ΟΙ ΚΡΥΜΜΕΝΕΣ ΖΩΕΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΤΗΣ ΚΟΛΟΜΒΙΑΣ ΠΟΥ ΖΟΥΝ ΣΕ ΜΟΝΙΜΗ ΚΑΡΑΝΤΙΝΑ

Αν βρεθείς ποτέ στις αγροτικές περιοχές του Alto Baudó στο Chocó της Κολομβίας θα διαπιστώσεις αμέσως την ιδιαίτερη γεωγραφική μορφολογία τους. Είναι περικυκλωμένες από αμέτρητα ποτάμια, στις όχθες των οποίων ζουν μόνιμα και σχεδόν κρυμμένες από τον υπόλοιπο κόσμο αυτόχθονες και αφρο-κολομβιανές κοινότητες, με τεράστιες ιατρικές και όχι μόνο ανάγκες.

Εκεί, όπου η μετακίνηση γίνεται μόνο με βάρκες αφού δεν υπάρχει καθόλου οδικό δίκτυο, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουν ξεκινήσει από τον περασμένο Μάρτιο ένα αρκετά πρωτοποριακό πρόγραμμα.

Η Ισμήνη, Υπεύθυνη Ανθρώπινου Δυναμικού, Οικονομικών και Διοικητικών θεμάτων, ήταν μέρος του προγράμματος αυτού από την πρώτη μέρα της λειτουργίας του και περιγράφει την εμπειρία της από μία πολύ διαφορετική αποστολή με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα.

Συνολικά, 131.765 άτομα από 12 δήμους της περιοχής αυτής αντιμετωπίζουν δυσκολίες πρόσβασης σε τρόφιμα, εκπαίδευση, υγεία και στην ελευθερία μετακίνησης σύμφωνα με το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων των Ηνωμένων Εθνών (OCHA). Οι συγκρούσεις μεταξύ ένοπλων ομάδων, καθώς και οι νάρκες ξηράς, έχουν καταστήσει όλο και πιο δύσκολο για τις αφρο-κολομβιανές και αυτόχθονες κοινότητες να κυκλοφορούν με ασφάλεια και ελευθερία.

Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων επικρατεί ένας μόνιμος φόβος μήπως περάσουν τα “αόρατα σύνορα”, ή μήπως αναγνωριστούν από μια ένοπλη ομάδα ως βοηθός μιας άλλης. Έτσι παραμένουν σιωπηλοί και, για λόγους ασφαλείας όλη η κοινότητα πρέπει να βρίσκεται στα σπίτια της πριν τις έξι το απόγευμα. Εάν ένας ασθενής αρρωστήσει τη νύχτα, απλά δεν μπορεί να μεταφερθεί στο ιατρικό κέντρο.

Αυτός ο εγκλωβισμός προκαλεί προβλήματα σίτισης, αλλά και αλκοολισμό, αφού πολλοί άνθρωποι ζουν με μόνιμο στρες λόγω της παρουσίας των ενόπλων ομάδων. Τα παιδιά δυσκολεύονται να πάνε στο σχολείο, οι κάτοικοι δεν μπορούν να βγουν για κυνήγι και οι “Χαϊμπανά” (παραδοσιακοί θεραπευτές) δεν μπορούν πια να βγουν για να μαζέψουν τα απαραίτητα βότανα.

Οι ένοπλες συγκρούσεις δεν είναι όμως το μόνο πρόβλημα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών του Alto Baudó τους τελευταίους μήνες. Η χειμερινή περίοδος, σύμφωνα με τις τοπικές αρχές, έχει επηρεάσει τουλάχιστον 750 οικογένειες, λόγω των σφοδρών βροχοπτώσεων οι οποίες προκαλούν πλημμύρες στους οικισμούς. Καταστρέφονται καλλιέργειες και πολλά παιδιά πάσχουν από πυρετό, γρίπη, βήχα και εμετό επειδή πίνουν νερό του ποταμού. Επίσης συνηθισμένα είναι και τα δερματικά νοσήματα, καθώς οι κάτοικοι πλένονται στο ποτάμι.

Επιλέγοντας προσωπικό από τις κοινότητες

«Από τον Μάρτιο του 2022, ξεκινήσαμε ένα κοινοτικό πρόγραμμα υγείας και επείγουσας φροντίδας στο Alto Baudo στη περιοχή του Chocó στην Κολομβία. Η κεντρική μας βάση είναι στην πόλη Istmina, αλλά έχουμε και μια πιο μικρή βάση στο Pie de Pato, το οποίο βρίσκεται 4 ώρες από την Istmina.

To κοινοτικό πρόγραμμα υγείας βασίζεται στο μοντέλο αποκέντρωσης υγειονομικής περίθαλψης (Decentralized model of care – DMC). Είναι ένα σχετικά καινούργιο μοντέλο πρόσβασης και παροχής ιατρικής περίθαλψης, το οποίο χρησιμοποιείται κυρίως σε περιοχές όπου η πρόσβαση των κατοίκων σε ιατρικές εγκαταστάσεις είναι πολύ περιορισμένη. Στην συγκεκριμένη περίπτωση χρειάζονται από 2 μέχρι 12 ώρες ταξιδιού με βάρκα μέχρι να φτάσει κανείς στο κέντρο υγείας του Pie de Pato. Κατ’ επέκταση, η πρόσβαση σε αυτές τις κοινότητες παρουσιάζει προκλήσεις και για τις δικές μας ιατρικές ομάδες.

Η συγκεκριμένη περιοχή, η οποία συνορεύει με τον Παναμά, είναι από τις πιο ευάλωτες της Κολομβίας: για ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού είναι πολύ δύσκολη η πρόσβαση σε κέντρα υγείας, τα οποία είναι ελάχιστα, λόγω περιορισμών που σχετίζονται με την ασφάλεια όσο και λόγω έλλειψης πόρων για το κόστος της μεταφοράς και εξαιτίας σφοδρών βροχοπτώσεων καθ’ ολη τη διάρκεια του χρόνου.

Η ιδέα λοιπόν του μοντέλου αποκέντρωσης της υγειονομικής περίθαλψης που πραγματοποιούν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα είναι να εντοπίσουν κατάλληλους ανθρώπους σε κάθε κοινότητα μέσω μιας διαδικασίας συνεντεύξεων και επιλογής, προκειμένου οι υποψήφιοι να λάβουν στην συνέχεια την κατάλληλη εκπαίδευση και τις απαραίτητες γνώσεις από τις ιατρικές ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

Μετά από κάποιους μήνες κατάρτισης, οι ομάδες κάθε κοινότητας (community agents) και κοινωνικοί υποστηρικτές (social promoters) θα μπορούν να είναι σε θέση και να έχουν τα απαραίτητα εργαλεία ώστε να εντοπίζουν στους κατοίκους του οικισμού σημάδια που ενδεχομένως συνδέονται με κάποιο πρόβλημα υγείας (π.χ. αναγνώριση πρώτων συμπτωμάτων ελονοσίας, έκτακτες ανάγκες των ευπαθών ομάδων όπως οι έγκυες και τα παιδιά, ευαισθητοποίηση της κοινότητας ως προς διάφορες παθήσεις κτλ) έτσι ώστε να εντοπίζονται οι επείγουσες περιπτώσεις που πρέπει να παραπεμφθούν επειγόντως στο πλησιέστερο κέντρο υγείας με βάρκα. Όλη αυτή η διαδικασία γίνεται πάντα σε συνεργασία και σε συνεχή επικοινωνία με την ιατρική ομάδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, η οποία πραγματοποιεί επίσης τακτικές επισκέψεις στις κοινότητες και εποπτεία των συνεργατών.

Δυσκολίες και προκλήσεις

Η παρουσία των ένοπλων ομάδων στη περιοχή είναι έντονη όπως και οι συχνοί περιορισμοί μετακινήσεων από τις ομάδες αυτές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορούμε να προχωρήσουμε τις δράσεις μας μέχρι να αρθεί η απαγόρευση κυκλοφορίας. Οι ανά πάσα στιγμή απαγορεύσεις κυκλοφορίας έχουν επιπτώσεις και στην τροφοδοσία της πόλης σε βενζίνη, σε χρήματα αλλά και τρόφιμα, κάτι που επηρεάζει και την σωστή λειτουργά του δικού μας προγράμματος.

Δυσκολίες εντοπίσαμε και στις κοινότητες σχετικά με την αποδοχή της δυτικής ιατρικής, αλλά και στην επικοινωνία λόγω διαφορετικών διαλέκτων στις κοινότητες. Υπήρχε επίσης δυσκολία στην επικοινωνία με κάποιες κοινότητες, λόγω έλλειψης σήματος σε τηλέφωνο και Internet.

Μία ακόμη πρόκληση ήταν η πρόσβαση στις κοινότητες που γινόταν μόνο με βάρκα (μέχρι 12 ώρες ταξίδι!) και οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης κατά τη διάρκεια των επισκέψεων στα χωριά.

«Κάναμε καλή αρχή στο πρόγραμμα»

Για μένα ήταν μια πολύ όμορφη εμπειρία, και πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες αποστολές στις οποίες είχα δουλέψει.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα χρειάστηκε ανάλυση, στρατηγική και δημιουργικότητα και πάνω απ’ όλα ομαδική δουλειά και συντονισμό προκειμένου να καταφέρουμε να έχουμε πρόσβαση σε αυτές τις κοινότητες, να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των κατοίκων και να στήσουμε όλο αυτό το σύστημα συμβουλευτικής ιατρικής και παρακολούθησης εξ αποστάσεως σε συνεχή επικοινωνία με τους μεσολαβητές στις κοινότητες.

Επίσης, έτυχε να είμαι μέλος της ομάδας που ξεκίνησε το πρόγραμμα αυτό, δηλαδή, χρειάστηκε να στηθεί όλο το έργο από την αρχή: στήσιμο των δύο βάσεων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (γραφεία, σπίτια, εξωτερικοί συνεργάτες), πρόσληψη και εκπαίδευση όλης της ομάδας, λογιστικά/οικονομικά του προγράμματος, επαφές με δημοτικές αρχές για την πρόσληψη και την κατάρτιση των κοινοτικών διαμεσολαβητών κτλ.

Για το δικό μου τμήμα, το τμήμα ανθρωπίνου δυναμικού, ήταν μεγάλη πρόκληση επίσης να καταφέρουμε να προσλάβουμε μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα μια ολόκληρη ομάδα (ιατρικό προσωπικό αλλά και τεχνικούς, προσωπικό καθαριότητας, ανθρώπινου δυναμικού κτλ. ) και να καταφέρουμε να εξασφαλίσουμε καλές συνθήκες εργασίας για όλη την ομάδα κατά τη διάρκεια των εξορμήσεων στα ποτάμια καθώς και στις δύο βάσεις μας. Με δημιουργικότητα, όρεξη και υπομονή πιστεύω πως κάναμε μια καλή αρχή.

Η μέρα που δεν θα ξεχάσω

Λόγω της παρουσίας των ένοπλων ομάδων, το περιβάλλον ήταν αρκετά ασταθές στην γενικότερη περιοχή. Παρόλα αυτά, στην πόλη της Istmina, όπου βρισκόταν η βάση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, η κατάσταση ήταν αρκετά σταθερή χωρίς να έχουν παρατηρηθεί ιδιαίτερα θέματα ασφαλείας.

Κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών όμως, μια ένοπλη ομάδα ξεκίνησε επιθέσεις κατά των αστυνομικών τμημάτων όλης της περιοχής.

Ένα απόγευμα του Ιουλίου, ενώ κάποιοι από εμάς βρισκόμασταν έξω από τη βάση, ακούστηκε ένας πολύ σφοδρός ήχος, και στη συνέχεια συνεχόμενοι πυροβολισμοί. Σπεύσαμε όλοι να κρυφτούμε και να προστατευτούμε, μη γνωρίζοντας τι συμβαίνει και από που έρχονταν οι πυροβολισμοί. Η κατάσταση ομαλοποιήθηκε σχετικά σύντομα και μπορέσαμε να επιστρέψουμε στην βάση, ενώ ήμασταν σε συνεχή επικοινωνία με την υπεύθυνη του προγράμματος τηλεφωνικώς η οποία μας έδινε οδηγίες.

Πολύ σύντομα, μάθαμε πως ήταν χτύπημα στο αστυνομικό τμήμα της πόλης, με χειροβομβίδα και στη συνέχεια ανθρωποκυνηγητό μεταξύ της ένοπλης ομάδας και της αστυνομίας.

Ήταν μια πολύ δυνατή στιγμή αλλά η διαχείριση της κατάστασης από τους υπεύθυνους αλλά και η στάση της ομάδας με την οποία βρεθήκαμε εγκλωβισμένοι ήταν υποδειγματική.

Οι επιθέσεις συνεχίστηκαν και σε άλλες πόλεις και χωριά και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα πήραμε τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να εξασφαλίσουμε την ασφάλεια του προσωπικού μέχρι να ηρεμήσει το κλίμα στην ευρύτερη περιοχή.

Σημειώνεται όμως πως αυτές οι επιθέσεις είχαν μεγάλη επίπτωση στους κατοίκους των οικισμών των ποταμών όπου τα σπίτια είναι στην πλειοψηφία τους ξύλινα και η δυνατότητα προστασίας από πυροβολισμούς των κατοίκων είναι πολύ περιορισμένη, με αποτέλεσμα να παρατηρηθεί μετακίνηση πληθυσμού σε διπλανά χωριά, όπου δεν υπήρχαν αστυνομικά τμήματα και όπου υπάρχει θεωρητικά μεγαλύτερη ασφάλεια και μικρότερο ρίσκο επίθεσης.

Τι κρατάω από την αποστολή

Αυτό που κρατάω από την αποστολή αυτή είναι το πείσμα, τo ανεξάντλητο κίνητρο και τη θετικότητα των συναδέλφων, τόσο του προσωπικό των Γιατρών Χωρίς Σύνορα αλλά και των ομάδων στις κοινότητες, ώστε να πετύχουμε τους στόχους μας ενώ οι συνθήκες δεν ήταν πάντα εύκολες και οι προκλήσεις αμέτρητες!

Η Ισμήνη Σπάχου είναι Υπεύθυνη Ανθρώπινου Δυναμικού, Οικονομικών και Διοικητικών θεμάτων και έχει εργαστεί σε αποστολές με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα στο Μεξικό, την Αιθιοπία και την Κολομβία. Αυτή ήταν η τέταρτη αποστολή της. Υποστήριξε κι εσύ το έργο των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. Γίνε Υποστηρικτής Πρώτης Γραμμής msf.gr/stathera