ΟΛΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ -ΠΟΥ ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ Ο,ΤΙ ΤΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΜΕ

Προκύπτει -ξαφνικά- ένα γεγονός (συνήθως προκύπτει από ένα σε διαδοχικές ημέρες) που γκρεμίζει στα εξ ων είχαν συντεθεί όλες τις προσπάθειες που είχες κάνει για να έχεις ένα καλό καλοκαίρι. Δηλαδή, μια μικρή χρονική περίοδο χωρίς εντάσεις και περιπέτειες, ώστε να ‘αποφορτιστείς’ και να προετοιμαστείς για τον χειμώνα που έρχεται.

Δεν χρειάζεται να είναι κάτι σοβαρό. Αρκεί και μια μικρή ‘έκπληξη‘. Για παράδειγμα, ένα έξοδο που δεν είχες υπολογίσει, μία ακόμη επικοινωνία με φορέα που όλο μιλάτε (ίσως και περισσότερο από ό,τι μιλάς με τους φίλους σου), αλλά το πρόβλημα που υπάρχει δεν λύνεται ή όποια άλλη εμπειρία από αυτές που μπορούν να σου ανεβάσουν την πίεση, σε μηδενικό χρόνο -γιατί απλά δεν αντέχεις να τις ζεις άλλο και να μην ‘κλείνουν’ ποτέ.

Το ίδιο δευτερόλεπτο κυριεύει το μυαλό σου μια σκέψη. Συνήθως είναι αγχωτικής φύσεως και ακόμα συνηθέστερα παίζει σε ‘λούπα’ (επαναλαμβανόμενα), για ώρες. Ίσως και για ημέρες.

Προσπαθείς να βάλεις στο mute αυτήν τη φωνούλα που ‘δοκιμάζει’ τη ψυχούλα σου, χωρίς όμως επιτυχία. Μοιραία, σύντομα αποκτάς έναν υπέροχο (νοτ) πονοκέφαλο που προσθέτει ένα ακόμα πρόβλημα στη λίστα σου: αυτό της υγείας.

Βλέπεις πως όλο αυτό μπορεί να καταλήξει κάπου καλά;

“Και τι να κάνω;” ρωτάς.

Όλα είναι στο μυαλό -μη το αφήσεις να σε κάνει ό,τι θέλει, σου απαντώ.

Πριν πατάξεις, άκου. Ή για την ακρίβεια, διάβασε. Συνέχισε να διαβάζεις και αν ανήκεις στην κατηγορία των over-thinkers (βλ. όσων δεν ξέρουν πώς να μη βασανίζουν το μυαλό τους με σκέψεις, πώς να το ‘σβήνουν’ και πώς να μην υπεραναλύουν -αχρείαστα- τα πάντα).

Το μυαλό μας αλλάζει την πραγματικότητα

Το Stanford έχει ένα τμήμα που λέγεται Εργαστήριο Μυαλού και Σώματος. Με βοήθεια άλλων επιστημόνων εφυρώνει την ιατρική, τη ψυχολογία, την εκπαίδευση, τις επιχειρήσεις (και άλλα πολλά), προκειμένου να γίνει κατανοητό τι μπορεί να κάνει το μυαλό μας, αλλά και πώς κάνει ό,τι κάνει.

Διευθύντρια του τμήματος είναι η επίκουρη καθηγήτρια ψυχολογίας και διευθύντρια του Stanford, Alia Crum. Ήταν επικεφαλής της δουλειάς που έγινε το 2018 και διερεύνησε πώς το μυαλό μας διαμορφώνει την πραγματικότητα που ζούμε.

Η εξήγησε πως “το μυαλό μας δεν είναι παθητικός παρατηρητής. Δηλαδή, δεν παρατηρεί απλώς την πραγματικότητα, ως έχει. Το μυαλό μας αλλάζει την πραγματικότητα”. Πώς; Αρκεί μια λέξη: placebo. Το εικονικό φάρμακο που χορηγείται σε όλες τις έρευνες, σταθερά έχει ως αποτέλεσμα ανθρώπους που πιστεύουν ότι βελτιώνεται η υγεία τους.

Οι δοκιμές συνεχίζονται όχι από σαδισμό, αλλά “ως ένα πραγματικό μονοπάτι που οδηγεί στην καλύτερη υγεία” λέει η κυρία Crum, “τα αποτελέσματα του εικονικού φαρμάκου και οι υποκείμενες νοοτροπίες και τα κοινωνικά πλαίσια που τα δημιουργούν, έχουν πραγματικές επιπτώσεις στην υγεία -από τη μείωση του άγχους και της αρτηριακής πίεσης μέχρι την ανακούφιση του πόνου και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος”. Τα αποτελέσματα εκτείνονται και πέρα από την ιατρική. Πώς;

Η νοοτροπία διαμορφώνει την υγεία

Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι η σωματική εργασία σε μια δουλειά μετράει ως άσκηση ζουν περισσότερο -ανεξάρτητα από το πόσο ασκούνται πραγματικά. Στο ίδιο πνεύμα, όταν λένε στους ανθρώπους πως το milkshake που πίνουν είναι πολυτέλεια, αυτοί νιώθουν πιο χορτάτοι και όταν τους λένε πως κατανάλωσαν καφεΐνη, ανεβαίνει η αρτηριακή τους πίεση.

Αν θέλουμε πραγματικά να αντιμετωπίσουμε τις ασθένειες και τις κρίσεις της εποχής μας, πρέπει να αναγνωρίσουμε και να αξιοποιήσουμε πιο αποτελεσματικά τη δύναμη της νοοτροπίας.

Η νοοτροπία ‘ελέγχει’ την ένταση του χρόνου πόνου

Εκτιμήσεις θέλουν ποσοστό μεταξύ του 10 και του 30% των ενηλίκων της γης να έχουν κάποιου είδους συνεχή πόνο -είναι πιο διαδεδομένος και δαπανηρός από τις καρδιακές παθήσεις, το διαβήτη και τον καρκίνο μαζί. Ο πόνος ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό στην ψυχολογία και τη νοοτροπία κάθε ατόμου.

Όσοι περιμένουν χειρότερο πόνο και αισθάνονται αβοήθητοι, αισθάνονται πιο έντονο πόνο, μένουν περισσότερο στα νοσοκομεία μετά την επέμβαση και συχνά χρειάζονται περισσότερα παυσίπονα. Όσοι έχουν θετική νοοτροπία, αισθάνονται λιγότερο πόνο, περνούν λιγότερο χρόνο στα νοσοκομεία και χρειάζονται λιγότερα παυσίπονα. Για αυτό και την τελευταία δεκαετία έχουν γίνει επενδύσεις στην εκπαίδευση του εγκεφάλου να ‘απομακρύνεται’ από τον χρόνιο πόνο.

Η νοοτροπία ‘αποφασίζει’ για το πόσο έξυπνοι είμαστε

Η ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας μπορεί να έχει ισχυρή επίδραση στην επιτυχία στο σχολείο και πέρα από αυτό. Όταν οι άνθρωποι έχουν νοοτροπία ανάπτυξης, πιστεύουν ότι οι ιδιότητές τους μπορούν να αναπτυχθούν, μέσω προσπάθειας, επιμονής, καλής στρατηγικής και συνεισφορών από άλλους.

Όταν έχουν σταθερή νοοτροπία, πιστεύουν πως οι βασικές ιδιότητες, δηλαδή η ευφυΐα, τα ταλέντα, οι ικανότητες, είναι απλώς σταθερά χαρακτηριστικά. Η ιδέα εφαρμόστηκε στην εκπαίδευση, με παιδιά που είχαν νοοτροπία ανάπτυξης να είναι καλύτερα στα μαθηματικά. Το σημαντικό είναι πως φαίνεται πως η νοοτροπία αυτή αλλάζει. Αυτό αποδείχθηκε σε 45λεπτη παρέμβαση επιστημόνων του Stanford, σε μαθητές λυκείου που δεν είχαν καλούς βαθμούς.

Το ίδιο concept εφαρμόζεται για την ‘ανάρρωση’ μας από το τέλος ρομαντικών σχέσεων, ενώ έχει φανεί πως μπορεί να χαλαρώσει τη σύγκρουση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.

Ο πιο εγγύς καθοριστικός παράγοντας για το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι, είναι το πώς καταλαβαίνουν τα πράγματα. Και αυτό είναι κάτι που μπορούμε να το αλλάξουμε.

Οι ενοχλητικές σκέψεις ‘εξαρτώνται’ από τη ψυχολογία μας

Ο όχι και τόσο διασκεδαστικός ‘κύκλος’ σκέψεων που δεν μπορείς να ξεφορτωθείς (ως απόρροια όσων διάβασες στην αρχή) αποδεδειγμένα μπορεί να έχει συνέπειες στη ψυχική μας υγεία.

Δεν εννοώ τα προσωρινά ‘φαινόμενα’, αλλά το αδιάκοπο νοητικό αναμάσημα που νιώθεις πως ανεβάζουν τη θερμοκρασία στα εγκεφαλικά σου κύτταρα. Επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι είναι κάτι που συνδέεται με θέματα ψυχικής υγείας. Ακολουθούν οι πιο ακραίες -που χρειάζονται τη βοήθεια επαγγελματία. Είναι

• Το άγχος (σκέφτεσαι όσα μπορούν να πάνε στραβά, με κάτι που δεν έχεις καν ξεκινήσει να κάνεις ή είσαι πεπεισμένος πως θα συμβεί κάτι κακό -γιατί εκεί σε έχει φτάσει η ζωή που έχεις ήδη ζήσει)
• Η κατάθλιψη (σε αυτήν την περίπτωση συνήθως αυτομαστιγωνόμαστε -γεγονός που λειτουργεί ως λάδι στη φωτιά όλων των άσχημων συναισθημάτων που συνοδεύουν την κατάθλιψη)(
• Η Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (οι ενοχλητικές σκέψεις είναι οι κυρίαρχες και έχουν ονομαστεί Pure O -Pure Obsessions. Έχουν να κάνουν με το πώς θα βλάψουμε τον εαυτό μας ή άλλον ή εμμονή με θρησκευτικές πεποιθήσεις και ήθη και υπαρξιακούς φόβους)

Πώς λειτουργεί εγκεφαλικά η ιστορία

Έρευνα έχει δείξει ότι το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας (default mode network -DMN) εμπλέκεται στη διαδικασία του ‘αναμασήματος σκέψης’.

Το DMN είναι μια αλληλοσυνδεόμενη σειρά περιοχών του εγκεφάλου, οι οποίες είναι ενεργές όταν ‘χανόμαστε’ σε σκέψεις, ονειροπολούμε ή αναπολούμε. Ως εκ τούτου, ενεργοποιείται όταν είμαστε στον ‘αυτόματο πιλότο’. Όταν δίνουμε προσοχή σε κάτι που κάνουμε, ενεργοποιείται λιγότερο.

Ζητούμενο δεν είναι η εκβιαστική καταστολή

Μελέτη του Harvard έχει ενημερώσει ότι η καταστολή της σκέψης (η ενεργή καταπίεση της), θα μπορούσε στην πραγματικότητα να επιδεινώσει την αγωνία.

“Είναι σαν να προσπαθείς να καθίσεις πάνω σε μια μπάλα παραλίας, ενώ βρίσκεσαι στο νερό. Προσπαθείς πολύ να την κρατήσεις κάτω από το νερό, αλλά κάθε τόσο αναδύεται. Ό,τι και αν κάνεις”. Και τι μπορείς να κάνεις για να σωθείς; “Η αναγνώριση των συναισθημάτων και η εκμάθηση του πώς να ανεχόμαστε την παρουσία τους -μέχρι ενός ορίου- είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης της έντασής τους”.

Το ‘κουμπί’ που σβήνει την ενοχλητική σκέψη

Μια πρώτη προσέγγιση για να ηρεμήσουμε, αφορά τον προσδιορισμό των ερεθισμάτων. Μόλις εντοπίσουμε τι είναι αυτό που ‘τριγκάρει’ την αναστάτωση μας, προσπαθούμε να μείνουμε μακριά του.

Βοηθά και να διακόψουμε τον κύκλο της ενοχλητικής σκέψης, εν τη γενέσει του. Αφότου ‘εμφανιστεί’, πατάμε ένα pause και προκαλούμε τον εαυτό μας να εστιάσει στο αν πρόκειται για κάτι χρήσιμο και ρεαλιστικό ή για την by default λειτουργίας μας -που και δεν έχει κάποιο νόημα και μας κάνει κακό.

Σκέφτομαι κάτι ασταμάτητα, προκειμένου να βρω μια λύση ή πρόκειται για κάτι που δεν μπορώ να ελέγξω;

Από προσωπική εμπειρία, θα πω ότι είναι χρήσιμο και να βάζουμε όρια. Δεν είναι κακό να ‘πέφτουμε’. Αλλά δεν θα μείνουμε και για πάντα ‘κάτω’. Συνήθως δίνω στον εαυτό μου το περιθώριο των 24 ωρών. Οι ειδικοί προτείνουν τη χρήση χρονομέτρου που θα ρυθμίσεις στο πεντάλεπτο και αφότου παρέλθει, φωνάζεις ‘τέλος’. Έτσι, ξεγελάς τον εγκέφαλο σου -τον πείθεις πως δεν έχεις άλλο χρόνο για αρνητισμούς. Αν τυχόν είσαι από εκείνους τους ανθρώπους που θέλουν να τα βγάζουν από μέσα τους και τα λένε σε φίλους, όρισε και πάλι ένα χρονικό διάστημα ‘σολαρίσματος’ και μετά πήγαινε παρακάτω.

Οι ερευνητές προτείνουν το διαλογισμό, τη φροντίδα του εαυτού μας (μόλις αρχίσει η λούπα κάνε κάτι που σου αρέσει) και το ημερολόγιο. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσο βοηθάει να διαβάζεις μέρες μετά, τι είχες γράψει όταν ‘πνιγόσουν’ σε μια κουταλιά σκέψης.

Αν τυχόν οι επαναλαμβανόμενες σκέψεις είναι συχνές, πάντα σε εξέλιξη και δεν σε αφήνουν να ‘βγάλεις’ την καθημερινότητα σου, να συγκεντρωθείς και να κοινωνικοποιηθείς, είναι χρήσιμο να απευθυνθείς σε επαγγελματία.

Τα κυρίαρχα σημάδια που θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις πως υπάρχει ο παράγοντας της υπερβολής, είναι

1. η μυϊκή ένταση
2. ο πόνος
3. ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός
4. η ταχεία αναπνοή
5. η δύσπνοια
6. η εφίδρωση
7. το τρέμουλο
8. ο τρόμος
9. τα πεπτικά προβλήματα