Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ ΤΡΙΦΑΣΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ ΡΑΛΛΗ, ΠΟΥ ΕΔΩΣΕ ΑΥΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΣΤΗΝ ΕΡΕ ΕΝΩ ΕΙΧΕ ΧΑΣΕΙ ΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ

Ήταν 19 Φεβρουαρίου του 1956, όταν οι Έλληνες -και για πρώτη φορά οι Ελληνίδες- πήγαιναν στις κάλπες για να ψηφίσουν σε μια εκλογική διαδικασία που έμεινε στην ιστορία. Όχι τόσο για τους δυο βασικούς μονομάχους τη νεοσύστατη υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ΕΡΕ και τη Δημοκρατική Ένωση έναν ευρύτατο συμμαχικό σχηματισμόςμε δυνάμεις του Κέντρου και την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, αλλά επειδή το κόμμα που ήρθε δεύτερο σε ψήφους, συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία σε έδρες στη Βουλή!

Να σχηματιστεί κυβέρνηση με το πρώτο κόμμα σε ψήφους (αλλά όχι και σε έδρες στη Βουλή) εκτός είναι μέσα στα πλαίσια της λογικής. Είχε συμβεί, άλλωστε, πέντε χρόνια πριν στις εκλογές του 1951 όταν ο Ελληνικός Συναγερμός του στρατάρχη Παπάγου, πήρε το 36.5% των ψήφων, αλλά καθώς αρνήθηκε την οποιαδήποτε συνεργασία, την κυβέρνηση σχημάτισαν η ΕΠΕΚ του “μαύρου καβαλάρη” Νικόλαου Πλαστήρα, με την στήριξη των “Φιλελευθέρων” του Σοφοκλή Βενιζέλου που συγκέντρωσαν 16.4% και 17.2%, είχαν όμως πλειοψηφία 131 εδρών, έναντι 114 του Ε.Σ, στην τότε βουλή των 258 εδρών.

Το να κερδίσει, όμως, την αυτοδυναμία το δεύτερο κόμμα μοιάζει παράλογο, αν όχι ανήθικο. Κι όμως συνέβη πριν 67 χρόνια και οφείλεται σε ένα … διαβολικό εκλογικό σύστημα που ψηφίστηκε λίγο πριν από τις εκλογές και είχε για εμπνευστή τον Γεώργιο Ράλλη.

Μια ιστορία που αναδεικνύει τις αντιφάσεις της μετεμφυλιακής Ελλάδας, με τις συνεχείς παρεμβάσεις από το Παλάτι να συναγωνίζονται σε ωμότητα (ή να συμβαδίζουν, αν προτιμάτε) με εκείνες των Αμερικανών και του περιβόητου πρέσβη Τζον Πιουριφόι.

Η κυβέρνηση Πλαστήρα δεν άντεξε πολύ. Η δίκη και η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του την κλυδώνισε από το ξεκίνημα της θητείας της, ενώ το εγκεφαλικό επεισόδιο που έπαθε ο πρωθυπουργός τον Μάρτιο του 1952 και παρά την επιστροφή του αργότερα, αποσταθεροποίησε την κυβέρνηση και την πλειοψηφία της με αποτέλεσμα, ένα χρόνο μετά την ορκωμοσία της να επέλθει η κατάρρευσή της.

Η χώρα οδηγούταν ξανά σε εκλογές. Ο Παπάγος επανήλθε δριμύτερος και ο Ελληνικός Συναγερμός συγκέντρωσε το 49.2% των ψήφων (έναντι 34.2% της ΕΠΕΚ) συγκεντρώνοντας την απόλυτη πλειοψηφία και στη Βουλή αφού το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα του έδωσε 247 έδρες (στις 300 που είχε πλέον το κοινοβούλιο). Η ΕΔΑ που είχε ρίξει το σύνθημα “τι Πλαστήρας τι Παπάγος” (με βάση τις οδηγίες του παράνομου ΚΚΕ) με 9.55% έμενε εκτός Βουλής…

Ο Αλέξανδρος Παπάγος ήταν τότε 69 ετών, οι σχέσεις του με τον βασιλιά Παύλο δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές (το Παλάτι δεν επιθυμούσε την κάθοδο του στις εκλογές του 1951) αλλά η κυβέρνηση του είχε μια τόσο ισχυρή πλειοψηφία, που μπορούσε να κάνει ό,τι θέλει.

Ο υπουργός συντονισμού Σπύρος Μαρκεζίνης έμεινε στην ιστορία για την υποτίμηση της δραχμής, ο αντιπρόεδρος του κόμματος Παναγιώτης Κανελλόπουλος ήταν επίσης παρών, ενώ το Υπουργείο Δημοσίων Έργων αναβάθμιζε και διαχειριζόταν ο φιλόδοξος Κωνσταντίνος Καραμανλής (45 ετών, το 1952).

Στον ανασχηματισμό του 1954 -μετά την παραίτηση Μαρκεζίνη- υπουργός Προεδρίας αναλάμβανε ο Γεώργιος Ράλλης.

Οι Δημοτικές εκλογές του 1954

Πέντε χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, η αριστερά ήταν υπό διωγμό. Το ΚΚΕ βρισκόταν στην παρανομία, χιλιάδες οι εξόριστοι είτε εκτός Ελλάδας, είτε στα ξερονήσια. Με το κομμουνιστικό κίνημα να βιώνει το θάνατο του Στάλιν (1953) και να μπαίνει σε μια εσωτερική συγκρουσιακή πορεία που κορυφώθηκαν με τα γεγονότα της Τασκένδης το 1955 και ένα χρόνο αργότερα μετά το 20ό συνέδιο του ΚΚΣΕ η νόμιμη πολιτική έκφραση της αριστεράς ερχόταν μέσω της ΕΔΑ. Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά είχε ιδρυθεί το 1951 από έξι μικρά αριστερά κόμματα αλλά την σαφή υποστήριξη του ΚΚΕ και των μελών του.

Ο εκλογικός νόμος του 1952 άφησε την ΕΔΑ εκτός βουλής, αλλά στις ενδιάμεσες δημοτικές εκλογές συμφώνησε να στηρίξει τους υποψηφίους της ΕΠΕΚ και συνολικά όλων των “αντισυναγερμικών”. Η συνεργασία έγινε, βέβαια, με τις ευλογίες του ΚΚΕ και μετά τις συναντήσεις του Γιώργου Καρτάλη με τον Μιλτιάδη Πορφυρογένη το 1953 σε μια διαφορετική -εκ μέρους των κομμουνιστών- προσέγγιση των “συμμαχιών με τα αστικά κόμματα”.

Τα αποτελέσματα των εκλογών ήταν ένα ράπισμα στην κυβέρνηση, αφού στις μεγάλες πόλεις επικράτησαν οι εκλεκτοί της αντιπολίτευσης: Παυσανίας Κατσώτας στην Αθήνα, Δ. Σαπουνάκης στον Πειραιά, Βασίλης Ρούφος στην Πάτρα και κυρίως ο Μηνάς Πατρίκιος στη Θεσσαλονίκη, που επικράτησε του δοσίλογου Σωτήρη Γκοτζαμάνη.

Η συνεργασία Κέντρου και Αριστεράς θορύβησε τη Δεξιά, αν και κανείς δεν πίστευε ότι θα μπορούσε να επεκταθεί σε εθνικό επίπεδο. Μπορεί τους δυο χώρους να συνέδεε η αντισυναγερμική συνείδηση, μέσα στο Κέντρο, ωστόσο, υπήρχαν σφοδροί πολέμιοι του κομμουνισμού και φυσικά της ΕΔΑ.

Η κυβέρνηση εν τω μεταξύ βίωνε την κρίση της παραίτησης Μαρκεζίνη, τον οποίο κατηγόρησε ανοιχτά ο Αλ.Παπάγος ότι εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της γερμανικής Τελεφούνκεν, σε δουλειές της με το ελληνικό δημόσιο! Άλλοι υποπτεύονταν ότι ο υπουργός συντονισμού αποχωρούσε, για να διεκδικήσει αργότερα την προεδρία του Ε.Σ.

Από τον Παπάγο στον Καραμανλή…

Η υγεία του Αλέξανδρου Παπάγου άρχισε να κλονίζεται από τις αρχές του 1955 και σύντομα ο στρατάρχης αποσύρθηκε στην οικία του. Το Παλάτι τον πίεζε να αποσυρθεί, ο ίδιος αρνιόταν, όμως το μοιραίο ήταν αναπόφευκτο και στις 4 Οκτωβρίου 1955 άφηνε την τελευταία του πνοή. Είχε προλάβει το ίδιο πρωί να ορίσει ως διάδοχο του, τον αναπληρωτή πρωθυπουργό Στέφανο Στεφανόπουλο, όμως από το Τατόι (και με την σύμφωνη γνώμη της Ουάσιγκτον, όπως λέγεται) ερχόταν ένα άλλο, διαφορετικό όνομα, που θα έπαιρνε τα ηνία στα χέρια του.

Δεν ήταν, βέβαια, του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, που επίσης είχε βλέψεις για την πρωθυπουργία, αλλά του Κωνσταντίνου Καραμανλή, του πολύ οργανωτικού υπουργού δημοσίων έργων, με τις υψηλές φιλοδοξίες. Ο 45χρονος Σερραίος πολιτικός είχε αποφύγει, όλο αυτό το διάστημα, να εμπλακεί στη μάχη της διαδοχής του άσθενή Παπάγου, κάτι που στο τέλος του έδωσε το προβάδισμα να γίνει αυτός πρωθυπουργός.

Η κοινοβουλευτική ομάδα του Ε.Σ, παρά τις αντιρρήσεις του Στέφανου Στεφανόπουλου, υπερψήφισε την πρόταση του βασιλιά, ενώ η κυβέρνηση πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή, με την αντιπολίτευση, πάντως, να υποστηρίζει ότι ο Καραμανλής δεν είχε τη λαϊκή ετυμηγορία να κυβερνήσει και ουσιαστικά είχε υπάρξει κοινοβουλευτική εκτροπή.

Ο διορισμένος πρωθυπουργός πάντως εξήγησε ότι η θητεία του θα ήταν βραχύβια και σύντομα θα οδηγούσε τη χώρα σε εθνικές εκλογές. Πήρε μάλιστα το ρίσκο να αφήσει κατά μέρος τον Ελληνικό Συναγερμό και στις 11 Ιανουαρίου 1955 να ιδρύσει την Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση, η οποία θα εξέφραζε τα επόμενα χρόνια την ελληνική Δεξιά, παίρνοντας μαζί της μάλιστα και μερικούς πρώην κεντρώους πολιτικούς όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και ο Γρηγόρης Κασιμάτης.

Το περιβάλλον δεν ήταν τόσο ευνοϊκό, καθώς τον Σεπτέμβριο του 1955 είχε προηγηθεί το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, ενώ στην Κύπρο όπου δρούσε η ΕΟΚΑ, ξεσπούσαν διαρκώς επεισόδια κατά της στυγνής βρετανικής διοίκησης του νησιού.

Πριν απ’ όλα αυτά, ωστόσο, ο Καραμανλής είχε αναθέσει στον Γεώργιο Ράλλη την αποστολή να βρει τον κατάλληλο εκλογικό νόμο, που δεν θα έχανε ποτέ.

Το σύστημα “ό,τι μας συμφέρει”

Ο Ράλλης μαζί με τον γενικό γραμματέα του υπουργείου εσωτερικών και πρώην νομάρχη, Στέφανο Συριώτη, μελετούν τα προηγούμενα εκλογικά συστήματα και καταλήγουν στην άποψη ότι δεν τους εξυπηρετούσε ούτε η ενισχυμένη αναλογική, ούτε το πλειοψηφικό, πολύ περισσότερο η απλή αναλογική. Ο στόχος τους είναι τριπλός. Να μην επιτρέψουν στο τρίτο κόμμα (που πιθανότατα θα ήταν η ΕΔΑ) να εισέλθει στη Βουλή, να μοιράσουν την πίτα ανάμεσα στα δυο πρώτα κόμματα και να ανεβάσουν τον πήχη σε περίπτωση που κατέβαινε ένας συμμαχικός συνδυασμός.

Μια ιδέα για το τι έπρεπε να προτείνουν τους δίνει ο εκλογικός νόμος που εφαρμόστηκε για τη γερουσία το 1929 από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Στις 21 Νοεμβρίου το νομοσχέδιο κατατίθεται στη Βουλή και το σύστημα Ράλλη, προέβλεπε τα εξής:

✍ Μια μόνο κατανομή, σε τρεις φάσεις. Τις έδρες διεκδικούσαν μόνο ο πρώτος και ο επιλαχών συνδυασμός. Πρώτος ήταν εκείνος που συγκέντρωνε την σχετική πλειοψηφία σε κάθε περιφέρεια και επιλαχών ο αμέσως επόμενος, ο οποίος όμως λάμβανε έδρες υπό όρους. Αν επρόκειτο για μεμονωμένο κόμμα έπρεπε να έχει συγκεντρώσει το 15% των ψήφων στην επικράτεια και στη συγκεκριμένη περιφέρεια. Αν επρόκειτο για συνδυασμό πολλών κομμάτων, το ποσοστό ανέβαινε στο 25%

✍ Οι έδρες κατανέμονταν με πλειοψηφικό σύστημα στις περιφέρειες που είχαν μέχρι τρεις έδρες, με “περιορισμένη αντιπροσώπευση της μειοψηφίας” σε περιφέρειες με 4 έως 10 έδρες και απλή αναλογική στις μεγαλύτερες περιφέρειες της χώρας. Αυτός ο τριπλός διαχωρισμός έφερε και τον χαρακτηρισμό “τριφασικό”.

Επί της ουσίας ο Ράλλης είχε μελετήσει τον εκλογικό χάρτη, αναζητώντας τα υπέρ και τα κατά της ΕΡΕ και διαμορφώνοντας το εκλογικό σύστημα σύμφωνα με το απόλυτο συμφέρον του κόμματος του! Στις μικρές περιφέρειες όπου η ΕΡΕ συνήθως ήταν πρώτη, θα έπαιρνε όλες τις έδρες, στις μεσαίες έδινε κάτι στον δεύτερο -με προϋπόθεση το 25% σε επικράτεια και περιφέρεια- και στα μεγάλα αστικά κέντρα όπου υπήρχε ισορροπία δυνάμεων, εφαρμοζόταν αναλογική ανάμεσα στους δυο πρώτους συνδυασμούς.

Η ΕΡΕ ήταν εξασφαλισμένη σε μια σχεδόν σημαδεμένη τράπουλα, αφού -όπως συνέβη άλλωστε- απέκτησε κοινοβουλευτική πλειοψηφία ενώ αναδείχθηκε δεύτερη σε ψήφους!

Ο αείμνηστος Γ. Ράλλης, πολλά χρόνια μετά, μιλώντας στην ΕΡΤ για τη δεκαετία του 50, είχε χαρακτηρίσει το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα “ιδεώδες για τα δεδομένα της εποχής”. Δείτε το σχετικό απόσπασμα σε ιστορικό βίντεο από το αρχείο της ΕΡΤ (μετά το 30:13) όπου ο πρώην πρωθυπουργός -και το 1956 υπουργός προεδρίας- εξηγεί και τους στόχους του τριφασικού νόμου αποκαλύπτοντας ότι ο Σοφοκλής Βενιζέλος -πρόεδρος της Φιλελεύθερης Δημοκρατικής Ένωσης- ήταν από την αρχή ενήμερος και σύμφωνος με τις διατάξεις του.

Σύμφωνα, πάντως, με τον Ηλία Νικολακόπουλο ο εκλογικός νόμος-έκτρωμα του 1956 ήταν ο μοναδικός στη μεταπολεμική Ελλάδα που δεν είχε την παραμικρή συναίνεση…

Η σύμπραξη Κέντρου και ΕΔΑ

Η ΕΡΕ απορρόφησε ολόκληρο τον Ελληνικό Συναγερμό, στελέχη όπως είπαμε των κεντρώων κομμάτων και ήταν φανερό ότι ο εκλογικός νόμος δεν ευνοούσε καμιά “αυτόνομη κίνηση”. Απέναντι στην ΕΡΕ σχηματίστηκε μια ευρύτερη συμμαχία κομμάτων με κορμό τα κόμματα του κέντρου αλλά και την σύμπραξη της νόμιμης Αριστεράς, όπως αυτή εκφραζόταν πολιτικά την εποχή εκείνη.

Σοφοκλής Βενιζέλος και Γεώργιος Παπανδρέου έδωσαν τα χέρια, μαζί τους και ο Σάββας Παπαπολίτης που ηγούταν της πάλαι ποτέ κραταιάς ΕΠΕΚ, ενώ στον σχηματισμό συντάχθηκε και το Λαϊκό Κόμμα του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη σε μια σουρεαλιστική γέφυρα με τη Δεξιά, αν σκεφτούμε ότι την ίδια ώρα η Δημοκρατική Ένωση, όπως ονομάστηκε η συμμαχία, συζητούσε την εκλογική συνεργασία της με την Αριστερά.

Η προσχώρηση στην Δ.Ε του Κόμματος των Αγροτών του Αλέξανδρου Μπαλταζή και του Δημοκρατικού Κόμματος Εργαζόμενου Λαού του Γιώργου Καρτάλη και του Αλέξανδρου Σβώλου, έκαναν πιο εύκολη την τελική συμφωνία με την ΕΔΑ (πρόεδρος ο Γιάννης Πασαλίδης) η οποία εξασφάλισε 19 έδρες, εννιά περισσότερες απ’ όσες είχε στις εκλογές του 1951. Αν σε αυτές προσθέσουμε τις 7 έδρες του ΔΚΕΛ και τις 8 του Αγροτικού Κόμματος, η ευρύτερη Αριστερά είχε τελικά 33 έδρες, πιο πολλές από ποτέ!

Ο Ηλίας Νικολακόπουλος υπολόγισε το ποσοστό της ΕΔΑ στις εκλογές του 1956 μεταξύ 17 και 20%.

Το τριφασικό σύστημα Ράλλη εμπόδιζε την αυτόνομη είσοδο της ΕΔΑ στη βουλή. Η διέξοδος για συνεργασία με το Κέντρο ήταν μονόδρομος. Ο φιλοκαραμανλικός Τύπος αναβίωσε τον φόβο ενός … νέου εαμικού μετώπου κρούοντας πάντα τον κίνδυνο του κομμουνιστικού μετώπου, αφού οι μνήμες του εμφυλίου ήταν ακόμη νωπές. Ο βασικός στόχος, όμως, για ισχυρή κυβέρνηση ΕΡΕ ήταν αυτός που κατακτήθηκε ολότελα, από τον τριφασικό νόμο του Γ.Ράλλη.

Αν και το νεοσύστατο κόμμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή συγκέντρωσε λιγότερους ψήφους (συνολικά 1.594.112, ή 47.38%) με τις μαγικές καραμπόλες του εκλογικού συστήματος, πήρε την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών (165), αφήνοντας στη δεύτερη θέση την Δημοκρατική Ένωση που πήρε 132 έδρες, ενώ είχε πάρει περισσότερους ψήφους (1.620.007, ή 48.15%)!

Κάπως έτσι εδραιώθηκε η πρώτη καραμανλική οκταετία, καθώς η ΕΡΕ νίκησε και στις επόμενες δυο εκλογικές μάχες, το 1958 (όταν η ΕΔΑ αναδείχθηκε αξωματική αντιπολίτευση) και το 1961 (στις εκλογές “βίας και νοθείας”).

Καμιά όμως δεν είχε το τριφασικό, εκπληκτικό σύστημα που έκανε νικητή τον … δεύτερο!