Ο ΑΡΗΣ ΣΕΡΒΕΤΑΛΗΣ ΣΤΟ NEWS 24/7: “ΠΟΣΟ ΕΥΚΟΛΟ ΕΙΝΑΙ ΑΡΑΓΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΜΙΑ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗ ΒΟΥΤΙΑ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ;”

Βλέπω τον Άρη Σερβετάλη να έρχεται από μακριά με τη μηχανή του μέσα σε μία βοή από εφηβικές φωνές που τρέχουν στα στενά του Νέου Κόσμου παίζοντας μπουγέλο. Κάποιες αδέσποτες σταγόνες έρχονται και προς τα εμάς. Τελευταία μέρα των σχολείων γαρ, και το καλοκαίρι πια να δηλώνει έντονα παρόν.

Γελάμε με την όμορφη αυτή “ατυχία” μας, καθώς και πέρσι είχαμε συναντηθεί ακριβώς την ίδια ημέρα σε μία άλλη γειτονιά με παιδιά τριγύρω να καταβρέχονται.

Καθόμαστε σε ένα όσο το δυνατόν πιο ήρεμο σημείο για να μιλήσουμε για τα “Βατράχια”, την κωμωδία του Αριστοφάνη που διασκεύασαν με τη Έφη Μπίρμπα, τη σύντροφό του στη ζωή και την Τέχνη και θα παρουσιάσουν στις 28 και 29 Ιουλίου στην Επίδαυρο μαζί με μία εξαιρετική ομάδα ηθοποιών (Μιχάλης Σαράντης, Αργύρης Ξάφης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μαίρη Μηνά, Έκτορας Λιάτσος, Μιχάλης Θεοφάνους, Αλεξάνδρα Καζάζου, Νάνσυ Μπούκλη, Κυριάκος Σαλής).

Είναι περίεργο γιατί κάπως μαγικά όλα δένουν. Από τη μία αυτές οι νεανικές χαρούμενες φωνές που αναβλύζουν ποίηση και ξεγνοιασιά και από την άλλη η συζήτησή μας για τον θόρυβο των “Βατράχων” που μας καλούν σε μία εσωτερική καταβύθιση προκειμένου να ανακαλύψουμε την ουσία των πραγμάτων…

Συναισθήματα για την πρώτη σας κοινή κάθοδο με την Έφη (Μπίρμπα) στην Επίδαυρο;
Η Επίδαυρος είναι ένα μεγάλο θεατρικό πανηγύρι. Μπορεί το αρχαίο θέατρο να φαίνεται κάπως τρομακτικό, ένας τεράστιος όγκος που σε κοιτάζει, αλλά την ίδια στιγμή είναι ένα πολύ οικείο περιβάλλον για να αφηγηθεί κάποιος μία ιστορία. Αυτό είναι το εντυπωσιακό, πως τα χωράει και τα δύο μέσα.

Όλο αυτό το δέος και την επιβλητικότητα και παράλληλα να είναι μία φιλόξενη αγκαλιά. Και τώρα χαίρομαι πολύ που κάνουμε αυτήν την απόπειρα με την Έφη μαζί με αγαπημένους συνεργάτες και παρέα με μια ομάδα ηθοποιών που πραγματικά χαίρεσαι να είσαι μαζί τους στην σκηνή. Είναι ευτύχημα αυτό…

Πόσο εύκολο είναι άραγε να κάνει κάποιος μια κατακόρυφη βουτιά εντός του για να αναστήσει την ποιητικότητά του;

Οι Βάτραχοι πώς προέκυψαν;
Θέλαμε πολύ να κάνουμε μία αρχαία κωμωδία. Προσωπικά είχα πολλά χρόνια να μπω στη διαδικασία αυτή, από τους “Όρνιθες” του Καραθάνου. Επίσης, ένας ισχυρός δεσμός που έχουμε με την εργογραφία του Μπέκετ, μας ώθησε να διαβάσουμε τον Αριστοφάνη με έναν τρόπο που είναι πιο κοντά σε αυτά που μας αφορούν. Ο σπουδαίος αυτός κωμικός ποιητής καταγράφει μοναδικά διαδρομές δύο χαρακτήρων που γίνονται οι βασικοί άξονες της ιστορίας του: Διόνυσος- Ξανθίας (Βάτραχοι), Τρυγαίος- Υπηρέτης (Ειρήνη), Ευελπίδης και ο Πεισθέταιρος (Όρνιθες).

Και αντιστοίχως, τα πρωταγωνιστικά ντουέτα του Μπέκετ έχουν μέσα τους πολύ από Αριστοφάνη.
Ο Αριστοφάνης μέσα από αυτό το μπεκετικό πρίσμα μάς έλκει πολύ. Έτσι βασιστήκαμε σε μια μετάφραση του Κωνσταντίνου Μπλάθρα και σε μια διασκευή που κάναμε και οι τρεις μας. Το έχουμε “κουνήσει” το έργο, αλλά όχι από τους άξονες του Αριστοφάνη.

Τι σας ιντρίγκαρε στην ιστορία αυτή;
Ένας Θεός (Διόνυσος) και ένας άνθρωπος (Ξανθίας) ξεκινούν μία κατάβαση στον Άδη. Μια κατακόρυφη βουτιά στα άδυτα της καρδιάς, ώστε να βρεθεί και να αναστηθεί ο ποιητής που θα εμπνεύσει έναν κόσμο άνυδρο, έναν κόσμο αφυδατωμένο, μια ανέμπνευστη και χωρίς καμία χάρη καθημερινότητα.

Η Αθήνα και τότε ήταν σε μια πολύ δύσκολη κατάσταση. Ο Αριστοφάνης με τους “Βατράχους” που είναι το τελευταίο του έργο, έκανε μια ύστατη προσπάθεια να επαναφέρει την ποίηση. Να αφυπνίσει τους πολίτες και την κοινωνία που είχε αλλοιωθεί και διαβρωθεί μέσα στις παθογένειές της.

Και αυτό είναι πολύ ωραίο σαν σκέψη, αν αναλογιστεί κανείς ότι πια δε ζούμε ποιητικά. Και ποιος μπορεί να μας εμπνεύσει; Υπάρχει καταλληλότερος από τον ποιητή, που παίρνει την πραγματικότητα και την μεταποιεί, τη μετουσιώνει σε κάτι πνευματικό;

Άρα ο ποιητής είναι ένας μικρός θεός;
Είναι ένας φωτισμένος άνθρωπος. Σε αυτό το έργο ο απόλυτος ποιητής είναι ο ίδιος ο Αριστοφάνης που μας μιλάει μέσα απο τον χαρακτήρα του Διονύσου. Πόσο εύκολο είναι άραγε να κάνει κάποιος μια κατακόρυφη βουτιά εντός του για να αναστήσει την ποιητικότητά του;

Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να κατοικεί ποιητικά πάνω σε αυτήν εδώ τη γη, αυτή είναι η προδιαγραφή του. Αυτή είναι και η φυσική του πορεία.

Ο Αριστοφάνης αυτή τη διαδρομή την παρουσιάζει και την αποδομεί ταυτόχρονα με μια στρεβλότητα που είναι πολύ αστεία: παρουσιάζει έναν πολύ περίεργο Διόνυσο που αποδομεί και επανατοποθετεί τα πάντα και από την άλλη έναν Ξανθία που μολονότι δε θέλει να μπει σε αυτή τη διαδικασία, τελικά μπαίνει με διάθεση αυτοθυσίας ως υποτακτικός/δούλος.

Είναι μια σχέση αφέντη- δούλου αυτή;
Είναι μια μπεκετική σχέση Πότζο – Λάκι. Ο ένας συμπληρώνει τον άλλον. Ένας Θεός θα μπορούσε να κατέβει και μόνος του. Αλλά δεν το κάνει, γιατί είναι μεγίστης σημασίας η θεανθρώπινη συνεργασία. Αυτό το ανθρώπινο συμπλήρωμα το βρίσκει στο πρόσωπο του Ξανθία κι αυτό είναι το συγκινητικό.

Η δραματουργική ματιά της Έφης, αναδεικνύει την ανάγκη του ανθρώπου να έχει έναν ποιητή που θα καλλιεργεί τις καρδιές, θα ξεριζώνει τα ζιζάνια, θα σκαλίζει τα άγονα μέρη της, θα τα ποτίζει με γόνιμες λέξεις, ώστε αυτές να ανθίζουν και να καρποφορούν και οι άνθρωποι να λάμπουν με καρδιές ανοιξιάτικες, καθαρές. Να ανθίσει και πάλι ένας τόπος που μέρα τη μέρα στεγνώνει, χωρίς να το καταλαβαίνουμε.

Θυμίζουν και λίγο το σήμερα όλα αυτά…
Μα και τότε ήταν μια δυστοπική κατάσταση όπως σήμερα. Οι Βάτραχοι είναι το τελευταίο έργο του Αριστοφάνη και μοιάζει με κραυγή. Ούρλιαξε και αποδόμησε την κωμωδία. Εμφάνισε έναν Διόνυσο μέσα στην κωμωδία πάνω σε κοθόρνους, που είναι ένα σύμβολο τραγωδίας. Παρουσιάζει την κατάβαση του Θεού στον Άδη μέσα σε ένα κωμικό περίβλημα. Ουσιαστικά πρόκειται για μία τραγική διαδρομή για να αναστηθεί ο ποιητής. Μέσα σε μία δυστοπία, εμφανίζεται κάποιος που κραυγάζει για την ποίηση.

Κι αυτό το ταξίδι του Διονύσου προς τον Κάτω Κόσμο μοιάζει με ταξίδι καβαφικό…
Παρόλο που είναι ένας θεός που πεθαίνει και ανασταίνεται, δείχνει να φοβάται να καταδυθεί στον Κάτω Κόσμο. Πολλές φορές στη διαδρομή τους, στις αναμετρήσεις/συναντήσεις τους με τα αλλόκοτα πλάσματα που έρχονται σε επαφή, Διόνυσος και Ξανθίας ανταλλάσουν τα ρούχα τους, τις ιδιότητές τους, τις ταυτότητές τους, σαν ένα παιχνίδι μυστικό που θα τους ανακαινίσει. Θα τους δώσει τη δύναμη να συνεχίσουν την πορεία.

Είναι γεγονός πως ο άνθρωπος στις δύσκολες στιγμές φοράει κάποιο προσωπείο, κρύβεται πίσω απο μια κατασκευασμένη μάσκα και υποδύεται κάποιον άλλον. Ο Διόνυσος είναι ένας σαλός και εχει έναν στόχο: να βρει τον Ποιητή. Και για να τον βρει, μυεί και τον Ξανθία. Το δίδυμο αυτό θυμίζει Δον Κιχώτη -Σάντσο Πάντσα. Στον δεύτερο τόμο του Θερβάντες, ο Σάντσο γίνεται πιο ποιητικός κι από τον Δον Κιχώτη όταν αρχίζει να του λέει για το πως μπορεί να κυβερνηθεί ένας τόπος.

Όποιος σε καλό δέντρο ακουμπάει, καλός ίσκιος τον φυλάει
Θερβάντες.

Αυτός ο αγώνας στον Κάτω Κόσμο ανάμεσα στον Ευριπίδη και τον Αισχύλο τι συμβολίζει;
Έρχονται σε αντιπαράθεση δύο απο τους μεγαλύτερους ποιητές της δραματικής τέχνης. Με όπλα τους τους στίχους και τις λέξεις διεξάγεται ένας θεατρικός αγώνας και ο νικητής θα είναι αυτος που θα ακολουθήσει τον Διόνυσο στον επάνω κόσμο. Κριτής του ποιητικού αυτού αγώνα γίνεται ο Διόνυσος. Είναι μια μάχη, όπως είναι και η σκηνή του Διονύσου με τα Βατράχια, από την οποία έχει πάρει το όνομά του και το έργο.

Η στιγμή που Διόνυσος -Ξανθίας βρίσκονται στη λίμνη για να τους περάσει ο Χάρος απέναντι, στην άλλη όχθη, εμφανίζονται βατράχια για να τους ξεπροβοδίσουν, σαν μια ιδιότυπη εξόδιος ακολουθία. Όλα σ’ αυτή την κάθοδο είναι ένας αγώνας και μια αναμέτρηση με αποκορύφωμα τον αγώνα των ποιητών που είναι ένα θεατρικό πανηγύρι.

Πάντως τα έργα που επιλέγετε με την Έφη (Μπίρμπα) τελικά μοιάζουν μεταξύ τους. Το Άτιτλο, Ο Δον Κιχώτης, ο Σωσίας, το Όνειρο ενός Γελοίου και τώρα Βατράχια…
Ναι αυτό ανακαλύψαμε και εμείς: Θερβάντες, Μπέκετ, Ντοστογιέφσκι. Και οι τρεις δε γίνεται να μην έχουν επηρεαστεί από τον Αριστοφάνη, γιατί μιλάει για πολύ πυρηνικά ζητήματα με τρόπο στρεβλό ιδιαίτερο και μοναδικό.

Αυτά τα βατράχια τι συμβολίζουν;
Είναι ο θόρυβος που όλοι έχουμε στο μυαλό μας. Ο θόρυβος του πολέμου λίγο πριν η Αθήνα καταρρεύσει. Ο θόρυβος που έχουμε μέσα μας και προέρχεται από τα θραύσματα των σκέψεων, από το αδιαχείριστο υλικό που κουβαλάμε και μας “μιλάει”.

Είναι όλα αυτά τα πάθη που μένουν εγκλωβισμένα στην καρδιά και όταν χάνουμε το σώμα μας, η ψυχή παραμένει δέσμιά τους. Είναι αυτά που την πολιορκούν και την έχουν υπό την κατοχή τους. Είναι αυτός ο δύσοσμος θησαυρός που αποθηκεύουμε στα αμπάρια της καρδιάς. Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να κατοικεί ποιητικά πάνω σε αυτήν εδώ τη γη, αυτή είναι η προδιαγραφή του. Αυτή είναι και η φυσική του πορεία.

Ο Αριστοφάνης κραυγάζει: Ξυπνήστε! Έχουν στεγνώσει τα πάντα, Δεν υπάρχει νερό, για να βλαστήσει ένα λουλούδι. Πορευόμαστε και πέφτουμε διαρκώς σε τοίχο. Είμαστε εθισμένοι σε μία συνεχόμενη αυτιστική πορεία προς το αδιέξοδο. Ας επιλέξουμε μια άλλη διαδρομή και ας πάμε κάπου που δε γνωρίζουμε εξ αρχής. Ας δώσουμε χώρο να μας αποκαλυφθεί ο Ποιητής. Ας αφεθούμε σε αυτόν και ας τον εμπιστευτούμε.

Όλος αυτός ο θόρυβος, τώρα που ζούμε πάλι σε προεκλογική περίοδο, θυμίζει λίγο το σήμερα έτσι;
Η αποποίηση της ευθύνης είναι ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης μεταπτωτικής παρουσίας. Είμαστε μπολιασμένοι με το “δεν φταίω εγώ, εγώ μια χαρά τα έκανα όλα, δεν το ήξερα, ο άλλος με έβαλε”. Δεν παίρνει κανένας την ευθύνη. Αν πάρεις την προσωπική ευθύνη, τότε μόνο αλλάζει κάτι. Αλλά δεν είναι εύκολο πράγμα να πάρεις την ευθύνη.

Το να ασχολούμαστε με τον εαυτό μας δεν είναι εγωιστικό εγχείρημα. Εγωιστικό είναι να θέλω να κάνω τον άλλον σαν τον εαυτό μου.

Και το βλέπουμε όχι μόνο στην πολιτική σκηνή, αλλά παντού. Εγώ το βλέπω και στην προσωπική μου ζωή. Σε όποια μικροκλίμακα και να ζουμάρεις, θα δεις αυτό το φαινόμενο. Το να παίρνεις την ευθύνη σημαίνει ότι θα υποστείς και τις συνέπειες. Δηλαδή μπορεί να χρειαστεί να θυσιάσεις κάτι. Ένας ηθοποιός,π.χ αν αναλάβει την ευθύνη για ένα γεγονός μπορεί να ρισκάρει και την διαδρομή του στον επαγγελματικό του χώρο. Ποιος πολιτικός, θα πάρει την πολιτική ευθύνη, όταν μπορεί να χάσει την πολιτική του καριέρα; Γιατί πλέον η πολιτική δεν είναι λειτούργημα, είναι ένα επάγγελμα που πάει από γενιά σε γενιά. Λένε στο παιδί “θα γίνεις πολιτικός, θα γίνεις πρωθυπουργός”.

Το παράλογο είναι πως και εμείς με την ψήφο μας ενώ γνωρίζουμε πως υπάρχει πολιτική ευθύνη, δεν τιμωρούμε όσους δεν την αναλαμβάνουν…
Μας φοβίζει το άγνωστο και πάμε εκ του ασφαλούς στα ίδια, τα οποία ξέρουμε ότι είναι άρρωστα. Είμαστε όμως και εμείς μέρος αυτής της αρρώστιας. Νοσούμε και χρειαζόμαστε θεραπεία.

Πιστεύεις ότι έχουμε επιλογές σήμερα; Είμαστε ελεύθεροι;
Η ελευθερία έχει να κάνει με πιο ουσιαστικά πράγματα. Έχει να κάνει με το πώς τοποθετούμαστε στην καθημερινότητά μας. Ακόμα και φυλακισμένος να είναι κάποιος, μπορεί να είναι ελεύθερος. Και τώρα που υποτίθεται είμαστε ελεύθεροι, είμαστε πραγματικά ελεύθεροι; Όταν βασανίζομαι να ικανοποιήσω όλες αυτές τις κατασκευασμένες ανάγκες που περιβάλλεται ο εαυτός μου; Ελεύθερα είναι τα πουλάκια που ούτε καν αποθηκεύουν την τροφή τους. Αυτή είναι ελευθερία.

Εμείς τώρα ξυπνάμε και έχουμε τόσα πράγματα στο μυαλό μας που, αν κάτσεις και σκεφτείς, θα αναρωτηθείς γιατί τα κάνεις όλα αυτά. Χρειάζεται μια αντίσταση προσωπική για να αλλάξουμε. Ακόμα και μια ιδανική πολιτική παράταξη να κυβερνά που θα έχει δημιουργήσει τις ιδανικές συνθήκες για να ζήσεις, αν δεν έχεις μια προσωπική αντίσταση στα πράγματα, θα εγκλωβίζεσαι πάντα σε μια τέτοια λούπα.

Η ποίηση θα μας έσωζε;
Η ποίηση είναι μια στιγμή που ξαφνικά διαστέλλεται ο χρόνος και ο χώρος για να ευδοκιμήσει μια περιοχή που μπορείς να αναρωτηθείς να μετεωριστείς για λίγο σε έναν άλλο τόπο. Να υπάρξει μια ανάταση. Ο ποιητής είναι αυτός που θα σε γαληνέψει θα αναπαύσει την καρδιά σου.

Η ποίηση σήμερα προσπαθεί να γίνει πραγματική. Χάνει την ποιητικότητα της. Οξύμωρο αυτό. Πώς γίνεται να κάνουμε την ποίηση πραγματική, να της δώσουμε ένα πραγματικό χαρακτήρα; Η ποίηση είναι αυτή που μεταποιεί την πραγματικότητα και την μεταπλάθει έχει μία πολυμορφικότητα. Αγγίζει την καρδιά, αλλά η καρδιά πια έχει στεγνώσει και έχει σκληρύνει σαν να θωρακίζεται από ένα περίβλημα αδιαπεραστο. Βρίσκεται σε ένα κουκούλι ξερό και λειτουργεί μόνο το μυαλό. Μόνο η διάνόηση.

Ξέρω ότι είσαι ένας άνθρωπος που καταφέρνεις και διατηρείς μια ποιητικότητα μέσα σου. Τι είναι αυτό που το τροφοδοτεί αυτό;
Βρίσκομαι σε μια συνεχή προσπάθεια. Ο αγώνας. Μικρές ή μεγάλες απόπειρες, πετυχημένες ή αποτυχημένες, δεν έχει τόση μεγάλη σημασία, να καταδυθείς στα ενδότερα. Το να ασχολούμαστε με τον εαυτό μας δεν είναι εγωιστικό εγχείρημα. Εγωιστικό είναι να θέλω να κάνω τον άλλον σαν τον εαυτό μου.

Εδώ ανοίγεις μια μεγάλη συζήτηση γιατί ζούμε την εποχή της ψυχοθεραπείας. Ο καθένας έχει τον προσωπικό του ψυχολόγο…
Το παρατηρώ γύρω μου αυτό. Ένας ψυχολόγος, μια ψυχανάλυση, μπορεί να σε βάλει σε μια διαδικασία, αλλά όλο αυτό το κατακάθι που αναδύεται, πώς θα το διαχειριστεί κάποιος; Όλα αυτά τα άχρηστα, σκληρά και μεγάλα κομμάτια, τα αδιαχείριστα, μένουν στην επιφάνεια σαν να λιμνάζουν σε ύδατα αμετακίνητα και εσύ δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, απλά τα κοιτάζεις.

Για μένα εδώ έρχεται το μυστήριο της εξομολόγησης. Παλαιότερα ο καθένας δεν είχε τον προσωπικό του ψυχαναλυτή, είχε τον προσωπικό του εξομολόγο, τον πνευματικό του. Εκείνον που τον οδηγούσε στην Θεανθρώπινη συνεργασία και στην ουσιαστική αυτογνωσία. Η εξομολόγηση είναι ένα μυστήριο της Εκκλησίας λυτρωτικό και ακραία θεραπευτικό, όταν συνοδεύεται απο ειλικρινή μετάνοια. Επειδή έχω περάσει και από τα δύο στάδια, βλέπεις ότι τελικά είναι άλλο πράγμα το ένα, άλλο πράγμα το άλλο. Η εξομολόγηση σε αναγεννά, σε συνδέει με την πηγή. Είναι σαν να έχεις ένα φορτωμένο καλάθι συνεχώς στην πλάτη σου που κάποιος στο αδειάζει. Στην ψυχοθεραπεία έρχονται στην επιφάνεια όλα αυτά που δεν μπορείς να τα διαχειριστείς. Μπορεί να βοηθήσει μέχρι ενός σημείου. Η αίσθησή μου είναι πως δεν θεραπεύει το αίτιο, αλλά το σύμπτωμα.

Η λήψη ψυχοφαρμάκων προφανώς βοηθά κάποιες προχωρημένες καταστάσεις. Τα βατράχια είναι πάμπολλα σήμερα και με τη χορήγηση αγωγής ο θόρυβος μειώνεται λίγο και γίνεται διαχειρίσιμος. Δυστυχώς έχουμε πολύ μεγάλη κατανάλωση σε ψυχοφάρμακα όχι μόνο στον τόπο μας, αλλά παγκοσμίως. Αυτό κάτι πρέπει να μας πει.

Εχουν εξελιχθεί τα πάντα, έχουμε κάνει τη ζωή μας υποτίθεται πιο άνετη, αλλά παρόλα αυτά ο θόρυβος των βατραχιών είναι εκκωφαντικός. Και κανένας δεν μπορεί να το αντέξει. Ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματικό ον, που σημαίνει ότι χρειάζεται φροντίδα και η ψυχή, όχι μόνο το σώμα.

Χρειαζόμαστε μια καταβύθιση στον προσωπικό μας Άδη…
Η καρδιά του ανθρώπου είναι μια περιοχή ανεξερεύνητη, ένας προσωπικός Άδης. Γιατί εκεί βρίσκεται αυτό το σφουγγάρι που αποθηκεύει όλη την πληροφορία και τη μεταφράζει σε συναίσθημα. Και πρέπει να την καθαρίζουμε την καρδιά. Έχουμε αυτό τον σκοπό. Η Έφη μου έλεγε απο παλιά, ότι ένα από τα σημαντικότερα πράγματα στην Καλών Τεχνών που κάνεις στην ζωγραφική είναι πώς θα σβήσεις. Τι είναι αυτό που θα πετάξεις και τι είναι αυτό που θα κρατήσεις. Και αυτό το βλέπω παντού. Ακόμη και σε μια θεατρική παράσταση. Παίρνεις υλικό, φέρνεις υλικό. Αλλά το στάδιο που πετάς είναι το πιο κρίσιμο.

Και η καρδιά πρέπει να αφοδεύει, όπως το σώμα. Γι’ αυτό νομίζω ότι όλες αυτές οι αρρώστιες που υπάρχουν είναι ψυχοσωματικές. Ο καρκίνος είναι μία ψυχοσωματική ασθένεια. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να αφοδεύει ο άνθρωπος όχι μόνο σωματικά, αλλά πνευματικά και ψυχικά.

Τελικά μια κωμωδία τελικά είναι μια πολύ βαθιά τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης. Και νομίζω πως είναι τρομερό πως ο ίδιος άνθρωπος – ο Αριστοφάνης- δημιούργησε δύο κωμωδίες, που στη μία ψάχνουμε την ουτοπία κοιτάζοντας ψηλά (Όρνιθες) και στην άλλη την ουσία κοιτώντας κάτω, μέσα μας (Βατράχους)…
Δεν είναι τυχαίο που είναι και το τελευταίο του έργο. Η κραυγή του είναι αυτή. Βουτιά εντός. Και έτσι αποδόμησε και την κωμωδία. Όταν διαβάσαμε με την Έφη, με μεγαλύτερη προσοχή, το κείμενο του συγκλονιστήκαμε. Γιατί συνειδητοποιήσαμε πως μια απόλυτη κωμωδία “παίζει” σε δύο άξονες, έναν κατακόρυφο, της τραγωδίας και έναν οριζόντιο, της κωμωδίας. Και οι δύο αυτοί άξονες τέμνονται στο κέντρο.

Παρασκευή 28 & Σάββατο 29 Ιουλίου
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου