ΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΕΣ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΑΙΣΙΟΔΟΞΟΙ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ

«Σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή, στη συντριπτική μας πλειονότητα έχουμε μάθει να αντιδρούμε νιώθοντας ανήμποροι. Βλέπουμε προς τα πού πηγαίνει ο κόσμος και σηκώνουμε ψηλά τα χέρια. Ναι, σκεφτόμαστε, είναι κάτι το τρομερό, αλλά είναι τόσο περίπλοκο και τόσο μεγάλο και τόσο σαρωτικό. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να το σταματήσουμε. Αυτός ο τρόπος με τον οποίο έχουμε μάθει να αντιδρούμε δεν είναι απλώς εσφαλμένος, αλλά πλέον καταδεικνύει βαθιά ανευθυνότητα. Αν θέλεις να συμβάλεις στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, πρέπει να μάθεις στον εαυτό σου να αντιδρά με διαφορετικό τρόπο. Μπορείς να τα καταφέρεις. Όταν ο νους σου σού λέει ότι είναι πια πολύ αργά για ν’ αλλάξεις την κατάσταση, θυμήσου ότι κάθε κλάσμα ενός βαθμού περαιτέρω αύξησης της θερμοκρασίας επιφέρει μεγάλη μεταβολή, άρα κάθε μείωση εκπομπών ελαττώνει την επιβάρυνση που θα προκύψει στο μέλλον».

Αυτό είναι ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο «Το μέλλον που επιλέγουμε: Πώς θα επιβιώσουμε από την κλιματική κρίση» (μτφρ. Νίκος Ρούσσος, εκδ. Ίκαρος), ενδεικτικό -άλλωστε προέρχεται από ένα κεφάλαιο με τίτλο «Πεισματική αισιοδοξία»- της θεώρησης των πραγμάτων εκ μέρους των συγγραφέων, Κριστιάνα Φιγκέρες και Τομ Ρίβετ-Κάρνακ.

Η μεν ήταν εκτελεστική γραμματέας της Σύμβασης-Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για τις Κλιματικές Μεταβολές (UNFCCC) στο διάστημα 2010-2016 και το πρόσωπο της σημαντικότερης συμφωνίας για το κλίμα στα ιστορικά χρονικά, της Συμφωνίας του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή του 2015. Ο δε ήταν ο υπεύθυνος στρατηγικής της Φιγκέρες για πολιτικά ζητήματα στον ΟΗΕ. Οι δυο τους, ως συνιδρυτές του Global Optimism, ενός οργανισμού που έχει ως κύριο στόχο να επιφέρει περιβαλλοντική και κοινωνική αλλαγή, συνεργάζονται στενά με διάσημους διοργανωτές εκστρατειών για το κλίμα, μεταξύ των οποίων οι Γκρέτα Τούνμπεργκ, Αλ Γκορ, Λεονάρντο Ντι Κάπριο, Δαλάι Λάμα, η Τζέιν Γκούντολ και ο Ντέιβιντ Άτενμπορο.

Η αισιοδοξία, συνεπικουρούμενη από αδιάσειστα, όπως τονίζουν, επιστημονικά τεκμήρια, ως αφετηρία είναι κατά τη γνώμη τους η πιο ενδεδειγμένη επιλογή, αυτή με τις περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας όσον αφορά την προσπάθεια αποφυγής των ζοφερών σεναρίων για το μέλλον του πλανήτη εξαιτίας της πολυδεκαετούς κακοποιητικής προς τον φυσικό κόσμο συμπεριφοράς του ανθρώπου.

H από κοινού συνέντευξή των δύο ειδικών στο Magazine δεν θα μπορούσε παρά να ξεκινήσει με το σχόλιό τους για την 26η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή τον Νοέμβριο στη Γλασκώβη, όπου συμμετείχαν 200 χώρες και εγκρίθηκε μια συμφωνία με σκοπό να επιταχυνθεί η μάχη κατά της υπερθέρμανσης της Γης, χωρίς όμως να διασφαλίζεται ότι θα περιοριστεί στον 1,5 βαθμό Κελσίου ούτε να δίνεται απάντηση στα αιτήματα φτωχών χωρών για βοήθεια. Ίσως γι’ αυτό η Γκρέτα Τούνμπεργκ χαρακτήρισε την COP26 ως ένα κατώτερο των περιστάσεων “μπλα, μπλα, μπλα”

Πώς κρίνετε αφενός την περιβόητη δέσμη προτάσεων «Fit for 55» που εγκρίθηκε το περασμένο καλοκαίρι από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με απώτερο στόχο η Ευρώπη να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος στον κόσμο έως το 2050, αφετέρου τη Σύνοδο Κορυφής COP26;
Η κριτική είναι μία αναγκαία και υγιής απάντηση σε όλες τις κυβερνητικές και νομοθετικές διαδικασίες. Θα έπρεπε όχι απλά να τη λαμβάνουμε υπ’ όψιν αλλά και να την ενθαρρύνουμε, ειδικά όταν έχει να κάνει με σχεδιασμούς που ίσως μας βοηθήσουν να καταπολεμήσουμε και να προχωρήσουμε πέρα από την κλιματική κρίση. Την ίδια στιγμή, είναι σημαντικό να υποδεχόμαστε τολμηρές προσεγγίσεις όπως η δέσμη προτάσεων «Fit for 55» ως κομμάτι της μετάβασής μας σε ένα απανθρακοποιημένο μέλλον. Είναι απαραίτητο πολύ περισσότερες κυβερνήσεις να υιοθετήσουν μια τέτοιου τύπου νομοθετική προσέγγιση όσον αφορά την κλιματική κρίση. Είναι επίσης απαραίτητη η συνεχής πίεση από τις κοινωνίες των πολιτών ώστε οι κυβερνώντες να είναι υπόλογοι απέναντί τους και να προωθούν ολοένα και πιο τολμηρές, άμεσες πρακτικές για τη μείωση των εκπομπών αερίων.

Έχουν περάσει πέντε χρόνια από την ιστορική Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή που επιτεύχθηκε το 2015. Είναι προφανές πως όσα έχουν γίνει μέχρι σήμερα είναι πολύ λιγότερα από όσα θα έπρεπε να έχουν γίνει. Είναι επίσης προφανές ότι στο βιβλίο σας τονίζετε την πεποίθησή σας ότι υπάρχει ακόμη χρόνος για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, δηλαδή το παιχνίδι δεν έχει χαθεί. Είστε όντως αισιόδοξοι;
Η επιστήμη είναι ξεκάθαρη. Παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε στο χείλος του γκρεμού, έχουμε ακόμη χρόνο να στρίψουμε το τιμόνι προς τη σωστή κατεύθυνση, δηλαδή να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων και να αναγεννήσουμε τη φύση, ώστε να αποφευχθούν οι χειρότερες συνέπειες της κλιματικής κρίσης για τις μελλοντικές γενιές. Μέσα από αυτή τη διαδικασία θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε πόλεις με καλύτερη ποιότητα ζωής, πιο καθαρό αέρα, περισσότερες δουλειές και πιο βιώσιμα διατροφικά συστήματα. Όλα αυτά μαζί θα βελτιώσουν την υγεία και την ευεξία μας και επιπλέον θα μας οδηγήσουν στη δημιουργία ενός ευπροσάρμοστου τείχους ανθεκτικότητας απέναντι στις μελλοντικές συνέπειες των όποιων αλλαγών στις κλιματικές συνθήκες.

Για να το θέσουμε απλά, έχουμε να κάνουμε με την επιλογή ενός καλύτερου μέλλοντος για τα παιδιά και τα εγγόνια μας αλλά και για όλα τα πλάσματα της γης. Έχουμε να κάνουμε με το να προστατεύσουμε ό,τι και όποιον αγαπάμε. Αν προσεγγίσουμε το δύσκολο αυτό έργο από μία αφετηρία αισιοδοξίας αλλά και με ένα ισχυρό όραμα για ένα καλύτερο μέλλον, έχουμε περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Η αισιοδοξία σε πείσμα των καιρών εμπνέει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν τη δύναμη να κάνουν τη διαφορά. Τώρα είναι η ώρα να το κάνουν. Οι προηγούμενες γενιές δεν είχαν την επιστημονική γνώση, ούτε την τεχνολογία για να ενεργοποιήσουν μία τέτοια απόφαση. Και για τη γενιά των παιδιών μας σύντομα θα είναι ήδη αργά: όταν θα έρθει η σειρά τους να καθίσουν γύρω από τα τραπέζια όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, το μέλλον θα είναι ήδη προδιαγεγραμμένο.

Υπάρχει κάποια χώρα που να έχει κάνει μέχρι στιγμής ικανοποιητική δουλειά προς τη σωστή κατεύθυνση;
Η Κόστα Ρίκα! Σύμφωνα με στοιχεία της Climate Action Tracker μόνο η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Χιλή και η Κόστα Ρίκα έχουν κατάλληλους, ρεαλιστικούς σχεδιασμούς που μπορούν όντως να οδηγήσουν στις ενδεδειγμένες μειώσεις εκπομπών αερίων, αλλά η Κόστα Ρίκα αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση. Όχι μόνο λειτουργεί βασισμένη σχεδόν 100% σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά τα έχει καταφέρει περίφημα ως προς την αντιστροφή της αποψίλωσης των δασών. Από εκεί που η χώρα είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αποψίλωσης των δασών στη Νότια Αμερική, τώρα μπορεί να καυχιέται ότι το 60% του εδάφους της είναι καλυμμένο από δάση που αποτελούν σπίτι για περισσότερα από μισό εκατομμύριο ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς, γι’ αυτό και πρόσφατα η Κόστα Ρίκα κέρδισε το υψηλού κύρους βραβείο Earthshot. Αυτό είναι τρομερά σημαντικό γιατί όσον αφορά τις λύσεις για το κλίμα, η μείωση των εκπομπών αερίων είναι μόνο η μισή ιστορία. Η άλλη μισή είναι η ανάγκη να προστατέψουμε και να αποκαταστήσουμε τη φύση ώστε να ανθίσει η βιοποικιλότητα.

Κατά τη γνώμη σας η κλιματική κρίση μπορεί να αποδειχθεί όχι απλά αναγκαία αλλά και ικανή συνθήκη γεφύρωσης ιδεολογικών διαφορών ώστε να γίνει μία ουσιαστική προσπάθεια αντιμετώπισής της;
Η συζήτηση σχετικά με το αν θα έπρεπε ή αν θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε, ξεπερνώντας τις όποιες διαφορές, να κάνουμε κάτι, έχει ήδη κερδηθεί. Η απάντηση είναι ένα εμφατικό ναι. Η ατμόσφαιρα δεν γνωρίζει από πολιτικές ιδεολογίες, ούτε από εθνικά σύνορα. Κάθε τόνος CO2 που πάει εκεί ψηλά, απ’ όπου κι αν προέρχεται, έχει επιπτώσεις σε ολόκληρο τον πλανήτη και η επιστήμη το καθιστά αυτό ολοένα και πιο σαφές κάθε μέρα.

Ο πλανήτης έχει ήδη υπερβεί ορισμένες πολιτικές διαφωνίες για να το αναγνωρίσει αυτό. Η Συμφωνία του Παρισιού είναι το καλύτερο παράδειγμα. Ήταν μία ιστορική στιγμή συναίνεσης ανάμεσα σε 196 χώρες και συνεχίζει να καθοδηγεί τις συλλογικές προσπάθειες δράσης για το κλίμα. Η μεγάλη πρόσκληση τώρα δεν είναι αν θα συμφωνήσουμε να κάνουμε κάτι όλοι μαζί, αλλά πόσο γρήγορα θα το κάνουμε. Ως προς αυτό πράγματι απαιτείται ακόμη μεγαλύτερη συναίνεση για να προχωρήσουμε. Αφήνοντας την πολιτική να μπλέκεται στα πόδια μας, το μόνο που θα καταφέρουμε είναι να καθυστερήσουμε κι άλλο.

Είναι όμως ρεαλιστικό να μιλάμε για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης χωρίς κριτική απέναντι στο αποδεδειγμένα προβληματικό πλαίσιο λειτουργίας αυτού που αποκαλούμε «ύστερο καπιταλισμό»;
Είναι, όπως τονίζεται και στο βιβλίο, απολύτως βέβαιο ότι πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο σήμερα αξιολογούμε την οικονομική ανάπτυξη. Πρέπει να μετασχηματίσουμε τη δομική βάση του σύγχρονου τρόπου ζωής. Είναι πολύ δύσκολο, γιατί όλοι προσεγγίζουμε το ζήτημα από την αφετηρία μιας οικονομίας που σε μεγάλο βαθμό βασίζεται στην εξόρυξη και εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου του πλανήτη. Πρέπει να μιλάμε για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης από πολλές οπτικές γωνίες. Η πολυπλοκότητα της πρόκλησης είναι τέτοια που απαιτεί ένα καλειδοσκόπιο προοπτικών και προσεγγίσεων. Θα χρειαστεί να δουλέψουμε όλοι μαζί, ακούγοντας, προκαλώντας και βελτιώνοντας ο ένας τον άλλο με ειλικρίνεια και σεβασμό ώστε να επιταχυνθούν οι απαραίτητες λύσεις.

Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι εγώ κάνω ανακύκλωση και καταναλώνω λιγότερο κρέας, συνεχίζω όμως να οδηγώ το SUV μου για να πάω στη δουλειά. Αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποιο σημείο προσωπικής οικολογικής ενεργοποίησης που θα μπορούσε να κάνει τον πολίτη της διπλανής πόρτας να κοιμάται ήσυχα τα βράδια, γνωρίζοντας ότι έχει κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε.
Κανείς μας δεν είναι τέλειος και όλοι μας προσεγγίζουμε το θέμα προερχόμενοι από έναν ατελή κόσμο. Πολλές από τις εναλλακτικές -όπως το να οδηγείς κάτι άλλο αντί για ένα ενεργοβόρο SUV- δεν τις αντέχει ακόμη η τσέπη των περισσοτέρων. Ο καθένας έχει ένα διαφορετικό κατώφλι προσωπικής οικολογικής ενεργοποίησης, όπως λέτε, που θα τον κάνει να νιώθει καλά για τον εαυτό του. Όλο αυτό είναι εντάξει. Στο βιβλίο περιγράφουμε αρκετά βήματα που μπορεί να κάνει κάποιος, ξεκινώντας από τώρα και με δεκαετή ορίζοντα, με κατεύθυνση την επιλογή ενός καλύτερου μέλλοντος. Όλοι μας μαθαίνουμε προχωρώντας. Είναι ένα ταξίδι γνώσης και όπως σε όλα τα ταξίδια ο ύπνος είναι πολύ σημαντικός: δεν θα μπορέσουμε να κερδίσουμε τη μάχη για τις ζωές μας αν δεν φροντίσουμε να είμαστε όσο ξεκούραστοι πρέπει.

Έστω ότι εγώ και εσείς και οι πάντες κάνουμε ό,τι πρέπει να κάνουμε. Τι νόημα έχει αν δεν κάνουν τίποτα ουσιαστικό οι μεγάλες εταιρίες και οι κυβερνήσεις;
Κάθε πράξη κάνει διαφορά. Οι πράξεις που πολλά άτομα κάνουν μαζί έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν τον τρόπο που οι πολιτικοί και οι επικεφαλής μεγάλων εταιριών σκέπτονται και επενδύουν. Αν εσύ, εμείς και όλοι όσοι ξέρουμε κάναμε τα πάντα σωστά, θα άλλαζαν οι πρακτικές των πολιτικών και των πολυεθνικών κολοσσών, αναπόφευκτα κάποια στιγμή. Είμαστε όλοι κομμάτια του ίδιου οικοσυστήματος, δουλεύουμε όλοι μαζί, δεν πρέπει να υποτιμάμε τη δύναμη ακόμη και ενός ανθρώπου, ακόμη και μίας πράξης. Όπως λέμε στο βιβλίο, η βασική ιδέα είναι κάθε φορά που ένα σύστημα φαντάζει υπερβολικά μεγάλο για να αλλάξει ή για να το επηρεάσουμε, αυτό που μπορεί σίγουρα να αλλάξει είναι η δική μας συμπεριφορά μέσα σε αυτό το σύστημα. Γνωρίζουμε από τις δικές μας εμπειρίες την ξεχωριστή δύναμη που μπορεί να έχει μία τέτοια, φαινομενικά μικρή αλλαγή προς τη σωστή κατεύθυνση. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν ήδη αρκετοί επικεφαλής μεγάλων εταιριών και πολιτικοί ηγέτες που κάνουν πολλά για να υλοποιηθούν οι αλλαγές που χρειαζόμαστε.

Η τρόπον τινά μετατροπή ακτιβιστών όπως η Γκρέτα Τούνμπεργκ σε σύμβολα της ποπ κουλτούρας έχει μόνο θετικό αποτύπωμα στη μάχη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης;
Όπως είπαμε νωρίτερα, η πολυπλοκότητα της πρόκλησης είναι τόσο έντονη που απαιτείται ένα καλειδοσκόπιο προοπτικών και προσεγγίσεων. Δεν υπάρχει απλά χώρος, αλλά ανάγκη. Χρειαζόμαστε τα σύμβολα της παγκόσμιας ποπ κουλτούρας και χρειαζόμαστε τους αφανείς ήρωες που δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο. Έχουμε ανάγκη πολιτικούς, μηχανικούς, αγρότες, δασκάλους, διασημότητες, κάθε λογής ανθρώπους. Αυτό που δεν έχουμε είναι ο χρόνος για να αποδυναμώσουμε οποιονδήποτε και οτιδήποτε συνηγορεί στην προσπάθεια να επιτευχθεί η αλλαγή.

Όλοι μας, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, -κάποιοι πιο οδυνηρά από άλλους- έχουμε βιώσει την εμπειρία των lockdown, της ασθένειας, των θανάτων εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού. Όλο αυτό μας έχει κάνει να αποκτήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση της καταστροφής που έχουμε προκαλέσει στη φύση τα τελευταία εβδομήντα χρόνια.

Οι vegan διατείνονται ότι η κρεοφαγία είναι η μητέρα όλων των κακών. Από την άλλη έχει αποδειχθεί και οι αρνητικές επιπτώσεις μονοκαλλιεργειών πχ αμυγδάλου. Υπάρχει μία αποδεκτή από όλες τις πλευρές ορισμός του τι εστί βιώσιμη διατροφή;
Η Επιτροπή EAT-Lancet προτείνει μία δίετα βασισμένη κυρίως σε φυτικές πρωτείνες, η οποία μπορεί να βελτιώσει την υγεία τόσο του ανθρώπου όσο και του πλανήτη. Τώρα βρισκόμαστε στην αρχή μιας διατροφικής επανάστασης. Η κυρίαρχη παραγωγική μέθοδος της βιομηχανικής γεωργίας που υποστηρίζεται από μία εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων, ζιζανιοκτόνων, μυκητοκτόνων και μονοκαλλιεργειών θα μεταμορφωθεί σε μία αναγεννητική γεωργία που θα βελτιώνει την υγεία των εδαφών και των νερών μας και επιπλέον θα δίνει αξία στη βιοποικιλότητα.

Πριν από μερικά χρόνια ήμασταν στην αρχή μιας ενεργειακής επανάστασης, δηλαδή της μεγάλης στροφής από τα ορυκτά καύσιμα στην ανανεώσιμη ενέργεια. Αυτό κάνουμε τώρα και με την τροφή. Δεν μπορούμε να παράξουμε τροφή σε νεκρό χώμα ή σε ένα κόσμο που θερμαίνεται επικίνδυνα. Οι πρόσφατες ανακοινώσεις στο COP26 έδειξαν πώς αυτή η αντίληψη -ως κομμάτι μιας μεγάλης γκάμας κλιματικών λύσεων- κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερο έδαφος.

Πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί τα τελευταία δύο χρόνια σχετικά με το ότι η πανδημία είναι μια κατάσταση ενδεικτική του ζοφερού μέλλοντος του πλανήτη αν δεν γίνουν άμεσα οι απαραίτητες κινήσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Συμφωνείτε ότι πρόκειται για άλλη μία «κίτρινη κάρτα» προς τον καθέναν μας ξεχωριστά και όλους μας μαζί;
Όλοι μας, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, -κάποιοι πιο οδυνηρά από άλλους- έχουμε βιώσει την εμπειρία των lockdown, της ασθένειας, των θανάτων εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού. Όλο αυτό μας έχει κάνει να αποκτήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση της καταστροφής που έχουμε προκαλέσει στη φύση τα τελευταία εβδομήντα χρόνια. Τώρα πια κατανοούμε περισσότερο από ποτέ ότι η προστασία και η ανάπλαση της φύσης είναι απαραίτητη για την αποφυγή των χειρότερων επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης όσο και οι δραστικές μειώσεις των εκπομπών αερίων. Τώρα είναι η στιγμή να προσδιορίσουμε ξανά τη σχέση μας με τον φυσικό κόσμο, σε μια κατεύθυνση επιδιόρθωσης των σφαλμάτων, ώστε να αποκτήσουμε μία ανθεκτικότητα απέναντι στα μελλοντικά σοκ, όποια κι αν είναι αυτά. Και ακριβώς όπως η πανδημία έκανε πιο έντονο το αίσθημα ότι όλοι είμαστε από κοινού εύθραυστοι, έδειξε επίσης πόσο δυνατοί και καινοτόμοι μπορούμε να γίνουμε όταν συνεργαζόμαστε.