντως, η κυρία Τσαλίκη είναι επικεφαλής της έρευνας για τις στάσεις και τις αντιλήψεις για τις μετανάστριες από αφρικανικές χώρες, που ‘τρέχει’ το πανεπιστήμιο της. Όσοι ενδιαφέρεστε μπορείτε να απαντήσετε στο ερωτηματολόγιο.

“Το ‘πατρίς, θρησκεία, οικογένεια’ όπως λειτουργεί στο μυαλό όσων το υπερασπίζονται, έχει συγκεκριμένο χρώμα δέρματος”.

“Εφόσον είμαι αυτός ο άνθρωπος, που έχει στο μυαλό του το τρίπτυχο Έλληνας-λευκός-χριστιανός, ιδιότητες που συνήθως πηγαίνουν μαζί, έχω πρόβλημα.

Άλλο είναι να κάνουμε παρέα με ανθρώπους που έχουν άλλο χρώμα στο δέρμα, να χασκογελάμε και ίσως να φλερτάρουμε και άρδην διαφορετικό να φορούν το εθνόσημο στο στήθος. Εκεί αλλάζουν τα πράγματα. Ναι, η διαφορά είναι καθαρά στο χρώμα” που είναι διαφορετικό από εκείνο των Νικ Γκάλη και Πύρρου Δήμα.

Υποστηρικτές του hashtag ‘εξήγησαν’ ότι ο Γκάλης “είναι εθνοτικά Έλληνας, καθώς οι γονείς του ήταν γηγενείς”, ενώ ο Δήμας “είναι γιος Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου”. Ο Κάχι Καχιασβίλι είναι Γεωργιανός. Οπότε δεν είναι Έλληνας, μολονότι πρόσφερε στη χώρα ουκ ολίγες διακρίσεις ως εκπρόσωπος της; Εκεί οι οπαδοί του #not_my_national_team διχάζονται.

“Μπορεί ο Δήμας να έγινε μικρός Έλληνας και να μην ξένισε. Η ελληνοποίηση των αδελφών Αντετοκούνμπο ωστόσο, ξενίζει λόγω χρώματος. Εάν είχαν λευκό δέρμα, θα ήταν ΟΚ όλοι. Τώρα πατούν τον κάλο όσων είναι κομμένοι και ραμμένοι με το συγκεκριμένο τρόπο που είπαμε πρωτύτερα.

Αυτοί που εναντιώνονται δεν είναι τόσοι, ώστε να συμπαρασύρουν πολλούς περισσότερους και να βγει συλλογική η φωνή του ακραίου ρατσισμού. Το μεγαλύτερο κομμάτι, το νεανικό κομμάτι, της ελληνικής κοινωνίας είναι πιο φωτισμένο. Είναι μέσα στο πνεύμα της εποχής -της συμπερίληψης, του δικαιωματικού λόγου, των δικαιωμάτων.

Υπεραμύνονται του δικαιώματος που έχεις να έχεις δικαιώματα. Πρόκειται για την ευρύτερη κουλτούρα που προκύπτει καθαρά μέσα από τα social media και δη το TikTok”.

Η Gen Z έχει διαφορετική ταυτότητα από την προηγούμενη γενιά

Πότε θα γίνει η πλήρης ενσωμάτωση; “Βλέπεις τις χώρες της δυτικής Ευρώπης να έχουν εξάρσεις και σκέφτεσαι πως εμείς που είμαστε στην αιχμή του δόρατος, θα χρειαστούμε 20 με 30 χρόνια. Θέλω να πιστεύω ότι όλα αυτά έχουν λογική. Η μεγάλη εικόνα μου δείχνει πως συνυπάρχουμε, όπως φαίνεται από τα παιδιά που παίζουν μαζί σε διάφορα αθλήματα, από ενήλικες που μοιράζονται την καθημερινότητα τους.

Τα 14χρονα κορίτσια αφρικανικής καταγωγής της μελέτης, μου μιλούσαν για εμπειρίες που μου έλεγε και η κόρη μου. Για τα μάνγκα και τα άνιμε. Έχουμε κοσμοπολίτικη ταυτότητα. Είναι η γενιά του TikTok. Η Gen Z. Μιλούν άλλη γλώσσα. Επικοινωνούν με παγκόσμια μέσα”.

Έχουν δηλαδή, πιο ανοιχτούς ορίζοντες -από τις αποστειρωμένες παλαιότερες γενιές που δεν ήξεραν τι υπάρχει έξω από τα σύνορα. “Οι γονείς μπορεί να έχουν πατροπαράδοτες αντιλήψεις και να μην καταλαβαίνουν, αλλά τα παιδιά παρακολουθούν τα κινήματα όλου του πλανήτη. Υπάρχει πολιτική και πολιτισμική αφύπνιση, παρόμοια με την κόρη μου που ανήκει σε μεσαία αστική οικογένεια και πηγαίνει σε συντηρητικό, ιδιωτικό σχολείο. Παρ’ όλα αυτά, οι εμπειρίες και τα λόγια της είναι τα ίδια με τις -αφρικανικής καταγωγής- συνομήλικες της.

Είναι παιδιά που δεν έχουν συναντηθεί ποτέ και μιλούν με τον ίδιο τρόπο. Έχουν κοινό πολιτισμικό κεφάλαιο, έχουν κάνει την επεξεργασία και μετέχουν σε πολιτική, πολιτισμική και κοινωνική γνώση σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσω των social media. Είναι τεράστια η σημασία αυτού, γιατί δημιουργεί πολιτισμική συνείδηση που είναι διαφορετική από εκείνη των γονιών.

Μιλάμε για μια γενιά που είναι εν τη γενέσει της και διαφορετική από την προηγούμενη. Κάτι που δεν καταλαβαίνει ο μέσος Έλληνας, ο οποίος έχει μεγαλώσει με ελληνικές ταινίες του ’60, τον ‘αράπη‘, τον Βουτσά με το φούμο και το μπούλινγκ του Αυλωνίτη (με το ‘έλα ρε χοντρέ‘).

Τα ακούγαμε, χωρίς να καταλαβαίνουμε πως πρόκειται για κακή -γεμάτη χολή- συμπεριφορά το ‘είσαι κοντός‘ ή το ‘είσαι χοντρός‘ ή το ‘γυναίκα φέρε το δίκαννο‘ του Φωτόπουλου ή το ‘πώς είσαι έτσι ρε γυναίκα; Τι μύτη είναι αυτή‘. Όλα αυτά είναι πράγματα που άκουγαν συνεχώς και οι γονείς μας. Τώρα αν πεις κάτι αντίστοιχο σε νέες γυναίκες, οι περισσότερες θα σου πουν ‘όχι αυτά σε εμένα’.

Όλο αυτό είναι κάτι που χτίζεται σιγά σιγά. Δεν γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Η μεγάλη εικόνα ωστόσο, είναι αισιόδοξη, σε βάθος χρόνου”.

Θα της φαινόταν παράλογο “να μην υπάρχουν τριγμοί, του τύπου του #not_my_national_team. Διαφορετικά θα ήμασταν Σουηδοί, που και αυτοί έχουν πρώτη και δεύτερη κατηγορία πολιτών, στο κομμάτι της λευκότητας”. Πολλά αλλάζουν σε όλον τον κόσμο. “Κάποια δεν είναι τόσο μακριά”.

Πού έχει βάλει το χέρι της η Πολιτεία

Η κυρία Τσαλίκη θέλησε να επισημάνει και μια ακόμη παράμετρο. Που αφορά την πολιτεία. “Στην ελληνική κοινωνία, υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν πως επειδή δεν υπάρχουν όρια στους πρόσφυγες που καταφθάνουν στην Ελλάδα (με συνέπεια την ευρύτερη ταλαιπωρία τους), είναι θέμα χρόνου να γίνει το κακό.

Τα πιο ακραία κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας, θα χρησιμοποιήσουν αυτό το κακό για να ‘δικαιολογήσουν’ τα ‘πιστεύω’ τους. Δεν θα κάνουν κοινωνιολογική αξιολόγηση.

Οπότε η πολιτεία θα έπρεπε να έχει από πολύ πιο νωρίς ένα στρατηγικό σχέδιο, οργάνωση και πρόνοια, ώστε να προστατευθούν αυτοί οι άνθρωποι. Να ‘μη δίνουν δικαιώματα’ στις μισαλλόδοξες φωνές, οι οποίες νιώθουν πως απειλούνται. Η ανοργανωσιά δίνει τροφή σε όσους κραυγάζουν και τρολάρουν. Είναι κάτι που κατανοώ”.

Η ‘προβληματική’ αντίληψη της εθνικής ταυτότητας

“Η ενόχληση που αισθάνονται κάποιοι με το εθνόσημο στο στήθος των αδελφών Αντετοκούνμπο έχει να κάνει με το πώς αντιλαμβάνονται την εθνική ταυτότητα και το συλλογικό φαντασιακό: το έθνος το φανταζόμαστε σαν συλλογικό πράγμα, που έχει συλλογική συνείδηση και συλλογική ψυχή.

Όλο αυτό έχει χρώμα λευκό. Όποιος δεν είναι λευκός, δεν είναι Έλληνας. Τώρα που έχουμε ελληνοποιήσεις και μη λευκών, υπάρχει ‘πρόβλημα’”.

Θύμισε πως ελληνοποιήσεις είχαμε και τις προηγούμενες δεκαετίες. “Ποιος ήταν ο δημόσιος διάλογος όταν πρωτοήλθαν ο Γκάλης και ο Δήμας και έγιναν οι ελληνοποιήσεις;”. Επικεντρώθηκε στις ελληνικές ρίζες -στις επιτυχίες, γιατί μετά το αφήγημα άλλαξε για κάποιους. “Τώρα έχουμε παιδιά Αφρικανών γονέων που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν εδώ. Άρα έχουν πολιτισμική συνείδηση και ταυτότητα κυρίως ελληνική. Και λέω ‘κυρίως’ γιατί δεδομένα οι γονείς τους έχουν μεταφέρει τις κουλτούρες των χωρών τους -όπως συμβαίνει και με τους Έλληνες ομογενείς.

Στο πλαίσιο της μελέτης μας, μιλήσαμε με Αφροέλληνες. Μας έχουν πει πως ναι, οι γονείς τους έχουν μεταφέρει τις παραδόσεις της πατρίδας τους, επισημαίνοντας ότι ο τόπος τους είναι η Ελλάδα και πως νιώθουν Έλληνες.

Γιατί; Διότι δεν έχουν γνωρίσει ή/και ζήσει σε άλλη χώρα. Δεν έχουν πάει ποτέ στην Αφρική, δεν έχουν μνήμες από εκεί και συχνά δεν έχουν και επαφές -με παππούδες ή άλλους συγγενείς.  Πολλοί έχουν ελληνικό πολιτιστικό, πολιτισμικό, κοινωνικό -και πολλές φορές πολιτικό- στίγμα”.

Το γεγονός ότι οι Αντετοκούνμπο που έγιναν διεθνείς είναι τέσσερις, προσθέτει στην ένταση. Όχι ότι όταν ήταν μόνο οι Γιάννης και Θανάσης ήταν απόλυτα αποδεκτοί. “Σκεφτείτε όμως, πως δεν υπάρχει αντίστοιχα τόση μεγάλη ανησυχία και θόρυβος για τον Τάιλερ Ντόρσι”.

H φάση που είδες, ξεκινάει από τον Νικ Καλάθη (που για την ιστορία, δεν έχει Έλληνες γονείς -Ελληνίδα ήταν η γιαγιά του, που υιοθέτησε τον πατέρα του, με τον διεθνή πόιντ γκαρντ να έχει γεννηθεί και ζήσει στις ΗΠΑ έως την στιγμή που ήλθε για την καριέρα του στην Ελλάδα), συνεχίζεται με τον Τάιλερ Ντόρσι (επίσης, γεννημένος και μεγαλωμένος στις ΗΠΑ -έως την κλήση του στις μικρές εθνικές Ελλάδος, όταν ήλθε στη χώρα -όπως και ο Καλάθης δεν έμαθαν ποτέ ελληνικά) και ολοκληρώνεται με τους Αντετοκούνμπο -που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Ελλάδα και μιλούν απταίστως την ελληνική.

“Στα tweets αναφέρεται πως ο Ντόρσι έχει Έλληνα παππού και αυτός είναι ο λόγος που δεν έχει γύρω του τόσο τοξικό, ρατσιστικό και φοβικό λόγο: γιατί είναι ομογενής. Δεν μιλάει τη γλώσσα, δεν έχει μεγαλώσει εδώ, δεν έχει πάει σχολείο εδώ, δεν έχει παίξει μπάσκετ εδώ (όπως τα αδέλφια Αντετοκούνμπο) και παρ’ όλα αυτά η συζήτηση είναι λιγότερο φοβική. Θα μπορούσαμε να πούμε πως έχουμε την αντίστροφη περίπτωση του one drop rule”.

Ο κανόνας μιας σταγόνας ήταν νομική αρχή της φυλετικής ταξινόμησης των ΗΠΑ του 20ου αιώνα. Ανέφερε ότι κάθε άτομο που είχε έστω έναν πρόγονο μαύρης καταγωγής (μια σταγόνα μαύρου αίματος-δηλαδή τρεις γενιές πίσω) θεωρείται μαύρος.

“Ο παππούς του Ντόρσι ήταν ομογενής και παντρεύτηκε γυναίκα από το Ισραήλ, άρα ο Ντόρσι πολιτισμικά ανήκει σε διαφορετικές κουλτούρες. Ένα κομμάτι του πολιτισμικού αυτού μείγματος, είναι ελληνικό. Παρ’ ότι πρακτικά είναι Αμερικανός, είναι ΟΚ να είναι διεθνής με την Ελλάδα”.

“Το φαινόμενο είναι σε ύφεση και υπό έλεγχο”

Η καθηγήτρια στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών πρότεινε να δούμε “πόσοι είναι αυτοί που κάνουν τη συζήτηση και πόσοι εκείνοι που αγκάλιασαν τα αδέλφια, έκραξαν τον ρατσιστικό μισαλλόδοξο λόγο και τόνισαν πως τα παιδιά είναι Έλληνες, έχουν ελληνική ψυχή και επάξια μας εκπροσωπούν.

Υπήρξε άμεση και καταιγιστική αντίδραση στο κομμάτι των κοινωνικών μέσων -το κομμάτι της κοινωνίας που εκφράζεται διαδικτυακά.

Δεν είναι τωρινό. Ούτε ελληνικό. Το διαδίκτυο έχει τοξικό λόγο και δεν μας εκπλήσσει που ‘βγαίνει’. Βάζεις και ένα hashtag και τελείωσες. Αυτός είναι ο τρόπος που επικοινωνούν πια όλοι. Τα social media αυξάνουν το δημόσιο διάλογο, αλλά την ίδια ώρα αγκαλιάζεται η επίσημη δημόσια σφαίρα. Βγήκαν αμέσως τα media και πολύς κόσμος να υποστηρίξει τα αδέλφια. Το μεγαλύτερο κομμάτι πήρε το μέρος τους.

Αυτοί που τρολάρουν είναι κομμάτι της ‘χλωρίδας’ και της ‘πανίδας’ του διαδικτύου. Στον κόσμο υπάρχει η συνείδηση ότι οι φωνές που είναι ρατσιστικές, θα βγάζουν πάντα κορώνες ρατσισμού, κακίας και μισαλλοδοξίας, που παλιά επικοινωνούσαν με άλλον τρόπο.

Δεν έχω κάνει μετρήσεις, αλλά έχω την αίσθηση -ίσως και γιατί θέλω να είμαι αισιόδοξη- πως το μεγάλο κομμάτι του δημόσιου διαλόγου είναι ένθερμο και υποστηρικτικό προς τα αδέλφια.

Η κοινωνία εξελίσσεται. Είναι πολυπολιτισμική και κόσμο του οποίου οι παππούδες προέρχονται από πολλά διαφορετικά μέρη. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα -ή έχουν έλθει μικροί εδώ-, έχουν πάει σχολείο στην Ελλάδα και μιλούν ελληνικά -με τρόπο που αν δεν τους βλέπεις, δεν καταλαβαίνεις το χρώμα τους.

Προφανώς θα υπάρχει κόσμος που θα σοκάρεται. Νομίζω ωστόσο, ότι πρόκειται για φαινόμενο που είναι σε ύφεση και υπό έλεγχο.

Επειδή δουλεύουμε με παιδιά, καθηγητές και δασκάλους έχουμε παραδείγματα εκπαιδευτικών που μας λένε πόσο έχουν ενσωματωθεί τα παιδιά μεταναστών. Ναι, υπάρχουν γονείς που είναι ρατσιστές και συστήνουν στα παιδιά τους να μην κάνουν παρέα με Αφρικανούς” αλλά δεν είναι αυτός ο κανόνας.

Ο κανόνας είναι πως το σχολείο αγκαλιάζει όλα τα παιδιά, ενώ υπάρχουν επιμορφωτικά προγράμματα με ευρύτερο σκοπό να μάθουν στον κόσμο ότι η πολιτεία μας είναι πολυπολιτισμική και τους χωράει όλους.

“Αυτό κάνει μια δημοκρατία κοινωνία που θέλει να αποκαλείται το λίκνο του πολιτισμού”.

Η κυρία Τσαλίκη εξηγεί πως “όταν στη Βρετανία του ’50 έφτασε κύμα μεταναστών από τον Τζαμάικα, οι πολίτες της χώρας ήταν πολύ φοβικοί. Μετά εμφανίστηκαν και οι Ινδοί και γενικά, υπήρχε πολύ μεγάλο πρόβλημα μισαλλοδοξίας και ρατσισμού. Πενήντα χρόνια αργότερα είναι όλα καλά.

Είναι γεγονός πως υπάρχουν κάποιες υποθέσεις έξαρσης (παντού υπάρχουν ακραίες συμπεριφορές), όμως έχουν φτάσει σε σημείο που μη λευκοί διεκδικούν ανώτατα διοικητικά και πολιτικά αξιώματα. Υπάρχουν οικογένειες 2ης και τρίτης γενιάς. Έχουν ενταχθεί πολύ περισσότερο από ό,τι εδώ, αλλά αυτό δεν είναι κάτι που γίνεται μαγικά. Στην Ελλάδα η συζήτηση αυτή υπάρχει τα τελευταία 10 με 15 χρόνια.

Η κοινωνία κλυδωνίστηκε το ’90 με την άφιξη των Αλβανών που πια έχουν ενσωματωθεί. Η δεύτερη γενιά πάει στα πανεπιστήμια και μπαίνει στους επαγγελματικούς χώρους. Σε λίγα χρόνια θα έχουμε γιατρούς από χώρες της πρώην ανατολικής Ευρώπης. Σιγά σιγά έχουμε φοιτητές μικτής αφρικανικής καταγωγής. Είχα 2-3 που κάνουν μεταπτυχιακό στη Γαλλία. Είναι Έλληνες και Ελληνίδες αφρικανικής καταγωγής. Έχουν ψυχή και συνείδηση ελληνική και σιγά σιγά ενσωματώνονται περισσότερο”.