ΟΤΑΝ ΜΙΑ ΑΡΙΑ ΤΟΥ ΜΠΑΧ ΗΧΗΣΕ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΜΕΣΣΗΝΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΘΕΜΕΛΗ

Πέμπτη 11 Ιουλίου, απόγευμα και η Καλαμάτα βράζει από τη ζέστη. Καύσωνας διαρκείας γαρ. Στον δρόμο προς την Αρχαία Μεσσήνη για να ακούσουμε τη συναυλία του Λεωνίδα Καβάκου και του Apollωn Ensemble, δε λέει να δροσίσει. Μπαίνοντας στο χωριό αρχίζουν να πέφτουν οι πρώτες σταγόνες βροχής. Ο ουρανός ωστόσο φαίνεται πεντακαθαρός.

Βγαίνοντας από το βανάκι της δημοσιογραφικής αποστολής κοιτάζω πίσω μου και ναι εκεί διακρίνω κάποια μαύρα απειλητικά σύννεφα να διαλύονται σιγά σιγά. Η δροσιά της βροχής αναπάντεχη και αναζωογονητική. Κοιτώ τον αρχαιολογικό χώρο και με πιάνει δέος. Δεν τον είχα επισκεφθεί ξανά, περίμενα να δω κάτι τελείως διαφορετικό, κάτι πολύ πιο “μαζεμένο” και απλό. Μιλάμε για μία τεράστια έκταση γεμάτη αρχαία. Για έναν χώρο με  ορίζοντα μακρινό, για κίονες που φυτρώνουν μέσα από τη γη σαν αιωνόβιες ελιές μεταδίδοντας μία ενέργεια αρχέγονη.

Περπατώντας προς το Εκκλησιαστήριο του χώρου ακούγονται από μακριά ήχοι εγχόρδων από τους μουσικούς που “ζεσταίνονται”. Ο ήλιος είναι έτοιμος να κρυφτεί πίσω από το βουνό. Τα πάντα μοιάζουν απόκοσμα, σχεδόν μαγικά και έχουν πάρει ένα βαθύ πορτοκαλί χρώμα.

Στο Αρχαίο Εκκλησιαστήριο το κοινό έχει ήδη πάρει τις θέσεις του. Στο κέντρο της σκηνής δεσπόζει ένα τσέμπαλο.

Η συναυλία ξεκινά με φυσικό φως με το Κοντσέρτo για βιολί σε λα ελάσσονα του Μπαχ. Τα τζιτζίκια δεν έχουν ακόμη σιγήσει. Συνοδεύουν τα δοξάρια ρυθμικά. Στο adante νιώθω πως βιώνω μία απόκοσμη μυσταγωγική εμπειρία. Παρόλο που τα μουσικά όργανα έχουν αρχίσει να ξεχορδίζονται ελαφρώς από την υψηλή θερμοκρασία. Η μουσική μοιάζει να συνομιλεί με τον χώρο τόσο αρμονικά.

Έχει πια νυχτώσει και το κοντσέρτο σε σολ ελάσσονα του Μπαχ δε γίνεται να μη σε παρασύρει να κοιτάξεις ψηλά τα χιλιάδες αστέρια στον ουρανό και να μην αναλογιστείς τη ασημαντότητά σου.

Το κοινό καταχειροκροτεί τους μουσικούς που πραγματικά έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό υπό αυτές τις αντίξοες συνθήκες ζέστης. Τη συναυλία αυτή σκεπάζει ένα πέπλο συγκίνησης. Το νιώθεις στο παίξιμο του σπουδαίου βιρτουόζου Λεωνίδα Καβάκου, ακόμη και στους χρωματισμούς στο βιολί του πολύ εκφραστικού Noé Inui.

Στο δεύτερο ανκόρ, ο Λεωνίδας Καβάκος παίρνει για πρώτη φορά τον λόγο και συγκινημένος μας λέει πως αφιερώνει την άρια από την τρίτη σουίτα του Μπαχ στον Πέτρο Θέμελη. “Για να τον ευχαριστήσουμε για το αριστούργημα αυτό που ανέδειξε στην αρχαία Μεσσήνη με πολλή αγάπη, υπομονή και ελπίδα, όπου και αν είναι τώρα, ό,τι και αν έχει γίνει, ελπίζω να μας ακούσει και να την ευχαριστηθεί”.

Ο Πέτρος Θέμελης και η “κοινωνικοποίηση” των μνημείων

Ο σπουδαίος αυτός αρχαιολόγος, ο σημαντικότερος ίσως της γενιάς του, είναι θαμμένος εκεί, στον αρχαιολογικό χώρο της Μεσσήνης, στον χώρο που αυτός ανέδειξε και αποκάλυψε. Ο Πέτρος Θέμελης (1936-2023) πίστευε στην “κοινωνικοποίηση” των μνημείων και προς αυτήν την κατεύθυνση εργάστηκε, τόσο για την αποκατάσταση και ανάδειξη της Αρχαίας Μεσσήνης, ενός από τα μεγαλύτερα ανασκαφικά και αναστηλωτικά έργα του τόπου μας, όσο και την ανάδειξη και προστασία των αρχαίων θεάτρων, ως ιδρυτικό μέλος του σωματείου “Διάζωμα”.

Όπως εξήγησε ο Λεωνίδας Καβάκος, ο Πέτρος Θέμελης τον είχε προσκαλέσει εκεί πριν από αρκετά χρόνια για να διοργανώσουν μια συναυλία, η οποία δεν πραγματοποιήθηκε μεν, αλλά υπήρξε η αφορμή μίας πολύ όμορφης, βαθιάς και ουσιαστικής σχέσης. «Δυστυχώς δεν μπόρεσε να δει τη σημερινή συναυλία. Το έργο αυτό, αν το ακούει, είναι για εκείνον», είπε.

Ο Πέτρος Θέμελης έλεγε για την Αρχαία Μεσσήνη πως “οι πέτρες των μνημείων δεν είναι βουβές: μιλούν σε όσους τις πλησιάζουν με αγάπη και κατανόηση και τους αποκαλύπτουν το παρελθόν και τα μυστικά τους, όπως οι απωθημένες μνήμες της ψυχής ανεβαίνουν στην επιφάνεια με τη βοήθεια των ψυχαναλυτών”.

Κάτι τέτοιο αισθανθήκαμε όσοι δηλώσαμε παρόντες στη μυσταγωγική αυτή συναυλία με τον Λεωνίδα Καβάκο και το Apollωn Ensemble, ένα σχήμα κορυφαίων Ελλήνων μουσικών της νέας γενιάς (Noé Inui-βιολί, Αλέξανδρος Σακαρέλλος-βιολί, Ηλίας Λιβιεράτος-βιόλα, Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν-βιολοντσέλο, Μιχάλης Σέμσης-κοντραμπάσο, Ιάσων Μαρμαράς-τσέμπαλο), που ο ίδιος συγκρότησε, να ερμηνεύουν τα κοντσέρτα για βιολί του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.

Λεωνίδας Καβάκος: Η μουσική του Μπαχ είναι πολύ κοντά στο αρχαιοελληνικό πνεύμα των μεγάλων φιλοσόφων

Μία ημέρα πριν από τη συναυλία στην αρχαία Μεσσήνη, ο Λεωνίδας Καβάκος και οι μουσικοί του Apollωn Ensemble μάς μίλησαν μέσω zoom και μοιράστηκαν μαζί μας σκέψεις και συναισθήματα για τη συναυλία αυτή.

Γιατί επέλεξαν τα συγκεκριμένα έργα του Μπαχ; Ο Λ. Καβάκος ανέφερε πως θεωρεί ότι η μουσική του Μπαχ είναι πολύ κοντά στο αρχαιοελληνικό πνεύμα των μεγάλων φιλοσόφων. “Επίσης είναι μια μουσική που παρόλο που γράφτηκε τον 18ο αιώνα έχει αγκαλιάσει, κατά την άποψη μου, όλους τους μεταγενέστερους τρόπους έκφρασης.Ήταν πραγματικά υπεράνθρωπο αυτό που έκανε τότε ο Μπαχ, αν αναλογιστούμε τον αριθμό των έργων που συνέθεσε. Ήταν ένας καλλιτέχνης που δεν είχε όρια. Η μουσική του συνδυάζει τον αυθορμητισμό της ελεύθερης έκφρασης μέσα από τον αυτοσχεδιασμό, με την απόλυτη μαθηματική κατανομή του υλικού το οποίο χρησιμοποιεί κάθε φορά και την οργάνωση του σε μία συμμετρία η οποία είναι εφάμιλλη των αρχαίων μνημείων».

Πώς όμως προέκυψε αυτή η συναυλία με το Apollωn Ensemble;

«Θεωρώ το Apollωn Ensemble το καλλιτεχνικό μου παιδί. ‘Αλλους τους ξέρω από μικρά παιδιά, άλλους τους γνώρισα αργότερα. Πέρα από εξαιρετικοί μουσικοί είναι και εξαιρετικοί άνθρωποι και οι εμπειρίες που έχουμε ζήσει μέχρι στιγμής μαζί είναι μοναδικές. Αυτοί είναι το νέο αίμα και ανεβάζουν συνεχώς το επίπεδο των Ελλήνων μουσικών διεθνώς γι’ αυτό και αξίζουν να έχουν τη στήριξη όλων μας» τόνισε ο Λεωνίδας Καβάκος.

Και συνέχισε πως “όταν ο πρόεδρος του Μεγάρου Νίκος Πιμπλής και ο καλλιτεχνικός διευθυντής Γιάννης Βακαρέλης μου πρότειναν να κάνουμε αυτή τη συναυλία στην αρχαία Μεσσήνη, σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να είμαι μαζί με Έλληνες συναδέλφους. Είναι κάτι που νομίζω δεν έχει ξαναγίνει, να παρουσιάζεται αυτή η μουσική από ένα τόσο μικρό σύνολο, δίνοντας μια πολύ διαφορετική διάσταση στο άκουσμα και στην προσέγγιση της ερμηνείας αυτών των έργων».

Ο ελληνικός παραλογισμός των μουσικών…

Αίσθηση ιδιαίτερη προκάλεσε η απάντηση του Λεωνίδα Καβάκου στην ερώτηση για το αν το ήδη καταξιωμένο σε Ελλάδα και εξωτερικό Apollωn Ensemble είναι μια ανοιχτή δομή στην οποία θα μπορούσαν στο μέλλον να ενταχθούν και άλλοι μουσικοί.

“Εδώ υπάρχει κόλλημα, γιατί ισχύει ένας νόμος στην Ελλάδα ο οποίος απαγορεύει να συμμετέχουν μουσικοί από ορχήστρες σε σύνολα τα οποία είναι παραπάνω από 12 άτομα. Αυτός ο περίφημος νόμος της μονοθεσίας πρέπει να επινοήθηκε τη δεκαετία του ‘90 και αυτή τη στιγμή αποτελεί τροχοπέδη στο μουσικό γίγνεσθαι της χώρας. Διότι οι πιο επιφανείς μουσικοί δεν έχουν τη δυνατότητα να φτιάξουν κάτι πιο ευέλικτο από μια μεγάλη ορχήστρα. Έτσι, ή θα πάνε εκεί που τους πάει η μεγάλη ορχήστρα ή θα κάνουν ατομικό ρεσιτάλ.

Στη Γερμανία για παράδειγμα, οι μουσικοί μπορούν να πάνε να παίξουν ως έκτακτοι προσκεκλημένοι σε μία- δύο συναυλίες μιας άλλης ορχήστρας και αυτό θεωρείται καλό διότι έχεις την ευκαιρία να ακούσεις καλύτερα τον εαυτό σου όταν είσαι σε ένα σύνολο το οποίο δεν έχεις συνηθίσει και παράλληλα διευρύνεται και η επικοινωνία μεταξύ της μουσικής κοινότητας. Εγώ θα ήθελα το Apollωn Ensemble να είναι ένα σύνολο το οποίο θα έχει την ευελιξία να προσκαλέσει περισσότερους μουσικούς έτσι ώστε να διευρύνει και το ρεπερτόριο του. Αυτή τη στιγμή, αν φέρουμε 4-5 πνευστά, έχουμε φτάσει ήδη στο όριο και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα άλλο. Ελπίζω αυτός ο νόμος ν’ αλλάξει σύντομα», δήλωσε.

Apollωn Ensemble: “Ο Καβάκος είναι κυρίως δάσκαλος”

Οι μουσικοί του Apollωn Ensemble, Noé Inui, Αλέξανδρος Σακαρέλλος, Ηλίας Λιβιεράτος, Τιμόθεος Γαβριηλίδης-Πέτριν, Μιχάλης Σέμσης, Ιάσων Μαρμαράς, τόνισαν ότι ο Λ. Καβάκος είναι τεράστιο ίνδαλμα και πηγή έμπνευσης για την πορεία τους.

«Είναι συνεργάτης μας και όχι κάποιος ανώτερος που μας δίνει εντολές. Ρωτάει πάντα τη γνώμη μας και υπάρχει ωραία χημεία μεταξύ μας. Αυτά τα δύο χρόνια ήταν για εμάς ένα τεράστιο μάθημα γιατί ο Λεωνίδας είναι κυρίως δάσκαλος. Η εξέλιξη μας και αυτά που μάθαμε από εκείνον μέσα σε αυτό το διάστημα είναι πολύ σημαντικά και ελπίζω να συνεχίσουμε να πορευόμαστε στον ίδιο δρόμο» ανέφεραν.

‘Ανοιγμα του Μεγάρου εκτός Αθηνών

Μετά τη συναυλία στην Αρχαία Μεσσήνη μιλήσαμε με τον Πρόεδρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Νίκο Πιμπλή.
Ιδιαίτερα συγκινημένος, ο κ. Πιμπλής ανέφερε πως “το Μέγαρο, παρά τα όσα πέρασε συνεχίζει να συνεργάζεται με έναν κύκλο ανθρώπων που ενδιαφέρονται και κρατάνε ζωντανό το νήμα της ιστορίας. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει και ο Πέτρος Θέμελης και η συνεργασία με το Διάζωμα και τον Σταύρο Μπένο.

Η αρχαία Μεσσήνη, όραμα και στόχος ζωής για τον Θέμελη, τοπόσημο για την Πελοπόννησο και όλη την Ελλάδα, σημαντικός χώρος ανασκαφών και ανακαλύψεων, συνεχίζει την πολιτιστική της ακτινοβολία. Η συναυλία αυτή ήταν το πρώτο βήμα για να συμβάλουμε στο να κρατηθεί ζωντανός αυτός ο χώρος. Μας ενδιαφέρει να κάνουμε ένα άνοιγμα του Μεγάρου εκτός Αθηνών και φιλοδοξούμε να συνεχίσουμε να παρουσιάζουμε στον μοναδικό αυτό αρχαιολογικό χώρο υψηλού επιπέδου εκδηλώσεις και στο μέλλον».

Σημειώστε πως με πρωτοβουλία του Μεγάρου η συναυλία βιντεοσκοπήθηκε από την UNITEL– τη μεγαλύτερη διεθνώς εταιρεία παραγωγής ταινιών κλασικής μουσικής, και έτσι θα μπορούν σε λίγο καιρό να την παρακολουθήσουν άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο, ενώ προγραμματίζεται να γίνει και ειδική προβολή στο Μέγαρο την ερχόμενη σεζόν.

Τα τέσσερα κοντσέρτα για βιολί που ακούστηκαν στην αρχαία Μεσσήνη περιλαμβάνονται και στο νέο CD του Λεωνίδα Καβάκου και του Apollωn Ensemble, το οποίο ηχογραφήθηκε στο Μέγαρο τον Σεπτέμβριο του 2023 για την Sony.

Η συναυλία έγινε την ευγενική χορηγία του Ίδρυματος Γεωργίου και Βικτωρίας Καρέλια και την υποστήριξη του Ίδρυματος Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου.