ΟΙ ΜΑΥΡΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝ ΓΙΑ ΤΑ “ΝΕΓΡΑΚΙΑ” ΣΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
Πόσο θεμιτή είναι η εκπαιδευτική χρήση λογοτεχνικών κειμένων με ρατσιστικό -για τα σημερινά δεδομένα- λόγο σε μια εποχή που τα μαύρα παιδιά βρίσκονται "στο διπλανό θρανίο";
Αρκετές σελίδες πριν από την Γκέισα Παναγία, στο viral -πλέον- βιβλίο των Θρησκευτικών της Γ’ Δημοτικού, οι μαθητές και οι μαθήτριες διδάσκονται ποιήματα που, στην προσπάθειά τους να υμνήσουν τη φιλία μεταξύ των λαών, κάνουν λόγο για “νεγράκια” και “αραπάκια”.
Πόσο θεμιτή είναι η εκπαιδευτική χρήση λογοτεχνικών κειμένων με ρατσιστικό -για τα σημερινά δεδομένα- λόγο σε μια εποχή που τα μαύρα παιδιά βρίσκονται “στο διπλανό θρανίο”;
Μιλήσαμε με τον Σύλλογο Φίλων της Μεικτής Οικογένειας “Πελαργός”, οι οποίοι ανέδειξαν το ζήτημα και ζητούν την απόσυρση των συγκεκριμένων ποιημάτων και την αντικατάστασή τους με άλλα, “που θα σέβονται τις αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και θα ανταποκρίνονται στα δεδομένα της πολυπολιτισμικής κοινωνίας”.
“Λέξεις που πληγώνουν”
Όπως αναφέρεται στο σχετικό Δελτίο Τύπου του “Πελαργού”, στο συγκεκριμένο βιβλίο, μέρος της ύλης που διδάσκεται στο κεφάλαιο με θέμα τη φιλία συναντάται το “Μικρό ποίημα της φιλίας” του Νικηφόρου Βρεττάκου και το “Γλυκό τσαμπί σταφύλι” της Μαρίας Γουμενοπούλου. Στο πρώτο γίνεται αναφορά σε “έγχρωμα” παιδιά και “νεγράκια” ενώ στο δεύτερο εμφανίζεται, ανάμεσα σε άλλα, “το αραπάκι”.
“Οι συγκεκριμένες λέξεις έχει αποδειχθεί ότι έχουν ρατσιστική χροιά. Δεν θα αποκαλέσουμε κάποιον “νέγρο” ή “αράπη” για να περιγράψουμε ότι προέρχεται από την Αφρική ή ότι είναι μαύρος”, δηλώνει στο Magazine, η Μαρία Έρση Κολίρη, ψυχολόγοα μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου “Πελαργός”.
“Αντίθετα η λέξη “κινεζάκι”, η οποία αναφέρεται σε ένα από τα δύο ποιήματα, είναι μια ουδέτερη λέξη. Αναφέρεται σε ένα παιδί που είναι από μια χώρα, που ονομάζεται Κίνα. Το “αραπάκι” και το “νεγράκι”, δεν είναι ουδέτερες λέξεις. Δεν αναφέρονται σε παιδιά που προέρχονται από συγκεκριμένες χώρες, οπότε δεν είναι γεωγραφικά ή ιστορικά ακριβείς.
Το πιο σημαντικό, όμως, έγκειται στο πως οι ίδιοι οι ανθρωποι, οι κοινότητες και τα κινήματα των μαύρων ανθρώπων έχουν αυτοπροσδιοριστεί. Όταν, λοιπόν, οι ίδιοι έχουν πει ότι “αυτές οι λέξεις μας ενοχλούν και τις βιώνουμε ρατσιστικά”, γιατί έχουν ένα συγκεκριμένο ιστορικό υπόβαθρο, τότε, νομίζω, ότι πρέπει να το σεβαστούμε αυτό.
Δεν είναι, αν εγώ σαν λευκή το θεωρώ σωστό ή λάθος, είναι ότι ο άνθρωπος, που τον αφορά και τον προσδιορίζει, τον ενοχλεί”, μας εξηγεί η κ. Κολίρη.
“Απέχουμε πολύ από το cancel culture”
Για να προλάβουμε τις όποιες αντιδράσεις, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η συγκεκριμένη διεκδίκηση δεν έρχεται να προσθέσει δύο ακόμα συγγραφείς στην “black list” της πολιτικής ορθότητας.
“Θα ήθελα να ξεκαθαρίσω πως δεν είναι στις προθέσεις μας κάποιος αναθεωρητισμός, μέσα στα πλαίσια του cancel culture, που επικρατεί τελευταία. Δεν λέμε ότι κάποια ποιήματα ή κάποιοι συγγραφείς δεν πρέπει να διαβάζονται πια. Αυτό είναι πολύ μακριά από τις προθέσεις μας. Αλίμονο” τονίζει η κ. Κολίρη.
“Αυτό που λέμε είναι πως, όταν επιλέγεις ένα ποίημα για να προάγεις τη διαπολιτισμική ευαισθητοποίηση, ε ένα ποίημα που έχει γραφτεί το ‘60 και το ‘70 είναι γραμμένο με άλλα ιστορικά, πολιτισμικά, πολιτικά δεδομένα και δεν ειναι η καλυτερη επιλογή, θα μπορούσε να επιλεχθεί κάτι που να αντικατοπτρίζει καλύτερα την πραγματικότητα.
Γιατί μπορεί παλαιότερα το “αραπάκι” και το “νεγράκι” να ήταν κάτι το εξωτικό, πολύ μακριά από τη δική μας πραγματικότητα, αλλά αυτή τη στιγμή, αυτά τα παιδιά είναι ελληνάκια, είναι στα σχολεία και τις γειτονιές μας, μιλάμε για μια διαφορετική συνθήκη.
Οπότε δεν πάμε να καταργήσουμε κάποιον δημιουργό, λέμε απλώς ότι αν η πρόθεση είναι η διαπολιτισμική ευαισθητοποίηση, τότε χρειάζονται και άλλα εργαλεία“.
“Μαμά, γιατί είμαι καφέ;”
“Αφορά αυτή η συζήτηση τα μικρά παιδιά;”, “Μπορούν σε αυτή την ηλικία να αντιληφθούν τον ρατσισμό;“, είναι μερικά από τα ερωτήματα που προκύπτουν συνήθως σε τέτοιου είδους συζητήσεις.
Όπως εξηγούν τα μέλη του Πελαργού, σύγχρονες έρευνες από τον κλάδο της κοινωνικής ψυχολογίας καταρρίπτουν τη θεωρία περί φυλετικής αχρωματοψίας (colour-blindness) στα μικρά παιδιά – σύμφωνα με την οποία τα παιδιά αντιμετωπίζουν τους συνομιλήκους τους με τον ίδιο τρόπο, ανεξαρτήτως χρώματος ή φυλής- δείχνοντας ότι είναι ικανά να αναπτύξουν φυλετικά στερεότυπα ήδη από την ηλικία των 3 έως 5 ετών.
“Τα μαύρα παιδιά γνωρίζουν ότι είναι διαφορετικά από πολύ μικρή ηλικία. Ήδη από το νηπιαγωγείο θα αντιμετωπίσουν ερωτήσεις, όπως το “εσύ γιατί είσαι μαύρος;” και θα πρέπει κάπως να σταθούν απέναντι σε αυτό” υπογραμμίζει η κ. Κολίρη.
“Είναι παιδιά, τα οποία έτσι κι αλλιώς διαφέρουν μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Δεν βλέπουν άλλα άτομα όμοια με εκείνα, δεν υπάρχουν μαύροι δάσκαλοι, δεν υπάρχουν μαύροι σχολικοί σύμβουλοι, δεν υπάρχουν ενήλικες ή και πολλά άλλα παιδιά που έχουν το χρώμα τους, για να ταυτιστούν. Οπότε μια χαρά προσλαμβάνουν τη διαφορετικότητά τους, όπως και τα λευκά παιδιά μια χαρά καταλαβαίνουν ότι ‘αυτό το παιδάκι δεν είναι σαν και μένα'”, μας εξηγεί η κ. Κολίρη.
“Ο γιος μου, από πολύ μικρός, περίπου 3-4 ετών, άρχισε να αναφέρεται στο χρώμα του, να ρωτάει “γιατί είναι καφέ”, αν υπάρχουν κι άλλοι άνθρωποι σαν εκείνον και άλλα.
Στο νηπιαγωγείο μας ανέφερε κάποια στιγμή, ότι μια ερώτηση που τον κουράζει πάρα πολύ είναι όταν τα άλλα παιδιά τον ρωτάνε “γιατί είναι μαύρος”. Επίσης, πρόσφατα μας ανέφερε δύο περιστατικά, στα οποία κάποιοι συμμαθητές του αναφέρθηκαν με άσχημο τρόπο στο χρώμα του”, προσθέτει.
Η απάντηση του Υπουργείου
Ο “Πελαργός” με επιστολή, προσυπογραμμένη επώνυμα από 233 άτομα, επικοινώνησε με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, προτείνοντας στην αρμόδια Διεύθυνση Σπουδών του Υπουργείου και το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, την αφαίρεση και αντικατάσταση των συγκεκριμένων ποιημάτων στη διδακτέα ύλη, εν όψει και της επικείμενης αλλαγής των σχολικών εγχειριδίων του δημοτικού.
Σε απάντησή του, το ΥΠΑΙΘ υπερασπίστηκε την επιλογή των έργων τονίζοντας, μεταξύ άλλων, πως είναι στη διακριτική ευχέρεια του εκπαιδευτικού, να εξηγήσει το χωροχρονικό πλαίσιο της συγγραφής του εκάστοτε κειμένου και να επισημάνει τις διαφορές με τη σημερινή εποχή.
“Η διδασκαλία της λογοτεχνίας γενικότερα και της ποίησης ειδικότερα συνάδουν με γενικές αρχές και αξίες της παιδαγωγικής και της διδακτικής. Ο/Η εκπαιδευτικός δεν διδάσκει απρόσωπα το εκάστοτε λογοτεχνικό κείμενο. Διδάσκει τον/την μαθητή/τρια με την υποκειμενικότητά του/της, δηλαδή την κοινωνική προέλευση, το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, τη θρησκευτική και εθνική ταυτότητα καθώς και το φύλο”, αναφέρει χαρακτηριστικά ανάμεσα σε άλλα η επίμαχη απάντηση.
“Ως γονείς γνωρίζουμε ότι υπάρχει έλλειμμα στην διαπολιτισμική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζει κάθε δάσκαλος και κάθε δασκάλα πώς να χρησιμοποιήσει αυτό το ποίημα, για να το υποστηρίξει ιστορικά. Να εξηγήσει δηλαδή ότι τη στιγμή που γράφτηκαν αυτά τα ποιήματα, γράφτηκαν με άλλες προθέσεις και πια δεν χρησιμοποιούμε αυτές τις λέξεις”, απαντά από την πλευρά της η κ. Κολίρη.
“Αλλά και εκτός από αυτό, τα παιδιά θα χρησιμοποιήσουν αυτές τις λέξεις. Δεν έχουν ακόμα τη γνωστική και συναισθηματική ωριμότητα να κρίνουν και να αντιληφθούν ότι κάτι, που μάλιστα βρίσκεται και στο βιβλίο τους, δεν πρέπει να χρησιμοποιείται”, καταλήγει.
Το επόμενο χρονικό διάστημα μένει να δούμε τόσο αν το αίτημα δεκάδων γονέων μαύρων παιδιών θα εισακουστεί όσο και αν θα ληφθούν συνολικά μέτρα και πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και της ένταξης περισσότερων παιδιών, προσφυγόπουλων και μεταναστών, στα ελληνικά σχολεία.
