Ο Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ “ΣΚΟΤΩΝΕΙ” ΤΑ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

Τα ξύλινα κιβώτια που έκρυβαν μέσα τους όπλα και πυρομαχικά, φτιαγμένα από τα ήδη άρρωστα πλατάνια της Βόρειας Αμερικής, έφταναν στην Ευρώπη μαζί με τα αμερικανικά στρατεύματα. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος δεν σκόρπισε το θάνατο μόνο στους ανθρώπους αλλά και στη φύση.

Ο πόλεμος τελείωσε, όμως η ασθένεια που ζούσε μέσα στο άψυχο ξύλο, ήταν ζωντανή. Θανάτωσε χιλιάδες πλατάνια στη Γαλλία και την Ιταλία, όταν πριν από 18 χρόνια, χτύπησε και τη δική μας πόρτα. Αυτός ο πόλεμος σήμερα δίνει τη μάχη του με τα πανέμορφα πλατάνια της λίμνης Ιωαννίνων. Και προς το παρόν κερδίζει.

Ολόκληρα δάση θανατώθηκαν δεκαετίες τώρα στην Ιταλία, από όπου και εκτιμάται ότι έφτασε στη χώρα μας, με φυτά πλατάνου. Ο μύκητας Ceratocystis platani είχε ήδη προσβάλει ατέλειωτες εκτάσεις πλατάνων στη Βόρεια Αμερική, αφανίζοντας τα. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ), η ασθένεια του μεταχρωματικού έλκους του πλατάνου είναι μία από τις πλέον καταστρεπτικές ασθένειες δασικών δένδρων παγκοσμίως. Ο μύκητας που προκαλεί την ασθένεια, εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2003 στη Μεσσηνία και μέσα σε μία δεκαετία επεκτάθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Το 2010 η ασθένεια διαπιστώθηκε στην Ήπειρο.

Το παθογόνο έχει νεκρώσει χιλιάδες δένδρων πλατάνου στην Ελλάδα, αρκετά από αυτά αιωνόβια με ογκώδεις διαστάσεις. Ο σημαντικότερος παράγοντας διασποράς του είναι ο άνθρωπος, με μηχανήματα εκσκαφής και εργαλεία κοπής κλάδων.

Πόσο σοβαρή είναι όμως αυτή η ασθένεια; Όπως λέει το ΙΜΔΟ, η ασθένεια είναι θανατηφόρος. Ο θάνατος των προσβεβλημένων φυτών είναι αναπόφευκτος. Το παθογόνο έχει τη δυνατότητα να νεκρώσει δέντρα οποιουδήποτε μεγέθους και ηλικίας. Το πλέον εμφανές σύμπτωμα είναι ο ξαφνικός μαρασμός ενός τμήματος της κόμης. Αυτό εμφανίζεται συνήθως την άνοιξη και το καλοκαίρι, που οι ανάγκες του φυτού σε νερό είναι αυξημένες. Τα φύλλα κιτρινίζουν πρόωρα και μαραίνονται· έτσι μπορούν να διακριθούν από τα γειτονικά υγιή φύλλα.

Στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο τα νεκρά δέντρα από την ασθένεια είναι χιλιάδες.

Δυστυχώς δεν υπάρχει φάρμακο που σκοτώνει το μύκητα.

Τα πλατάνια της Λίμνης Ιωαννίνων

Τα πλατάνια στην παραλίμνια περιοχή, σήμα κατατεθέν της πόλης των Ιωαννίνων, μετρούν από 60 έως 110 χρόνια ζωής. Όπως αναφέρει σε άρθρο της η δημοσιογράφος Βαρβάρα Αγγελή στο typos-i.gr, η μεγάλη δεντροστοιχία με πάνω από 300 πλατάνια, στην πόλη, φυτεύτηκε σε διάφορες χρονικές περιόδους. «Τη δεκαετία του ’30 ήταν όμως που ξεκίνησε μια πιο συστηματική δεντροφύτευση, με την τότε Φιλοδασική Ένωση να έχει έναν δραστήριο ρόλο. Εκείνη την εποχή, το παραλίμνιο κομμάτι, το «Δώδεκα», όπως το αποκαλούμε σήμερα, είχε ήδη αποκτήσει τα χαρακτηριστικά ενός χωμάτινου δρόμου. Μέχρι το 1920, η πρόσβαση των Γιαννιωτών σε αυτή την περιοχή δεν ήταν εύκολη, και τα τείχη του Κάστρου στέκονταν επιβλητικά πάνω στα νερά της λίμνης. Οι δημοτικές αρχές αποφάσισαν όμως να προχωρήσουν στην επιχωμάτωση στα «ριζά» του Κάστρου από την πλευρά της λίμνης. Το 1931, ο χωμάτινος δρόμος πήρε το όνομα του Διονυσίου Φιλοσόφου, ο οποίος είχε βρει τραγικό θάνατο από τους Τούρκους μετά την αποτυχημένη εξέγερση το 1611 στα Γιάννενα.

Η κρίσιμη παρέμβαση, η οποία διατηρείται σε μεγάλο βαθμό ως έχει μέχρι σήμερα, έγινε τη δεκαετία του ’50. Ως υπουργός Δημοσίων Έργων, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ενέκρινε μισό εκατομμύριο δραχμές για την κατασκευή της παραλίμνιας οδού, με τον τότε δήμαρχο Γρηγόρη Σακκά να υποδέχεται με μεγάλη θέρμη τα νέα. Για να ευχαριστήσει τον Καραμανλή, μετονόμασε την παραλίμνια οδό Διον. Φιλοσόφου σε οδό Κων. Καραμανλή –μια ονομασία που διήρκεσε μια δεκαετία όταν και επέστρεψε το όνομα του επαναστάτη κληρικού.

Κατά τη δεκαετία του ’50, έγινε και η δεντροφύτευση των πλατάνων στην υπόλοιπη νέα παραλίμνιο οδό. Η δεντροστοιχία αυτή κατάφερε να γίνει σήμα κατατεθέν της πόλης των Ιωαννίνων και από τα αγαπημένα φωτογραφικά θέματα Γιαννιωτών και επισκεπτών».

Η ασθένεια φτάνει στα πλατάνια της Λίμνης

Όταν πριν από 10 χρόνια περίπου η ασθένεια των πλατάνων έφτασε στην Ήπειρο, σήμανε συναγερμός στις αρμόδιες αρχές. Η πανδημία που ξέσπασε το 2020, έφερε ακόμη ένα θλιβερό νέο, αφού τα πρώτα δέντρα της Λίμνης Παμβώτιδας φαίνεται να έχουν μολυνθεί. Το τοπικό Δασαρχείο και ο Δήμος κινητοποιούνται άμεσα και οι αναλύσεις αποκαλύπτουν τα άσχημα μαντάτα.

Περίπου 20 πλατάνια της λίμνης, θανατώνονται και κόβονται πέρυσι, ενώ άλλα 25 περίπου ακολουθούν την ίδια μοίρα και φέτος. Η διαδικασία είναι επίπονη και για τα δέντρα και για τους ανθρώπους. Και αυτό διότι όχι μόνο πρέπει να θανατωθούν τα άρρωστα δέντρα, αλλά και κάποια υγιή, γειτονικά τους, που πρέπει να θυσιαστούν για να δημιουργηθεί ένα τείχος προστασίας.

Περίπου 20 πλατάνια της λίμνης, θανατώνονται και κόβονται πέρυσι, ενώ άλλα 25 περίπου ακολουθούν την ίδια μοίρα και φέτος.

Η δουλειά για τους ανθρώπους της Υπηρεσίας Πρασίνου του Δήμου Ιωαννιτών είναι δύσκολη, αλλά και φορτισμένη συναισθηματικά, αφού οι ίδιοι έχουν μεγαλώσει παρέα με τα πλατάνια της λίμνης τους. Αφού βρουν ένα δέντρο που έχει νοσήσει, τότε το Δασαρχείο μελετά και σχεδιάζει μαζί με την Υπηρεσία την απομάκρυνση του.

Πρώτα πρέπει να νεκρωθεί, με διάφορα φάρμακα ώστε να σταματήσει η εξάπλωση του μύκητα από τη ρίζα. Μετά να κοπεί, να γίνει απολύμανση στο σημείο με τεράστια προσοχή και τα ξύλα του να απομακρυνθούν με ασφάλεια. Τα μεταφέρουν σε ένα παλιό λατομείο για καύση ή ταφή. Τα μηχανήματα κοπής επίσης απολυμαίνονται σχολαστικά. Αργότερα καταστρέφονται με ειδικό μηχάνημα και οι κορμοί που μένουν στο σημείο και αυτό σκεπάζεται οριστικά. Δεν μένει κανένα ίχνος του, μόνο οι φωτογραφίες γεμάτες αναμνήσεις.

Νέα δέντρα στη Λίμνη

Ήδη ο Δήμος Ιωαννιτών φυτεύει νέα δέντρα κοντά στα σημεία που κόβονται τα πλατάνια. Δεν μπορεί να υπάρξει κεντρικός σχεδιασμός φύτευσης, αφού κανείς δεν γνωρίζει την εξέλιξη της ασθένειας. Ευτυχώς ο μύκητας δεν προσβάλει άλλα δέντρα και έτσι ο Δήμος σε συνεργασία με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα, έχει ήδη επιλέξει κάποια δέντρα, όπως Σφενδάμια πλατανοειδή που μοιάζουν με πλατάνια, αλλά και ένα είδος βελανιδιάς, που θα χρειαστούν όμως αρκετά χρόνια για να μεγαλώσουν. Οι άνθρωποι του Δήμου ελπίζουν να πετύχουν την αναχαίτιση της ασθένειας πριν αυτή εξαπλωθεί.

Κανείς όμως δεν μπορεί να γνωρίζει. Οι ρίζες ακουμπούν μεταξύ τους, τα κλαδιά αγγίζονται και δίπλα τους πλαγιάζει η ανάμνηση της βόλτας στη Λίμνη Παμβώτιδα κάτω απ’ τα πλατάνια…