“ΟΤΑΝ ΜΙΛΟΥΣΕ Ο ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΣΕ ΜΑΓΝΗΤΙΖΕ. ΗΤΑΝ ΚΑΤΙ ΤΟ ΜΑΓΙΚΟ.”
Μια εικόνα, χίλιες λέξεις. Ο σκηνοθέτης και φωτογράφος Νίκος Νικολόπουλος μας μιλάει για την ιστορία πίσω από μια φωτογραφία, από τα γυρίσματα της τελευταίας, ανολοκλήρωτης ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου.
Στις 24 Ιανουαρίου του 2012 η Άλλη Θάλασσα έπαψε να υπάρχει. Τα γυρίσματα της δέκατης τέταρτης μεγάλου μήκους ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου διακόπηκαν απότομα και τραγικά όταν ο δημιουργός της έπεσε θύμα τροχαίου στη Δραπετσώνα, μερικά μέτρα από το ντεκόρ μιας σκηνής. Ήταν η εικοστή ημέρα των γυρισμάτων.
Λίγα πράγματα διασώζονται από αυτή τη Θάλασσα: Ένα σενάριο που γράφτηκε εκατό φορές και δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη, το αμοντάριστο υλικό που ελάχιστοι έχουν δει, αφηγήσεις των τεχνικών και των ηθοποιών οι οποίες αναπαράγονται στην πιάτσα με θλίψη αλλά και περηφάνια, και αρκετές φωτογραφίες από τα γυρίσματα.
Οι φωτογραφίες του Νίκου Νικολόπουλου είναι η τραγική υπόμνηση ενός βλέμματος που έμεινε μετέωρο, οι ψηφίδες ενός μωσαϊκού που δεν ολοκληρώθηκε και αναζητά τη θαλπωρή μας, οι στιγμές του χρόνου που πάγωσε και θέλεις να τον ξαναζεστάνεις και να τον γυρίσεις πίσω. Τυπωμένες σε μεγάλες διαστάσεις, όπως και τα κάδρα του σκηνοθέτη, αποτυπώνουν τη χαρά και την αγωνία του γυρίσματος, «μιας καθαρά ερωτικής πράξης», όπως είχε πει ο ίδιος.
~~~
Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από το σχετικό κείμενο της εξαιρετικής δίγλωσσης έκδοσης Αγγελόπουλος Για Πάντα, που κυκλοφορεί με την επιμέλεια του φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και με αφορμή ένα μεγάλο αφιέρωμα στον αξεπέραστο έλληνα δημιουργό– 10 χρόνια φέτος, από τον τραγικό θάνατό του.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος, που συμπεριλαμβάνει προβολές, εκθέσεις και εκδόσεις, υπάρχει και μια συγκινητική φωτογραφική έκθεση. Στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης εκτίθεται 20 από τις φωτογραφίες που πήρε ο σκηνοθέτης και φωτογράφος Νίκος Νικολόπουλος (πρόσφατα προβλήθηκε η MUSA του), ο οποίος παρακολουθούσε καθημερινά τα γυρίσματα μέχρι και την έξαφνη ολοκλήρωσή τους.
Κοιτάζοντας προσεκτικά όλες τις υπέροχες εικόνες από τα γυρίσματα μιας ταινίας που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ (και οι οποίες στέκονται πλέον ως ένα ιδιότυπα αυτόνομο καλλιτεχνικό έργο με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Αγγελόπουλο), δε μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε τον τρόπο που ο φακός του Νικολόπουλου τον καταγράφει μέσα από σκιές, με τα χέρια του πάντοτε σε κίνηση, μια ευγενική φιγούρα που μοιάζει να προέρχεται από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, να κατοικεί μέσα στα πλατό του, να επικοινωνεί με τους ηθοποιούς του– ανάμεσά τους ο ιταλός θρύλος Τόνι Σερβίλο.
Ξεχωρίζουμε μια φωτογραφία (με τίτλο 6 Ιανουαρίου 2012, 13.39) όπου ο Αγγελόπουλος μοιάζει να δραπετεύει από τις σκιές, με τον Σερβίλο πίσω του μια θολή φιγούρα. Σαν στιγμιότυπο μιας καλλιτεχνικής μετακίνησης, από τον κινηματογράφο στην πραγματικότητα.
«Αυτή η φωτογραφία μου θυμίζει τον τρόπο που λειτουργούσε ο Αγγελόπουλος», μας λέει ο Νίκος Νικολόπουλος. «Έκανε πάντα πρόβες για μια μέρα και τη δεύτερη έκανε το γύρισμα της σκηνής.» Δεν έσπαγε δηλαδή τις σκηνές, να γυρίζει κομμάτια της κάθε μίας τη μία μέρα και μετά την άλλη. «Ήθελε τους ηθοποιούς, και τους πάντες, να είναι μέσα σε μια συνθήκη και να τη νιώθουν. Είναι δείγμα αληθινού auteur και κάτι δύσκολο πια στο σινεμά να το διεκδικήσεις να γίνεται με αυτό τον τρόπο».
Η συγκεκριμένη φωτογραφία, θυμάται ο Νικολόπουλος, είναι όμως από μια τρίτη μέρα, που έγινε εκ νέου γύρισμα. Διότι ο Αγγελόπουλος δεν ήταν ικανοποιημένος με τον καιρό που υπήρχε έξω, την προηγούμενη μέρα γυρίσματος.
«Ο καιρός είχε όντως σκοτεινιάσει, είχε σύννεφα, δεν είχε πια ήλιο. Παρόλο που μπορείς να κρύψεις τον καιρό, να μην φαίνεται ότι έξω έχει ήλιο, να το κάνεις να φαίνεται πως είναι συννεφιά, να το φωτίσεις από μέσα– μπορείς να το κλέψεις δηλαδή αυτό τεχνικά. Ο ίδιος ήθελε να υπάρχει ατμόσφαιρα πραγματικά, να μπαίνει και μια αλήθεια εκεί μέσα. Κι αυτό είναι κάτι που πάντα το νιώθεις σε μια ταινία.»
«Ήθελε δηλαδή ο ηθοποιός που θα ξεκινήσεις από το σπίτι του και θα οδηγήσει για να έρθει εκεί να μην έχει έναν ήλιο όλη την ώρα και ξαφνικά να βάλει ένα παλτό και να παριστάνει ότι έχει κρύο. Ήθελε να έρθει ο άνθρωπος και να μπει σε ένα mood. Ήθελε να είναι αληθινός έξω ο καιρός, όχι φωτισμός. Δεν το έβρισκε ειλικρινές και τίμιο. Ότι κάπως θα ξεγελούσε τον θεατή.»
Στη φωτογραφία ο Τόνι Σερβίλο κοιτάει τον Αγγελόπουλο με προσοχή κι εκείνος του εξηγεί κάτι δείχνοντας. «Ο Αγγελόπουλος πάντα μιλούσε πολύ με τα χέρια του, επικοινωνούσε έτσι. Κι ήταν πολύ εκφραστικός με τα χέρια και υπνωτικός με τη φωνή του. Όταν μιλούσε και εξηγούσε κάτι και καθοδηγούσε, σε μαγνήτιζε. Ήταν μαγικό. Ήταν ένας πάρα πολύ γοητευτικός ομιλητής», λέει ο Νικολόπουλος.
«Εμείς είχαμε μια σχέση απόστασης», θυμάται. «Ένιωθα ότι παρακολουθούσε όλους με το βλέμμα του, κι εγώ παρακολουθούσα φυσικά αυτόν. Προφανώς είχε πολύ μεγαλύτερα πράγματα να ασχολείται, στο δικό μου κεφάλι υπήρχε μια πολύ σιωπηλή επικοινωνία, με βλέμματα. Και προς το τέλος, κάποια μέρα με πήρε παραπέρα και μου είπε ένα-δυο πράγματα που εμένα μου έδωσαν πολλή δύναμη».
Όσο για τον Σερβίλο, ο Νικολόπουλος έχει πολύ θετική άποψη. «Ο Σερβίλο τον σεβόταν πολύ τον Αγγελόπουλο κι υπήρχε πολύ μεγάλη κατανόηση. Τον άκουγε με προσοχή, είχαν πολύ κοντινή σχέση. Ήταν ένας άνθρωπος πολύ δοτικός, είχε όλο το star quality και καθόλου του star attitude. Όλοι ξέρουμε τι σημαίνει στην Ευρώπη ο Σερβίλο σαν όνομα, αλλά εκεί ερχόταν σαν ένας ηθοποιός πολύ συγκεντρωμένος, αυτό που λέμε εργάτης της τέχνης. Πολύ συγκεντρωμένος και γενναιόδωρος. Και ανοιχτός. Δεν ήθελε να απομονώνεται για να ξεκουραστεί, καθόταν εκεί στο πλάι. Ήταν σαν μέλος του συνεργείου, τόσο διακριτικός και ήσυχος».
Στην ταινία, η κόρη του χαρακτήρα του Σερβίλο σχημάτιζε ένα θίασο που θα έπαιζε την Όπερα της Πεντάρας. «Η δική μου σκέψη ήταν να φτιάξω μια οπτική φόρμα που να θυμίζει γερμανικό εξπρεσιονισμό αλλά με χρώμα, πιο σύγχρονος, πιο σημερινός», εξηγεί ο Νικολόπουλος. «Και υπάρχουν φωτογραφίες στην έκθεση που φαίνεται πολύ αυτό». Ανάμεσά τους κι αυτή για την οποία συζητάμε (στην κορυφή του άρθρου), κοιτάζοντας τις σκιές που διαγράφονται στο πρόσωπο του μεγάλου σκηνοθέτη. «Υπάρχει πάντα σκιά, και θες πάντα να φαντάζεσαι πράγματα μες στη σκιά. Δεν τα δίνουμε όλα στο φως».
~~~
Το συνοδευτικό κείμενο για την φωτογραφική έκθεση του Νίκου Νικολόπουλου στην ειδική έκδοση του φεστιβάλ, καταλήγει μιλώντας για τη Θεσσαλονίκη:
Αποτέλεσε λατρεμένο τοπίο σε αρκετές ταινίες του Αγγελόπουλου, από το Ταξίδι στα Κύθηρα, το Τοπίο στην Ομίχλη, το Βλέμμα του Οδυσσέα και το Μια Αιωνιότητα και μια Μέρα μέχρι το Λιβάδι που Δακρύζει, που μέρος του σκηνικού του κατασκευάστηκε στις προβλήτες του λιμανιού.
Τοποθετώντας λοιπόν αυτές τις φωτογραφίες της Άλλης Θάλασσας στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, στο κτίριο του πρώην βρεφονηπιακού σταθμού, επιχειρήσαμε μια επιστροφή – την ολοκλήρωση του νόστου, την αναπαράσταση ενός τοπίου που έμεινε ημιτελές, τον επαναπατρισμό του βλέμματος. Όπως θα έλεγε κι ο ίδιος: «Δώστε μου ένα μέρος να κοιτάζω. Ξεχάστε με στη θάλασσα».
