“ΟΛΟΙ ΞΕΝΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΔΩ ΜΕΣΑ”: Ο ΠΑΝΟΣ ΚΟΥΤΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟ DODO ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΛΙΚΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ

Σε μια χρονιά με εξαιρετικά δυνατή παρουσία της Ελλάδας στις Κάννες, με βραβευμένες συμπαραγωγές και ταινίες μικρού μήκους αλλά και πολυσυζητημένα φιλμ που γυρίστηκαν στη χώρα, το Dodo του Πάνου Κούτρα έχει μια ξεχωριστή θέση– και σε λίγες μέρες θα κατέχει αυτή την ξεχωριστή θέση κυκλοφορώντας και στις γαλλικές αίθουσες, 10 Αυγούστου για την ακρίβεια. (Στην Ελλάδα θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο.)

Είναι καταρχάς μια ελληνική ταινία, επιλεγμένη στο επίσημο πρόγραμμα του Φεστιβάλ. Όχι στο Διαγωνιστικό, αλλά στο εκτός συναγωνισμού τμήμα «Cannes Premieres» όπου παίχτηκαν δουλειές σημαντικών σκηνοθετών που, κατά τον καλλιτεχνικό διευθυντή Τιερί Φρεμό, «δεν φτιάχτηκαν με σκοπό το Διαγωνιστικό».

Η περιγραφή αυτή παραμένει βέβαια ασαφής, ειδικά από τη στιγμή που ο ίδιος ο Φρεμό επαναλάμβανε διαρκώς (από τη συνέντευξη τύπου μέχρι και την παρουσίαση της ταινίας κατά την πρεμιέρα της) πως «είναι το Dodo μια ταινία που θα μπορούσε να είναι στο Διαγωνιστικό; Είναι». Άρα;

Άρα ας αφήσουμε όλα αυτά τα logistics για λίγο στην άκρη κι ας επικεντρωθούμε στην ουσία. Που είναι πως, ένας από τους πιο σημαντικούς και πιο αγαπητούς έλληνες σκηνοθέτες επιστρέφει χρόνια μετά το Xenia (που επίσης προβλήθηκε στις Κάννες) με μια ταινία που επίσης, με τον τρόπο της, αφορά παράδοξες οικογένειες που σχηματίζουμε μεταξύ μας.

Με τη Σμαράγδα Καρύδη και τον Άκη Σακελλαρίου στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, και με ένα ensemble αγαπητών προσώπων σαν τον Νίκο Γκέλια, τη Τζεφ Μοντάνα, τον Άγγελο Παπαδημητρίου και πολλά άλλα, το Dodo εκτυλίσσεται στη διάρκεια δύο ημερών που αλλάζουν τα πάντα για τους ήρωες. Οι οποίοι συναντιούνται, έρχονται κοντά, και διαπιστώνουν όλα αυτά που τους ενώνουν (ή τους κρατούσαν μακριά) στη διάρκεια της επεισοδιακής προετοιμασίας ενός πάρτυ. Μια προετοιμασία που διαταράσσεται χάρη στην παρουσία ενός ντόντο στην αυλή του σπιτιού.

Είναι όμως εκεί το ντόντο ή πρόκειται για μια ομαδική παραίσθηση; Και, τελικά, έχει σημασία;

Ο Κούτρας συνθέτει μια δική του Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων μέσα από το πρίσμα ενός Κανόνα του Παιχνιδιού, παραμένοντας πάντα συνεπής στην αισθητική και συναισθηματική διαδρομή που χαράζει στα τελευταία φιλμ του. Αναζητώντας πάντοτε τη σύνδεση, την επαφή, τις αυτοδημιούργητες οικογένειες που δημιουργούν κάτι το αγνά παραμυθένιο ακόμα και σε έναν κόσμο που μοιάζει πάντοτε εχθρικός.

Το Dodo είχε μια ζόρικη πορεία προς τις Κάννες, τόσο με τα δύσκολα γυρίσματα (που έγιναν εν μέσω πανδημίας) όσο και με ένα μακρύ post-production που τέσταρε πολύ τον σκηνοθέτη, ο οποίος είχε έτσι κι αλλιώς να διαχειριστεί ένα απαιτητικό σενάριο πολλών προσώπων. Όταν συναντήσαμε τον Κούτρα στις Κάννες, λίγες ώρες μετά την πρεμιέρα του φιλμ, μας μίλησε για όσα τον δυσκόλεψαν, για όσα θα κρατήσει για πάντα, και για το πώς η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων οριοθετεί τη μοντέρνα σκέψη(!).

Ξέρω πως ήταν μια πολύ δύσκολη διαδικασία να ολοκληρωθεί η ταινία. Θέλω να μου πεις το ένα πράγμα που πάντα θα θυμάσαι ως κάτι πολύ θετικό και όμορφο.

Οι ηθοποιοί μου. Η δουλειά με τους ηθοποιούς μου, μακράν, δεν το συζητώ. Όλα τα άλλα μια απίστευτη ταλαιπωρία. …και ίσως το γράψιμο, που πάντα το διασκεδάζω γιατί είναι μια περίοδος που μπορείς να ονειρευτείς ακόμα.

Πες μου για τους ηθοποιούς και το καστ, και ο Σακελλαρίου και η Καρύδη ήταν φανταστικοί, αλλά και οι υπόλοιποι.

Κοίτα, παραείναι τύχη να συμβαίνει αυτό σε όλες μου τις ταινίες, άρα έχω αρχίσει να πιστεύω ότι μάλλον έχω ταλέντο να διαλέγω ηθοποιούς και να δουλεύω με τους ηθοποιούς. Ήταν όλοι εξαιρετικοί. Αλλά σημασία έχει πόσο αγαπήθηκαν μεταξύ τους και πόσο πολύ έφτιαξαν μεταξύ τους μια οικογένεια. Κι επίσης πόσο πολύ είχαν μια απέραντη –και γι’αυτό είμαι πραγματικά ευγνώμων– και χωρίς όρια διάθεση να υπηρετήσουν το όραμά μου. Κι έλεγα, μα αυτοί τώρα, αυτό που λέω εγώ, το πιστεύουν. Λέω εγώ κάτι, αυτοί γιατί το πιστευουν;; [γελάμε] Ήταν απίστευτο, πολύ συγκινητικό.

Σε όλες σου τις ταινίες οι ηθοποιοί–

Κι είναι και μη ηθοποιοί!

Ακριβώς, αλλά στα σύμπαντα των ταινιών σου πάντα λειτουργούν.

Πάντα παίρνω ερασιτέχνες κι επαγγελματίες. Γιατί και στο Xenia κανονικά δεν ήταν επαγγελματίες. Ο Νικούλι ήθελε να κάνει κάτι αλλά ακόμα είχε μόλις τελειώσει το λύκειο. Και μάλιστα περίμενα να τελειώσει το λύκειο για να κάνει γυρίσματα. Ο Νίκος Γκέλια ήταν στον πρώτο χρόνο δραματικής, δηλαδή δεν ήταν πεπειραμένοι ηθοποιοί. Η Στρέλλα επίσης.

Πάντα μου αρέσει να βάζω ηθοποιούς με μη ηθοποιούς και να βλέπω τι γίνεται. Οι ηθοποιοί αλλάζουν τα εργαλεία τους γιατί πρέπει να προσαρμοστούν στους μη επαγγελματίες. Οι επαγγελματίες προσπαθούν να μιμηθούν, να βλέπουν τι γίνεται. Γιατί έχουν και κάποιο ταλέντο, δηλαδή παίρνω μη επαγγελματίες που όμως θέλουν να παίξουν.

Οπότε αυτό όλο είναι κάτι που ειδικά σε αυτή την ταινία είναι από τα πράγματα που δεν θα άγγιζα. Το αντίθετο, θα προσέθετα! Γιατί έπρεπε να κόψω την ταινία, έβγαινε πολύ μεγάλη, και κόπηκαν με πόνο κάποια πράγματα. Που κάποια στιγμή στο director’s cut σε 10 χρόνια αν είμαστε καλά, θα τα βάλω πίσω. [γελάει]

Μίλησες για το πώς σχηματίστηκε μια οικογένεια από τους ηθοποιούς. Οι οικογένειες είναι κάτι που συναντάμε σε όλες σου ταινίες, διαφορετικοί άνθρωποι έρχονται πάντα κοντά με δικούς τους όρους. Στο πέρασμα όλων αυτών των χρόνων έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπεις την ανάγκη για τέτοιου είδους οικογένειες; Είναι μήπως πιο ζωτικής σημασίας σήμερα;

Σίγουρα οι οικογένειες κι η ιδέα της οικογένειας έχει διευρυνθεί από ό,τι παλιότερα. Πάντα ήταν, με κάποιο τρόπο, αλλά λιγάκι κάπως κεκαλυμμένο, δεν το λέγαμε. Πάντα υπήρχαν, ειδικά στην Ελλάδα. Υπήρχε ο θείος που ήταν λίγο γκέι, υπήρχε ο ξάδερφος που ήταν λίγο κλεφτρόνι… Αυτό υπήρχε, αλλά υπήρχαν και τρομερά πάθη και μίσος μέσα σε οικογένειες.

Για μένα αυτό ήταν, αν θέλεις επειδή έρχομαι κιόλας από μια δυσλειτουργική οικογένεια, παρόλο που η αγάπη ποτέ δεν αμφισβητείτο. Ήξερα ότι όλοι τους αγαπάνε όλες. Αλλά ήταν δυσλειτουργική. Δηλαδή κανείς δεν ήθελε να είναι με κανέναν μαζί. Αλλά αγαπιόντουσαν. Αισθάνθηκα όμως πολύ την ανάγκη και σαν γκέι, την ανάγκη αυτή να κάνω μια οικογένεια, να βρω ανθρώπους σαν εμένα. Κι όχι μόνο εγώ, ο κάθε γκέι.

Ήταν πολύ δύσκολο, γιατί μην ξεχνάς, οι γκέι μέχρι τώρα τουλάχιστον –γιατί τα πράγματα αλλάζουν κι έχουν αλλάξει– ήταν η μόνη μειονότητα που δεν μπορούσε να βρει κανένα σύμμαχο ως παιδί και κανένα σημείο αναφοράς. Ένα άλλο μέλος μειονότητας έχει τουλάχιστον την οικογένειά του, δηλαδή μπορεί μέσα σε ένα εχθρικό κόσμο να βρει ένα στήριγμα. Ο γκέι ποτέ δεν είχε καν την ίδια του την οικογένεια. Οπότε έπρεπε να φτιάξει έναν δικό του κόσμο, μια δική του οικογένεια.

Ίσως για μένα αυτό ήταν, από μικρός είχα αυτή την αγάπη και το πάθος να μαζεύω ανθρώπους. Οι φίλοι που έχω είναι από παιδί. Εξ ου και κάνω πολύ δύσκολα καινούριους φίλους. Έχω πολλούς ήδη! [γελάει] Για μένα αυτό ήταν πάντα ένα ζητούμενο. Να υπάρχουν πάντα άνθρωποι να νοιάζονται ο ένας για τον άλλον, και να συνυπάρχουν.

Ποια ήταν η πρώτη εικόνα που σου ήρθε για την ταινία;

Εικόνα; Η πρώτη. Είναι στον κήπο, βγαίνουμε στον κήπο και βλέπουμε ένα περίεργο πράγμα εκεί το οποίο εξαφανίζεται μετά. Δηλαδή αυτό που είναι κι η πρώτη εικόνα της ταινίας. Και κάπως έτσι ξεκίνησε κιόλας.

Το άλλο στοιχείο είναι ότι πάντα ήθελα να κάνω μια ταινία ensemble, γιατί αγαπούσα πολύ τον Μπλέικ Έντουαρντς, τον Όλτμαν, όταν ήμουν μικρός μου άρεσε πολύ ο Κανόνας του Παιχνιδιού του Ρενουάρ. Και ο Εξολοθρευτής Άγγελος… δεν είμαι μεγάλος φαν του Μπουνιουέλ, τον θαυμάζω φυσικά, αλλά αυτή την ταινία του αγαπώ πολύ.

Οπότε ήθελα πάντα να κάνω αυτό. Και συγχρόνως πάντα είχα την ιδέα ότι γίνεται ένα πάρτυ και κάποιος βγαίνει λίγο πιο έξω και συναντάει στον κήπο ένα πράγμα πολύ περίεργο. Στην αρχή σκεφτόμουν κάτι απολιθωμένο, μετά το ζωντάνεψα και το έκανα προϊστορικό και μετά το έκανα ντόντο. Γιατί πάντα η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, ακόμα και τώρα που το ξαναδιάβαζα για την ταινία, ακόμα δε μπορώ να καταλάβω, και προσπαθώ, τι ΘΕΛΕΙ να πει αυτός ο άνθρωπος. Το βρίσκω αριστούργημα, ένα από τα μεγαλύτερα έργα του προηγούμενου αιώνα. Και οριοθετεί τη μοντέρνα σκέψη για μένα.

Δηλαδή, με ποιον τρόπο;

Με την Αλίκη ξεκινάει κάπως ο ντανταϊσμός, μια λοξή σκέψη… φυσικά ένας ιστορικός λογοτεχνίας τώρα θα πει ότι δεν είναι έτσι ακριβώς… Αλλά για μένα ξεκινά με την Αλίκη μια λοξή ματιά στον κόσμο και πιο ψυχαναλυτική. Ασχολείται με το υποσυνείδητο και τις εικόνες, είναι έργο πολύ μεγάλο και πολύ μοντέρνο.

Υπάρχει κι η σκηνή που η κόρη δείχνει το βιβλίο στην μικρή, την Αμιρά.

Το αστείο είναι που της λέει, «μήπως θέλεις να δεις και το πραγματικό ντόντο;». Δηλαδή θεωρεί ότι το πραγματικό ντόντο είναι η λιθογραφία μέσα στο παραμύθι. Με διασκεδάζει πολύ αυτό, οι πραγματικότητες μες στην πραγματικότητα και πώς κάθε άνθρωπος την αντιλαμβάνεται. Το ντόντο υπάρχει ή είναι μια συλλογική ψευδαίσθηση;

Υπάρχει στην τρίτη πράξη μια σκηνή που μου έμεινε. Κρατά το όπλο ο Γκέλια και φωνάζει «εδώ μέσα θα μιλάς μόνο ελληνικά!». Είναι μια πολύ φορτισμένη φράση, με τάραξε.

Και τον Νίκο. Κοίτα, έχει να κάνει πολύ με το «όλοι ξένοι είμαστε εδώ μέσα». Ακόμα και το κτήμα είναι υποθηκευμένο, δεν τους ανήκει. [γελάει] Όλοι είναι ξένοι με όλους. Και για τον Νίκο όταν το έπαιξε ήταν πολύ έντονο. Μου έλεγε πως αυτή είναι η φράση που άκουγε στο σχολείο όταν ήταν μικρός.

Η ταινία έχει μια πολύ σαφή δομή τριών πράξεων, η πρώτη που είναι η νύχτα, η δεύτερη, και μετά η τρίτη εκεί στο σαλόνι. Πώς δούλεψες τον ρυθμό, πώς μετακινήθηκες από τη μία στην άλλη;

Όχι εύκολα! [γελάει] Όχι εύκολα. Ήταν από τα πιο δύσκολα σενάρια. Γιατί έπρεπε να ακολουθώ όλους τους χαρακτήρες, δεν ήθελα να υπάρχει ριγμένος χαρακτήρας, ούτε να υπάρχει καρικατούρα. Ήθελα κάθε χαρακτήρας να έχει την ιστορία του, να την ακολουθώ και να κλείνει. Αν υπάρχει κάτι που θεωρώ επίτευγμα είναι πως πρόκειται για μια ταινία με 14 χαρακτήρες. Και το στοίχημα ήταν να μην τους μειώσω. Μου λέγανε, γιατί δεν βγάζεις δύο χαρακτήρες, γιατί δεν κάνεις τη ζωή σου πιο εύκολη; Όχι, ήταν το στοίχημά μου να κρατήσω 14 χαρακτήρες και να τους δώσω την ευκαιρία, σε όλους, μέχρι το τέλος να τους ξέρουμε όλους, να τους αγαπάμε όλους και να έχουν όλοι την ιστορία τους. Αν σε αυτή την ταινία είμαι πιο πολύ περήφανος για κάτι, είναι αυτό.

*Το Dodo του Πάνου Κούτρα προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο 75ο Φεστιβάλ Καννών και κυκλοφορεί στη Γαλλία στις 10 Αυγούστου. Στην Ελλάδα θα κυκλοφορήσει 17 Νοεμβρίου.