ΟΝΕΙΡΕΥΤΗΚΑ ΕΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ

Θέλω να ξεκινήσω συγχαίροντας σας που επιβιώσατε στην πανδημία. Εκατομμύρια άνθρωποι δεν τα κατάφεραν. Εμείς τα καταφέραμε. Με τη βοήθεια ενός συνδυασμού ικανότητας, τύχης, προσοχής και προνομίου τα καταφέραμε. Αυτό είναι ανακουφιστικό. Εδώ και δύο εβδομάδες, έχω κάνει την πρώτη δόση του εμβολίου της Pfizer. Νιώθω ακόμα τον ενθουσιασμό, αλλά αμαυρώνεται από τον τρόμο γιατί η πανδημία δεν ήταν ο πόλεμος. Ήταν η πρώτη μάχη, το εναρκτήριο έναυσμα για τα χειρότερα που θα ακολουθήσουν.

Αυτή τη στιγμή, 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι στις 130 φτωχότερες χώρες του κόσμου δεν έχουν λάβει καμία δόση. Σε 85 από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός δεν θα έχει εμβολιαστεί πλήρως μέχρι το 2023.Παρόλα αυτά, ο ΠΟΥ απορρίπτει τα αιτήματα των χωρών του νοτίου ημισφαιρίου να παράγουν τα δικά τους εμβόλια λόγω προστασίας του διπλώματος ευρεσιτεχνίας για να αυξήσουν τη δική τους παραγωγή. Δισεκατομμυριούχοι, όπως ο Μπιλ Γκέιτς εμμένουν στο ρατσιστικό ψέμα τους. Δεν θα είχε σημασία αν μπορούσαν να παράγουν το δικό τους εμβόλιο. Γιατί οι καημένοι οι έγχρωμοι δεν έχουν την τεχνογνωσία που χρειάζεται για να παράγουν ένα ασφαλές εμβόλιο. Παρά το γεγονός ότι πολλές από τις χώρες που κάνουν το αίτημα στον ΠΟΕ ήδη παράγουν εμβόλια.

Πράγματι, οι μεγαλύτερες εγκαταστάσεις παραγωγής εμβολίων βρίσκονται στις φτωχότερες χώρες του κόσμου.Αυτή η απόρριψη δεν είναι απλώς μια ανθρωπιστική τραγωδία αλλά και μια επιδημιολογική συμφωνία αυτοκτονίας. Όποιος μολύνεται από τον ιό μετατρέπεται σε ένα εργοστάσιο COVID δημιουργώντας τρισεκατομμύρια κυτταρικά αντίγραφα του ιού, καθώς αυτός μολύνει τα κύτταρά του. Συχνά αυτά τα αντίγραφα έχουν ελαττώματα που ονομάζονται μεταλλάξεις. Αυτές οι μεταλλάξεις, μερικές φορές, κάνουν τον ιό πιο επικίνδυνο, πιο μεταδοτικό, πιο θανάσιμο και πιο ανθεκτικό στα εμβόλια που εμείς οι υπόλοιποι θα κάνουμε. Για να συνοψίσουμε την κατάσταση, για να προστατευτεί το μονοπώλιο της φαρμακευτικής βιομηχανίας επιτρέπουμε σε αυτούς τους φοροφυγάδες, πολυεθνικούς ομίλους να εμποδίσουν τη δημόσια χρήση των δημόσια επιδοτούμενων ερευνητικών αγαθών που παράγουν ενώ ταυτόχρονα απειλούν το μέλλον του είδους και του πολιτισμού μας.

Η κατάσταση είναι φρικτή. Όχι, όμως, πρωτάκουστη. Είναι μια γρηγορότερη εκδοχή των διαδικασιών που οδήγησαν στην κλιματική κρίση. Η υποδούλωση του κοινού συμφέροντος σε μια κλίκα πλουσίων και στους υποκινητές που τους υπηρετούν. Πρόκειται για μία τρομακτική και αποθαρρυντική σκέψη. Ο τρόμος και η αποθάρρυνση φέρνουν παράλυση. Αυτό είναι το χειρότερο.

Θυμίζει ταινία τρόμου. Μια ταινία όπου είστε σε ένα λεωφορείο που τρέχει προς ένα γκρεμό και παρότι του φωνάζετε δυνατά, ο οδηγός δεν στρίβει. Οι ταινίες τρόμου είναι ευχάριστες. Παρότι ξεκινούν με τρομακτικό και αποθαρρυντικό σενάριο, όλος αυτός ο τρόμος λειτουργεί ώστε να προετοιμάσει το κοινό για μια ανατροπή. Τη στιγμή που οι ήρωες καταλαβαίνουν ότι δεν θα τους σώσει κανείς. Πρέπει να σώσουν τους εαυτούς τους.

Μέχρι εκείνη τη στιγμή, καθώς τα τέρατα διψούν για αίμα είναι αναπόφευκτο ότι ο όλεθρος θα είναι αιματοβαμμένος. Όταν όμως συνεργάζονται και αφήνουν πίσω τις ανούσιες διαφορές τους, αφού αρχίσουν να αντεπιτίθενται, οι απώλειες που βιώνουν είναι το τίμημα της επιβίωσής τους. Από εκείνη τη στιγμή, το αίμα είναι το τίμημα της ελπίδας. Η διαφορά ανάμεσα στην ελπίδα και την απόγνωση δεν έχει να κάνει με το αν τα τέρατα είναι κοντά, αλλά με το αν είστε έτοιμοι να τα αντιμετωπίσετε. Ποια είναι η διαφορά ουτοπίας και δυστοπίας;

Δεν έχει να κάνει με το αν όλα πάνε καλά ή όχι. Όλα θα πηγαίνουν πάντα στραβά. Αυτό είναι το τίμημα της ζωής σε αυτό το σύμπαν όπου η εντροπία είναι τελεσίδικη, κυριαρχεί ο δεύτερος νόμος της θερμοδυναμικής και κανείς δεν αμφισβητεί τη φυσική. Η διαφορά ανάμεσα στην ουτοπία και τη δυστοπία δεν έχει σχέση με το αν τα πράγματα διαλύονται ή μένουν σταθερά. Είναι η διαφορά ανάμεσα στην ελπίδα και την απόγνωση.

Το τέλος της πανδημίας είναι πολύ μακριά. Είμαστε όμως ήδη πολύ κουρασμένοι. Είναι δελεαστικό να παραδοθούμε στη μοίρα αντί να παλέψουμε. Η κούραση δεν είναι το τίμημα των δυσκολιών. Είναι το τίμημα της απόγνωσης. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αναζωογονητικό, πιο συναρπαστικό τίποτα καλύτερο από το να αρνείσαι να παραδοθείς στη μοίρα και να παλεύεις για ένα καλύτερο αύριο. Τι σημαίνει για εμάς τους καλλιτέχνες να παλεύουμε για ένα καλύτερο αύριο; Να είστε σίγουροι, υπάρχει πολύς χώρος στον κόσμο για την τέχνη που μαρτυρά την κατάσταση που ζούμε.

Πάντα θα υπάρχει χώρος στην τέχνη για μια Γκερνίκα που δείχνει τη φρίκη των καιρών. Όμως, για τους καλλιτέχνες και το κοινό υπάρχει ένα μεγάλο κενό, καθώς δεν υπάρχουν ιστορίες ελπίδας. Δεν μιλώ για την τέχνη που δείχνει τη φρίκη όσων συνέβησαν, ούτε για την τέχνη που μιλά για μια εύκολη τελική νίκη που λύνει όλα μας τα προβλήματα.

Μιλώ για την τέχνη που αντιμετωπίζει την κρίση μετωπικά παλεύοντας ενάντια στην κλιματική κρίση και σε κάθε κρίση, για κάθε χιλιοστό που θα μας στερήσει, κάνοντας τους υπέρμαχους της ισότητας να υπερασπιστούν το καθετί. Ιστορίες, όπου αυτά που ξέρουμε ότι θα χάσουμε, σημαίνουν κάτι. Η δύναμη μιας φουτουριστικής ιστορίας δεν είναι ότι προβλέπει το μέλλον. Είναι ότι φτιάχνει το μέλλον. Παρά τις ανόητες απόψεις κάποιων συναδέλφων μου, η επιστημονική φαντασία δεν προβλέπει το μέλλον. Ευτυχώς δεν προβλέπει το μέλλον. Αν το μέλλον είναι προβλέψιμο, τότε το γνωρίζουμε. Αν το γνωρίζουμε είναι προκαθορισμένο. Αν είναι προκαθορισμένο, είναι αμετάβλητο και τότε τίποτα από όσα κάνουμε δεν έχει σημασία. Η πρόβλεψη του μέλλοντος δεν είναι απλώς άχρηστη. Είναι επιβλαβής. Μπορεί να οδηγήσει σε μοιρολατρική αδράνεια. Αντίθετα, η επιστημονική φαντασία μπορεί να φτιάξει το μέλλον. Η επιστημονική φαντασία φαντάστηκε την επικοινωνία στο Star Trek και μία γενιά αργότερα, η Motorola εφηύρε το κινητό με πορτάκι.

Μπορούμε να πάρουμε από το παρόν ένα τεχνολογικό ή κοινωνικό φαινόμενο και να γράψουμε μια ιστορία, όπου είναι το κυρίαρχο στοιχείο του κόσμου. Όχι σαν μια πρόβλεψη ούτε μια πρόταση για το πώς πρέπει να ζούμε, αλλά σαν ένα διαγνωστικό εργαλείο. Άλλωστε, όλα τα μοντέλα είναι ανακριβή, αλλά κάποια είναι χρήσιμα. Όταν ο γιατρός παίρνει δείγμα από το λαιμό σας, το βάζει στο τρυβλίο Petri και το βλέπει στο μικροσκόπιο, δημιουργεί ένα μοντέλο του σώματος σας, ένα ανακριβές μοντέλο.

Ένα μοντέλο από ένα μόνο σημείο του σώματος, ό,τι και να υπάρχει στο λαιμό σας που είναι το μόνο πράγμα που μετράει. Αυτό το διαστρεβλωμένο μοντέλο επιτρέπει στον γιατρό να καταλάβει τι κρύβεται στο σώμα σας και να το θεραπεύσει. Η επιστημονική φαντασία δίνει φωνή στη συναισθηματική εμπειρία αυτών που βιώνουν τις τεχνολογικές παρεμβάσεις και κρύβεται στον κόσμο γύρω μας. Μπορεί να προειδοποιήσει, να εμπνεύσει. Μπορεί να μας δώσει τις λέξεις για να μιλήσουμε για το μέλλον. Έχουμε έμπνευση και όχι πρόβλεψη, χρήσιμα αλλά ανακριβή μοντέλα, ελπίδα για να παλέψουμε και να μη χάσουμε το κουράγιο μας.

Μπορεί να μοιάζει έτσι. Μόλις παρέδωσα το τελευταίο μου βιβλίο το “Lost Cause”. Είναι ένα βιβλίο για την αλήθεια και τη συμφιλίωση με λευκούς εθνικιστές έπειτα από μία οικολογική συμφωνία που έφερε την αλλαγή. Η ιστορία πίσω από το βιβλίο, πίσω από την πρώτη σελίδα συμβαίνει τώρα. Ο εκδότης μου, όταν είδε την ιδέα δεν ήταν σίγουρος για την επιλογή. Φοβήθηκε ότι το βιβλίο θα θεωρούνταν “ξεπερασμένο” επειδή δεν θα επιβεβαιώνονταν οι προβλέψεις. Όταν εξήγησα ότι δεν ήταν προβλέψεις, αλλά το αντίθετο του τι θα γινόταν αν αδράτταμε την ευκαιρία που τώρα γλιστρά μέσα από τα χέρια μας, με κατάλαβε αμέσως. Ξεκινά σε μια περίεργη πολιτική στιγμή όταν τα δύο βασικά, κεντροδεξιά κόμματα του Καναδά είναι πλήρως αποδιοργανωμένα. Το ένα εμπλέκεται σε ένα σκάνδαλο και το άλλο έχει ζητήματα ηγεσίας. Έτσι, το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, που δεν είχε κερδίσει ποτέ τις εκλογές, τρυπώνει ανάμεσα τους, κερδίζει τις εκλογές, δημιουργούν την κυβέρνηση και εκλέγουν Πρωθυπουργό.

Επειδή το κόμμα ήταν τόσο σίγουρο ότι θα έχανε τις εκλογές ρύθμισε την κατάσταση και η ηγέτης τους είχε συμβολική έννοια και μπορούσε να δώσει μια συμβολική μάχη. Είναι μια γυναίκα, μέλος των Μετί, μιας ριζοσπαστικής ομάδας αυτοχθόνων Καναδών που προέρχονται από τον Λούι Ριέλ, έναν μεγάλο επαναστατικό ηγέτη στην ιστορία του Καναδά.

Η Πρωθυπουργός αναλαμβάνει καθώς το Κάλγκαρι, μια μεγάλη πόλη, σβήνεται από τον χάρτη λόγω μιας πλημμύρας. Αυτό δεν είναι και πολύ υποθετικό. Το Κάλγκαρι είναι στη μέση μιας καναδικής πετρελαιοπηγής. Η διαχείρισή του εξαρτάται από την Καναδική πισσώδη άμμο, από το πιο βρόμικο, περιβαλλοντικά επιβλαβές πετρέλαιο του κόσμου. Όπως σε κάθε πετρελαιοπηγή, χρειάζεσαι για να κυβερνήσεις μόνο μια τρύπα στο έδαφος και γύρω ανθρώπους με όπλα.

Είναι το μόνο που χρειάζεται για μια οικονομία πάνω στο πετρέλαιο. Στο Κάλγκαρι σήμερα, οπότε, ένας εργολάβος λέει: «Μπορώ να χτίσω μερικές πολυκατοικίες ή εμπορικά κτίρια σε αυτό το μέρος, που πλημμυρίζει κάθε χρόνο;» Η πόλη απαντά: «Γιατί όχι; Ας το τακτοποιήσει η αγορά».

Σε αυτή την ιστορία το Κάλγκαρι σβήνεται από τον χάρτη και έρχεται η στιγμή της Πρωθυπουργού. Κατανέμει το κεφάλαιο που χρειάζεται για να μεταφέρει ολόκληρη την πόλη σε ψηλότερο έδαφος, δημιουργώντας μια πιο λογική εκδοχή της. Μετά την επιτυχία, ξεκινά διαδικασίες για να μεταφέρει κάθε παραλιακή πόλη, γιατί γνωρίζουν ότι όλες θα βυθιστούν από την υψηλή στάθμη της θάλασσας. Χτίζουν σιδηρόδρομους υψηλής ταχύτητας για να αναπαράγουν τις συχνότερες εναέριες διαδρομές για τα αεροπλάνα. Επαναπροσδιορίζουν ολόκληρη την παραγωγική ικανότητα του έθνους, όλους τους ανθρώπινους πόρους, το κεφάλαιο για να ετοιμάσουν τη χώρα ώστε να ανταπεξέλθει στην κλιματική κρίση. Είναι σαν εμπόλεμη κατάσταση.

Τα εκατομμύρια που παίρνουν μέρος σε αυτή αποκαλούνται “Μπλε Κράνη”. Σε αυτούς προστίθενται χιλιάδες άτομα από το εξωτερικό που φτάνουν στον Καναδά για να συμμετάσχουν σε αυτό που καλούν «το Καναδικό θαύμα». Είναι όπως στον Ισπανικό Εμφύλιο όταν οι άτακτοι στρατιώτες μάχονταν υπέρ του καλού, μόνο που εδώ νικούν. Τα Μπλε Κράνη, αφού έκαναν

απίστευτα πράγματα στον Καναδά και δημιούργησαν το Καναδικό θαύμα, ταξιδεύουν σε όλη τη γη, πηγαίνοντας όχι μόνο στις χώρες τους, αλλά σε κάθε μέρος του κόσμου που χρειάζεται βοήθεια. Φτιάχνουν αυτό το ανοιχτό, συνεργατικό, διεθνές, αντι-ιεραρχικό κίνημα εκείνων που δεν φοβούνται πια το μέλλον. Όχι επειδή δεν είναι τρομακτικό, αλλά γιατί δεν βιώνουν πια τον εφιάλτη της ταινίας τρόμου, όπου ένα λεωφορείο τρέχει προς την άκρη του γκρεμού και ο οδηγός δεν κάνει κάτι παρά τις φωνές σας.

Έκαναν την εκτίμηση, ξέρουν ότι θα υπάρχουν μεγάλες απώλειες. Ξέρουν ότι είναι αναπόφευκτες και ότι κάθε απώλεια που μπορεί να αποφευχθεί, θα σωθεί από αυτή την κληρονομιά άρνησης και αδιαφορίας. Την κληρονομιά που μας άφησε η προηγούμενη γενιά. Αυτή είναι μια ιστορία όπου πολλά εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν με ένα φρικτό, απαίσιο, παράλογο θάνατο. Δεν είναι όμως μια ιστορία, όπου όλοι είναι ανήμποροι, ανίκανοι. Είναι μια ιστορία όπου γίνεται κάτι που έχει σημασία που μας ωθεί σε κάτι καλύτερο. Υπάρχει ένα παλιό ανέκδοτο που τελειώνει ως εξής: «Αν ήθελα να φτάσω εκεί, δεν θα ξεκινούσα από εδώ». Το να βιώνετε μια κατάσταση όπου δεν φτάνετε εκεί που είστε λόγω του σημείου που ξεκινάτε, δεν είναι αστείο. Το να προσποιείστε ότι δεν πρέπει να πάτε κάπου αλλού πριν ξεκινήσετε, δεν το κάνει πιο εύκολο.

Αν σκεφτείτε τη ζωή πλάι στα Μπλε Κράνη, θα φανταστείτε σκληρή δουλειά, αλλά επίσης συντροφικότητα, αίσθηση επιτυχίας, έναν κόσμο γεμάτο μέρη για να δείτε, έναν κόσμο αλλαγής. Έναν κόσμο όπου το να φτιάχνεις προκάτ και πλάκες για να ξαναχτιστούν οι παραλιακές πόλεις περιλαμβάνει δουλειά με ήλιο και άνεμο και βασίζεται στην ανανεώσιμη ενέργεια, μα όταν δεν υπάρχει διαθέσιμη ενέργεια, όλοι παίρνουν ρεπό.

Η έξυπνη, ανθρώπινη κοινωνική τεχνολογία σας βρίσκει παρέα για να ηρεμήσετε και σας προτείνει πράγματα με ένα ρευστό, αυθόρμητο τρόπο την ευχαρίστηση του οποίου έχουμε να βιώσουμε από παιδιά. Είναι ένας κόσμος αφθονίας και άνεσης αλλά και σκληρής δουλειάς και τρόμου. Ένας κόσμος όπου η φρίκη της κλιματικής κρίσης αντιμετωπίζεται και όπου η γλυκύτητα βρίσκεται στο ενδιάμεσο. Ένας ανθεκτικός κόσμος. Δεν νομίζω ότι θα φτιάξουμε αυτόν τον κόσμο. Δεν είναι πρόβλεψη. Είναι όνειρο. Είναι ένα από τα πολλά όνειρα που μπορούμε να κάνουμε μαζί. Όνειρα που αντιμετωπίζουν την κρίση και συνεχίζουν. Χρειαζόμαστε αυτά τα όνειρα. Τα όνειρα που δείχνουν ότι δεν πρέπει να περιμένουμε να πέσει το λεωφορείο. Τα όνειρα που δείχνουν ότι αν πάψουμε να κλείνουμε τα μάτια στον τρόμο ίσως δούμε κάποια λύση. Η τέχνη που κάνουμε για την κρίση και η αντίδραση σε αυτή δεν θα προβλέψει την αντίδραση, ίσως όμως προσφέρει την έμπνευση για να γίνει πραγματικότητα.

Προδημοσίευση της βιντεοσκοπημένης ομιλίας του Cory Doctorow με τίτλο «Η ελπίδα είναι καλύτερη από την αισιοδοξία», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Climate Culture της Στέγης στο ΥοuTube Channel του Ιδρύματος Ωνάση. Ο Cory Doctorow είναι ακτιβιστής, δημοσιογράφος και συγγραφέας.