ΟΙ ΚΑΡΧΑΡΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΓΙΔΑ ΣΤΑ ΑΠΟΜΕΡΑ ΝΕΡΑ

Βίντεο που ανεβαίνουν σε πλατφόρμες των social media όπως το TikTok, έχουν προκαλέσει συζητήσεις και στη χώρα μας σχετικά με τους καρχαρίες και τα καρχαριοειδή. Ιδιώτες… “κινηματογραφιστές”, αναρτούν πλάνα με καρχαρίες που “επενδύονται” με ατμοσφαιρικές μουσικές, και βρίσκουν χώρο προβολής μέχρι και στα μεγάλα δελτία ειδήσεων.

Φυσικά, οι χρήστες των social άλλο που δεν θέλουν να πέσουν στις “παγίδες” του virality και της καταστροφολογίας, με τους μύθους και τις υπερβολές να δίνουν και να παίρνουν για ακόμη μια χρονιά. Τι πιο σύνηθες, θα έλεγε κανείς. Η τραγωδία δε, με τον θάνατο λουόμενου στην Αίγυπτο από επίθεση καρχαρία – τίγρη, ήρθε και έκατσε στο… κατάλληλο “timing” για να βρεθεί ακόμη ένα θέμα τηλε-αναλύσεων.

Ένα πρόσφατο βίντεο από το Γύθειο, παρακάτω. Καταγράφεται καρχαριοειδές, μήκους 5-6 μέτρων.

Αλλά και το βίντεο του καρχαρία Mako που έκανε την εμφάνισή του δύο μίλια ανοιχτά του Ακρωτηρίου Ζακύνθου.

Τι συμβαίνει με την παρουσία καρχαριοειδών στη χώρα μας;

Τα ερωτήματα λοιπόν που έχουν προκύψει τελευταία, εν μέσω ημιμάθειας ή αν θέλετε, ελλιπούς ενημέρωσης, είναι πολλά: Πόσα είδη καρχαρία έχουμε στις θάλασσές μας; Έχουν αυξηθεί οι εμφανίσεις τα τελευταία χρόνια; Έχουν παρατηρηθεί νέα είδη; Πόσο κινδυνεύουμε στην πραγματικότητα από τους καρχαρίες στην Ελλάδα; Τι να κάνουμε αν βρεθούμε κοντά σε κάποιον καρχαρία; Έχουμε στην Ελλάδα καρχαρία τίγρη, σαν αυτόν που σκότωσε τον τουρίστα στην Αίγυπτο;

Για όλα τα παραπάνω, απαντά στο Magazine ο Θοδωρής Τσιμπίδης, Διευθυντής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας “Αρχιπέλαγος”.

Μπορούμε λοιπόν να μιλάμε για αύξηση των καρχαριών στην Ελλάδα;

“Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλάμε για αύξηση παρουσίας καρχαριών στα ελληνικά νερά και δεν συντρέχει και κάποιος λόγος για να έχουμε. Αντιλαμβανόμαστε πλέον όλοι πως κάθε πολίτης που κυκλοφορεί έξω έχει και μία κάμερα, μπορεί να γίνει και φωτογράφος και κινηματογραφιστής και να αναρτήσει τα πλάνα του στα μέσα δικτύωσης. Άρα κάθε πληροφορία που παλιότερα πιθανώς θα τη μάθαιναν πέντε άνθρωποι, πλέον γίνεται δεκτή από εκατομμύρια.

Γι’ αυτό δεν θα πρέπει να παρασυρόμαστε.

Για να είμαστε δίκαιοι, στην όποια “αντιπαλότητα” με τον άνθρωπο, οι καρχαρίες είναι χαμένοι από χέρι. Ξέρουμε πως παγκοσμίως σκοτώνονται κάθε χρόνο πάνω από 100 εκ. καρχαρίες. Είναι ένα τεράστιο νούμερο και δεν σκοτώνονται για βρώση, αλλά για τα πτερύγιά τους κλπ. Οι άνθρωποι που πεθαίνουν παγκοσμίως κάθε χρόνο από επίθεση καρχαρία δεν υπερβαίνουν τους 4 με 5, το πολύ. Πρακτικά, δεν τους “τρώει” ο καρχαρίας, αλλά τους τραυματίζει μέσα στο νερό”.

Πάνω απ’ όλα η ενημέρωση

Αυτό που παρατηρεί ο κ. Τσιμπίδης, είναι πως το βασικότερο όλων, είναι να είμαστε ενημερωμένοι και ψύχραιμοι.

“Στην Ελλάδα, υπάρχουν 10-11 περιστατικά επιθέσεων τα τελευταία 160 χρόνια, και τα οποία περιστατικά δεν είναι επιβεβαιωμένα 100%. Έτσι, δεν συντρέχει λόγος πρακτικής ανησυχίας.

Καλό θα είναι οι πολίτες να είναι ενημερωμένοι για να μην προκαλείται κάποιος πανικός.

Στη χώρα μας, και στην ανατολική Μεσόγειο, έχουμε γύρω στα 36 είδη, που μαζί με τα συγγενικά τους σαλάχια κλπ, φτάνουν πάνω από 70″.

Πόσο κινδυνεύουμε;

“Αξίζει να πούμε πως ένας καρχαρίας δεν έχει κανένα πλεονέκτημα στην επιφάνεια του νερού. Τον βλέπουν όλοι, τον κινηματογραφούν, και αυτός δεν βλέπει κανέναν γιατί δεν έχει όραση παρά μόνο οσμή, και πάρα πολύ καλή ακοή.

Ο άνθρωπος από την άλλη, δεν μπορεί να λειτουργήσει ως “δόλωμα”. Ο καρχαρίας βλέπει έναν μεγάλο και σκοτεινό όγκο, δεν θα του έκανε λοιπόν επίθεση. Εννοείται όμως πως αν βρεθούμε κοντά σε καρχαρία κρατάμε τη ψυχραιμία μας, δεν κάνουμε απότομες κινήσεις δηλαδή, που θα μπορούσαν να προξενήσουν την περιέργεια του ζώου. Αυτό το λέω γιατί ακούω αντίθετες απόψεις, λένε κάποιοι πως πρέπει να κάνεις θόρυβο αν δεις καρχαρία. Φανταστείτε σε μια παραλία με χιλιάδες κόσμου να αρχίσουν κάποιοι να φωνάζουν. Πιο πιθανό είναι να πεθάνει κανείς από καρδιά και πανικό σε μια τέτοια περίπτωση.

Αξίζει να πούμε όμως πως η πιθανότητα “συνάντησης” με καρχαρία είναι εξαιρετικά σπάνια. Τα ζώα αυτά ζούνε βαθιά, σε 500-600 μέτρα και εκεί έχουν και το πλεονέκτημά τους, χρησιμοποιώντας την ακοή και την οσμή τους καλύτερα από άλλα είδη.

Αυτό που κάνουν είναι πως μερικές φορές ακολουθούν τη βιομάζα στην επιφάνεια τη νύχτα, κυρίως οι νεαροί καρχαρίες. Κάποιες φορές λοιπόν μπορεί να παραμένουν στις επιφάνειες τις πρώτες πρωινές ώρες, περισσότερο από περιέργεια, και σε αυτές τις καταστάσεις παρατηρούνται και από τους ανθρώπους”.

Προσοχή στα απόμερα νερά

Αν έχουν κάποιον κίνδυνο κάποιοι, αυτοί είναι όσοι κάνουν ψαροτούφεκο, αλλά και όσοι κολυμπούν σε απόμερα νερά, λόγω άλλων ειδών που υπάρχουν εκεί. Όπως μας λέει ο κ. Τσιμπίδης:

“Από τα παραπάνω βέβαια εξαιρούνται όσοι κάνουν ψαροτούφεκο που πρέπει να προσέχουν περισσότερο, καθώς είναι “φορτωμένοι” με ψάρια και αναδύουν οσμές από παντού. Ο καρχαρίας δεν μπορεί να ξεχωρίσει τι βλέπει, βλέπει μια εν δυνάμει τροφή.

Οι λουόμενοι είμαστε εποχιακοί επιδρομείς

Εμείς ως Αρχιπέλαγος προτρέπουμε τους πολίτες να είναι εν γένει προσεκτικοί στις θάλασσες και να μην πηγαίνουν σε μέρη που δεν γνωρίζουν. Πέρυσι είχαμε 40-50 θανατηφόρα περιστατικά και δεν ήταν από επιθέσεις καρχαρία, φυσικά, ή άλλο θαλάσσιο ζώο. Όλα τα δυστυχήματα είναι ανθρωπογενή. Το 75% εξ αυτών, γίνονται μακριά από τις οργανωμένες παραλίες. Εμείς λέμε στον πολίτη να πηγαίνει σε οργανωμένη πλαζ, και τους διαχειριστές τους να τηρούν τα μέτρα. Να μην πηγαίνουν σε απόμερα νερά, σε σπηλιές, σε μικρές νησίδες, σε απόκρημνα βράχια. Σε αυτά τα μέρη μπορεί να μην υπάρχουν καρχαρίες αλλά υπάρχουν άλλα είδη που είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο όπως οι σκορπίνες, τα λεοντόψαρα, τα λαγόψαρα που ζουν στην άγρια φύση, δεν είναι σωστό να αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους”.

“Οι λουόμενοι είμαστε εποχιακοί επιδρομείς. Μόνο στις δύο όχθες του Αιγαίου μέσα στο καλοκαίρι θα μαζευτούν 80 εκατομμύρια κόσμου από τη μια μέρα στην άλλη. Η ζημιά που γίνεται στη θάλασσα είναι τεράστια. Χρειάζεται γνώση που θα έπρεπε να τη λαμβάνουμε και από το σχολείο”, προσθέτει ο Διευθυντής του Αρχιπέλαγους.

Σχετικά με το αν έχουμε δει νέα είδη στην Ελλάδα, είναι κατηγορηματικός: “Νέα είδη καρχαριών και καρχαριοειδών δεν έχουμε καταγράψει. Όλα τα είδη είναι όσα έχουμε καταγράψει εδώ και δεκαετίες”.

Shark Watching: Τι έγινε στην Αίγυπτο με τον θάνατο λουόμενου;

“Υπάρχει το παράδειγμα της Αιγύπτου σαφώς, με την πρόσφατη θανατηφόρα επίθεση σε λουόμενο από καρχαρία τίγρη. Όμως, πρέπει να πούμε πως σε χώρες όπως η Αίγυπτος και η Αυστραλία κάνουν “shark watching”, καρχαριοτουρισμό δηλαδή για τους επισκέπτες. Πρακτικά, παρατύπως ρίχνουν δολώματα και φερομόνες πολύ δυνατές για να εκμεταλλευτούν την πολύ δυνατή όσφρηση του καρχαρία και να τον φέρουν στα ρηχά και να τους δει ο τουρίστας. Όταν κάνεις μια τέτοια παρέμβαση, πρέπει να αναλάβεις και τις ευθύνες σου μετά. Στις περιοχές λοιπόν αυτές, όπως στην Αίγυπτο, γι’ αυτό τον λόγο καταγράφονται οι επιθέσεις. Εμείς δεν έχουμε τέτοια πράγματα στη χώρα μας.

Καρχαρία τίγρη μπορεί να απαντήσουμε νότια της Κρήτης ή νοτίως της Πελοποννήσου αλλά η πιθανότητα συνάντησής του με τον άνθρωπο, είναι μηδαμινή. Τα ζώα αυτά πηγαίνουν εκεί που θα βρουν την τροφή τους, δεν ορμάνε στους ανθρώπους λες και παίζουν στα “Σαγόνια του Καρχαρία”.

Είναι απολύτως φυσιολογικό να τα συναντάμε έστω και σποραδικά, μιας και ζουν στη “γειτονιά” μας”.

Εθιστήκαμε στις κρίσεις; Τι ρόλο παίζει η κλιματική κρίση;

“Η κλιματική κρίση πάει μαζί με τη δική μας κακή διαχείριση. Ειδικά παρακτίως, στις παράκτιες ζώνες και στα ρηχά νερά υπάρχουν μεγάλες αλλαγές. Συνεχίζουμε να ρίχνουμε τόνους λυμάτων σε όλη την ακτογραμμή και η βασική διαφοροποίηση είναι πως ανεβαίνουν οι θερμοκρασίες των νερών, μαζί με τη στάθμη. Λόγω της αλλαγής της θερμοκρασίας, έχουμε πολλά εισβολικά είδη, περίπου ένα είδος τη μέρα μπαίνει στη Μεσόγειο. Επιβιώνουν αυτά που θα βρουν τις τέλειες συνθήκες. Βοηθάει λοιπόν η κλιματική αλλαγή αλλά βοηθάει και η υπεραλίευση.

Όταν ερημώνεις έναν τόπο, τότε αυτός ο τόπος είναι πιο εύκολο να κατοικηθεί από νέα είδη. Όταν βρουν μια υπεραλιευμένη περιοχή, αυτά τα είδη αναπτύσσονται πιο εύκολα και ζουν εις βάρος των άλλων ειδών που δεν τα γνωρίζουν και γι’ αυτό δεν τους επιτίθενται, σε αντίθεση με εκείνα που έχουν το ένστικτο της επιβίωσης. Όλα συντρέχουν μαζί με τις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Έτσι, πράγματι έχουμε πολλά εισβολικά είδη που είναι επιθετικά έναντι άλλων. Ένα από αυτά είναι το λεοντόψαρο που απαντάται πλέον στα 100 μέτρα, και ήρθε για να μείνει. Είναι βρώσιμο και πρέπει να αλιευτεί για την ισορροπία των πληθυσμών, όμως χρειάζεται προσοχή. Από την άλλη το λαγοκέφαλο δεν είναι βρώσιμο και είναι και επιθετικό ψάρι. Και αυτό ήρθε για να μείνει και αναπτύσσεται ραγδαία.

Σαν Ινστιτούτο μας ανησυχεί πολύ η θερμοκρασία των θαλασσών μας. Στην επιφάνεια καταγράφονται 22 βαθμοί και στα 100 μέτρα, 19 βαθμοί. Δεν υπάρχει δηλαδή καν το θερμοκλινές, η αλλαγή της κλίμακας της θερμοκρασίας μεταξύ των νερών. Οι θερμοκρασίες είναι ισοπεδωμένες μέχρι πολύ μεγάλα βάθη, κάτι που μας προβληματίζει. Χτυπάμε το καμπανάκι ως επιστημονική κοινότητα, αλλά δυστυχώς οι διεργασίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο προχωρούν με πολύ αργά αντανακλαστικά, μας μιλάνε για σχέδια σε βάθος πενταετίας, την ώρα που έπρεπε να είχαμε πάρει μέτρα, χθες.

Το ερώτημα είναι λοιπόν, αν είμαστε έτοιμοι για τις αλλαγές και την προσαρμογή στον σεβασμό της φύσης, ή είμαστε έτοιμοι για μια ακόμη κρίση, ως εθισμένοι στις κρίσεις τα τελευταία χρόνια;”.

Κλείνουμε δίνοντας στη δημοσιότητα χρήσιμες πληροφορίες από το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος για τους καρχαρίες.

Οι απειλές για τους καρχαρίες

1. Ακούσια σύλληψη

Οι ακούσιες συλλήψεις συνεχώς αυξάνονται, με τη μεγάλη πλειονότητα των κατά λάθος αιχμαλωτίσεων να μην καταγράφονται. Ως αποτέλεσμα αυτού, η μείωση των ειδών μπορεί να περάσει απαρατήρητη για πολύ καιρό, και μόλις παρατηρηθεί, μπορεί να είναι πάρα πολύ αργά για να αντιστραφεί.

2. Θανάτωση καρχαρία για το πτερύγιο του

Τα πτερύγια καρχαριών είναι σε ζήτηση παγκοσμίως και έχουν οδηγήσει στην πρακτική του shark finning: να αφαιρούν τα πολύτιμα πτερύγια των καρχαριών και να πετούν το λιγότερο πολύτιμο κουφάρι πίσω στη θάλασσα. Μόλις χάσουν οι καρχαρίες τα πτερύγιά τους είναι ανίκανοι να επιζήσουν. Η ζήτηση για τα πτερύγια αυξάνεται κατά 5% το χρόνο, με αποτέλεσμα περισσότεροι καρχαρίες να πιάνονται για αυτόν το λόγο. Ενα μόνον πτερύγιο απο έναν καρχαρία προσκυνητή μπορεί να πωληθεί για περίπου 10.000 δολλάρια.

3. Ρύπανση

Λόγω της αυξανόμενης παράκτιας ανάπτυξης, τα ανθρώπινα απόβλητα καταλήγουν στο νερό σε συνεχώς αυξανόμενες συγκεντρώσεις, απειλώντας την υγεία των καρχαριών. Ένα ακόμη πρόβλημα είναι η ποσότητα των πλαστικών απορριμάτων που καταλήγουν στις θάλασσες συχνά προκαλούν ζημιές στα βράγχια και τα πτερύγια.

4. Κλιματικές αλλαγές

Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής έχει αποδειχθεί ότι έχει επιπτώσεις στην κατανομή των θηραμάτων και τα ωκεάνια ρεύματα, και αυτό, εν συνέχεια, έχει επιπτώσεις στην αφθονία και τη κατανομή των καρχαριών, συχνά περιορίζοντας τους βιότοπους στους οποίους μπορούν να επιβιώσουν.

Προστασία

Διάφορα είδη καρχαριών προστατεύονται στη Μεσόγειο και στις ελληνικές θάλασσες γενικότερα στο πλαίσιο της Συνθήκης της Βόννης, CITES, UNCLOS, UNFSA,την Συνθήκη της Βέρνης και την Συνθήκη της Βαρκελώνης. Υπάρχει επίσης μια συνολική απαγόρευση στην αλιεία με χρήση παρασυρόμενα διχτυών και στην θανάτωση καρχαριών για τα πτερύγιά τους (shark finning). Οι καρχαρίες, σύμφωνα με αυτές τις συνθήκες πρέπει να φτάνουν στη στεριά ολόκληροι, ετσί θα ενθαρρύνεται η χρήση ολόκληρου του σώματος, και το βάρος των πτερυγίων δεν πρέπει να ξεπερνά το 5% του συνολικού βάρους. Σε πολλές χώρες έχει εισαχθεί ένα σύστημα αδειών για την αλιεία καρχαριών.

Προκειμένου να βελτιωθεί η παρούσα κατάσταση σε σχέση με τους καρχαρίες στις ελληνικές θάλασσες, απαιτείται καλύτερος έλεγχος, καταγραφή και ξεκάθαρες οδηγίες σχετικά με τις εκφορτώσεις. Επίσης, υπάρχει ανάγκη εφαρμογής ενός σχεδίου διαχείρησης όπως επίσης και ενημέρωση κοινού και δράσεις ευαισθητοποίησης με στόχο την αλλαγή της αρνητικής εικόνας που έχουμε για τους καρχαρίες.

Μύθοι & Αλήθειες για τους Καρχαρίες

Μύθος: Οι καρχαρίες είναι άγρια ζώα που μπορούν να επιζήσουν ανεξάρτητα απο τις περιβαλλοντικές συνθήκες.

Αλήθεια: Η αργή ανάπτυξη, η καθυστερημένη ωρίμανση, η μεγάλης διάρκειας εγκυμοσύνη και οι μικρές γέννες κατατάσσουν τους καρχαρίες μεταξύ των πιο βιολογικά τρωτών ζώων στον κόσμο.

Μύθος: Δεν υπάρχουν πολλοί καρχαρίες στα ευρωπαϊκά νερά.

Αλήθεια: Δεν υπάρχουν τόσοι όσοι υπήρχαν. Στο σύνολο τους οι αριθμοί των καρχαριών έχουν μειωθεί με πολλά είδη να μειώνονται σοβαρά και μερικά ήδη να έχουν εκλείψει τοπικά.

Μύθος: Η αλιεία καρχαριών είναι πρόβλημα μόνο στην Ασία.

Αλήθεια: Μερικές ευρωπαϊκές χώρες κατέχουν τα πρωτεία στην αλίευση καρχαριών. Η Ευρώπη έχει τους πιο μειωμένους πληθυσμούς καρχαριών στον κόσμο και την πιο επίμονη ζήτηση για κρέας καρχαρία.

Μύθος: Ακόμη και αν η αλίευση καρχαριών είναι πρόβλημα, είμαι ανίκανος να βοηθήσω.

Αλήθεια: Το να μεταφερθεί η δημόσια ανησυχία στους νομοθέτες είναι το κλειδί για τη βελτίωση των πολιτικών προστασίας καρχαριών στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Θα μπορούσε να είναι η τελευταία ελπίδα έτσι ώστε οι καρχαρίες να μην εξαφανιστούν.