ΟΤΑΝ Ο ΚΑΒΑΦΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΧΑΤΑΝ
Βρεθήκαμε στην εκκλησία του Αγίου Θωμά στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν και ακούσαμε σπουδαίους μουσικούς να μελοποιούν την ποίηση του Κωνσταντίνου Καβάφη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ που οργάνωσε το Ίδρυμα Ωνάση.
Τι μουσική θα ταίριαζε στην ποίηση του Κ.Π. Καβάφη και πώς αντηχεί ο ποιητικός του λόγος στις αισθήσεις ενός Έλληνα ή ξένου μουσικού; Στην υπαρξιακή του “Ιθάκη”, στο εμβληματικό “Περιμένοντας τους Βαρβάρους”, στο πιο μελαγχολικό “Θυμήσου, σώμα…” ή στα “Τείχη” του;
Η ποιητική αύρα του Καβάφη κατέλαβε για μία ολόκληρη εβδομάδα, από τις 28 Απριλίου έως τις 6 Μαΐου, την πόλη της Νέας Υόρκης στο πλαίσιο ενός φεστιβάλ του Ιδρύματος Ωνάση/Αρχείου Καβάφη που ανέδειξε τον επιδραστικό χαρακτήρα του και τον αντίκτυπο του έργου του σε παγκόσμια κλίμακα.
Υπό τον τίτλο “Archive of Desire”, ο λόγος του Αλεξανδρινού ποιητή άφησε έντονο το αποτύπωμά του στην πόλη που δεν κοιμάται ποτέ: από το National Sawdust στο Ουίλαμσμπεργκ του Μπρούκλιν έως το Rockefeller Center στην καρδιά του Μανχάταν, από το ψηφιακό ONX Studio του Ιδρύματος Ωνάση στην 5η Λεωφόρο έως την εκκλησία του Αγίου Μάρκου και το New Museum στο Μπάουερι κι από τα βιβλιοπωλεία McNally Jackson σε διάφορα σημεία της πόλης έως το Πανεπιστήμιο Columbia στο Χάρλεμ.
Το NEWS 24/7 ήταν εκεί, στην πόλη που όλα φαίνονται να τρέχουν με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και που ο τεχνοκρατισμός δίνει την εντύπωση πως οργιάζει. Το βράδυ της 2ας Μαΐου ο χρόνος νιώσαμε πως σταμάτησε για λίγο στην εκκλησία του Αγίου Θωμά στην 5η Λεωφόρο του Μανχάταν. Και στο χρονικό αυτό διάκενο, ο ναός πλημμύρισε με απόκοσμο καβαφικό λυρισμό, αισθησιασμό, πολιτικό υπαινικτικό λόγο, υπαρξιακά ερωτήματα και φιλοσοφικό στοχασμό.
Rufus Wainwright, Πέτρος Κλαμπάνης, Helga Davis, Δημήτρης Παπαδημητρίου, Paola Prestini και Laurie Anderson: Οι σπουδαίοι αυτοί μουσικοί στάθηκαν ανάμεσα στις πανύψηλες γοτθικές αψίδες του κατάμεστου από κόσμο ναού και παρουσίασαν τα νέα τους μουσικά έργα σε παγκόσμια πρεμιέρα έχοντας συνοδοιπόρους τη νεοϋορκέζικη ορχηστρική συλλογικότητα The Knights και τη Χορωδία Νέων του Μπρούκλιν.
Σκεφτόμουν πόσο νόημα έχει ένα τέτοιο Φεστιβάλ και μία τέτοια συναυλία για τον Καβάφη στην καρδιά της Αμερικής κι όχι στην Ελλάδα, που ο Καβάφης έχει εντυπωθεί στο DNA μας. Γιατί στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού; Η απάντηση δόθηκε μετά από μιάμιση περίπου ώρα, όταν ο ποιητικός λόγος του Αλεξανδρινού ποιητή “απογειώθηκε” μέσα σε αυτό το μυστηριακό μοναδικά φωτισμένο σκηνικό και εμποτιζόμενος με διαφορετικά ηχοχρώματα πήρε άλλες διαστάσεις κι “άνοιξε” έναν βαθύ μουσικό διάλογο ανάμεσα σε νοήματα, χώρες και εποχές.
Η ποίηση του Καβάφη ψάχνει τη δική της Ιθάκη, την Ιθάκη που βρίσκεται στον πυρήνα μιας οικουμενικής συζήτησης που δε μένει στις υπάρχουσες ακαδημαϊκές ερμηνείες και στα σχολικά βοηθήματα. Κι αυτό το υπερατλαντικό ταξίδι “φόρτισε” τον καβαφικό λόγο με ακόμη περισσότερες ερμηνείες.
Καβάφης με μπουζούκι, βυζαντινούς ύμνους και ηλεκτρονικούς ήχους
Η ποίηση του Καβάφη για τον Rufus Wainwright είχε μέσα της έναν διακριτικό ήχο μπουζουκιού και απέπνεε μία ξεχωριστή ευαισθησία, αλλά και αισθησιασμό. Η χαρακτηριστική φωνή του αγαπημένου Καναδό-Αμερικανού τραγουδιστή, τραγουδοποιού και συνθέτη έδωσε μία διαφορετική πνοή στο “Chandelier” (Πολυέλαιος) και στο “I went” (Επήγα) και ενεργοποιούσε μέσα μας ένα σύνολο αισθήσεων ξεχασμένων.
Επήγα
Δεν εδεσμεύθηκα. Τελείως αφέθηκα κ’ επήγα.
Στες απολαύσεις, που μισό πραγματικές,
μισό γυρνάμενες μες στο μυαλό μου ήσαν,
επήγα μες στην φωτισμένη νύχτα.
Κ’ ήπια από δυνατά κρασιά, καθώς
που πίνουν οι ανδρείοι της ηδονής.
Για τον Πέτρο Κλαμπάνη και τη Helga Davis η καβαφική ποίηση είχε μία συγκινητικά έντονη βυζαντινή απόχρωση που μας ταξίδεψε στον χρόνο. Οι δυο τους μας χάρισαν μοναδικές στιγμές απαγγέλλοντας ταυτόχρονα στα αγγλικά και τα ελληνικά το “Περιμένοντας τους Βαρβάρους”, ενώ την ίδια στιγμή οι πνικτοί ήχοι της Χορωδίας Νέων του Μπρούκλιν δημιουργούσαν στο μυαλό μας εικόνες των καλπασμών των βαρβαρικών αλόγων. Έξοχη και η στιγμή της απαγγελίας από την Helga Davis των “Τειχών” και του “Επέστρεψε” υπό τα στακάτα του κόντρα μπάσου του Π. Κλαμπάνη.
Επέστρεφε συχνά και παίρνε με,
αγαπημένη αίσθησις επέστρεφε και παίρνε με
όταν ξυπνά του σώματος η μνήμη,
κ’ επιθυμία παληά ξαναπερνά στο αίμα·
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται,
κ’ αισθάνονται τα χέρια σαν ν’ αγγίζουν πάλι.
Επέστρεφε συχνά και παίρνε με την νύχτα,
όταν τα χείλη και το δέρμα ενθυμούνται …
Για τον Δημήτρη Παπαδημητρίου (που δεν ήταν παρών στο φεστιβάλ) και την Αμερικανή Nathan Thatcher, η ποίηση του Καβάφη είχε κρυμμένη μέσα της μία οπερατική μεγαλοπρέπεια. Αυτήν ακτινοβόλησε με τον καλύτερο τρόπο η Ελένη Καλένος τραγουδώντας -στα ελληνικά αυτή τη φορά- το “Επέστρεφε” σε μία ιδιαίτερα αισθαντική ερμηνεία.
Για την Paola Prestini ο λόγος του Καβάφη ήταν αμιγώς νεανικός και χορωδιακός. Η Χορωδία Νέων του Μπρούκλιν μάς χάρισε ιδιαίτερα όμορφες στιγμές τραγουδώντας κάποια από τα πιο γνωστά ποιήματα του Αλεξανδρινού ποιητή και μάλιστα χωρίς καμία μουσική υπόκρουση ή συνοδεία.
Η μεγαλύτερη, ωστόσο, έκπληξη της βραδιάς ήρθε, όταν εμφανίστηκε η εκρηκτική Αμερικανίδα αβάν-γκαρντ συνθέτις, μουσικός και κινηματογραφική σκηνοθέτιδα, Laurie Anderson. Χαρακτηριστικό ήταν το μακρόσυρτο και ενθουσιώδες επιφώνημα του κοινού στον πρώτο ηλεκτρονικό ήχο που έπαιξε στα keyboards. Το “Περιμένοντας τους Βαρβάρους” μετουσιώθηκε σε μία ρυθμική εθιστική απαγγελία με ηλεκτρονική υπόκρουση και πήρε μία διάσταση που ούτε καν μπορούσαμε να φανταστούμε. Η ηλεκτρισμένη -και σχεδόν μυσταγωγική απαγγελία της “Ιθάκης” από τη σπουδαία αυτή μουσικό ήταν η καλύτερος επωδός στη μουσική μας αυτή περιπλάνηση.
Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ‘βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.
Ένας οικουμενικός καβαφικός διάλογος
Η συναυλιακή αυτή βραδιά στην εκκλησία του Αγίου Θωμά είχε μέσα της μία εθιστική μυσταγωγία και μία γλυκύτητα που απόρρεε από τη ματιά των ξένων καλλιτεχνών πάνω στον ποιητικό λόγο του Καβάφη. Μία ματιά αγνή, σχεδόν παρθένα, καθώς δεν είχαν μέσα τους άλλες προσλαμβάνουσες ή κάποια εγκαθιδρυμένη γνώση από τα σχολικά τους χρόνια. Και αυτό είναι κάτι που έγινε άμεσα αντιληπτό τη βραδιά αυτή στην εκκλησία του Αγίου Θωμά, αλλά και σε όλες τις εκδηλώσεις του φεστιβάλ.
Η ποίηση του Καβάφη απέδειξε όχι μόνο πως αντιστέκεται πεισματικά στον χρόνο, αλλά και πως είναι βαθιά οικουμενική. Και αυτή η μουσική επαναπροσέγγιση των στίχων του από κορυφαίους καλλιτέχνες ήταν η αφορμή να αναπτυχθεί ένας πολύ ενδιαφέρον διάλογος και να βιώσουν οι θεατές εκ νέου την ποίησή του, μέσα από μία καλειδοσκοπική οπτική που την καθιστά σύγχρονη, πολιτική και αισθησιακή,
*Το Αρχείο Καβάφη έχει ψηφιοποιηθεί από το Ίδρυμα Ωνάση και μπορεί να βρει κάποιος τα πάντα online με ελεύθερη πρόσβαση μέσα από το https://cavafy.onassis.org/. Από το φθινόπωρο του 2023 θα ενεργοποιηθούν νέοι χώροι για το έργο του τόσο στην Αθήνα όσο και στην Αλεξάνδρεια. Στην Αθήνα, στην οδό Φρυνίχου 16, θα στεγαστεί το αρχείο και η Βιβλιοθήκη του ποιητή, καθώς και η συλλογή με προσωπικά αντικείμενα και έργα τέχνης με αναφορές στον τελευταίο. Στην Αλεξάνδρεια το Ίδρυμα ανακαινίζει την Οικία Καβάφη. Οι δύο χώροι, σε Ελλάδα και Αίγυπτο, θα «συνομιλούν», καθώς θα αλληλοτροφοδοτούνται με περιεχόμενο και δράσεις.
