ΤΡΩΓΟΝΤΑΣ ΤΟ ΜΥΑΛΟ ΤΟΥ ΕΧΘΡΟΥ ΣΟΥ: Ο ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Ιστορίες με κανιβαλισμούς μπορείς να βρεις σε πολλές παραδόσεις και μυθολογίες ανά τον κόσμο και η ελληνική μυθολογία δεν θα μπορούσε να αποτελεί κάποιου είδους εξαίρεση. Το αντίθετο. Στην πραγματικότητα, μερικές απ’ τις πιο γνωστές ιστορίες είναι αρχαιοελληνικές και μέσα απ’ αυτές μαθαίνουμε πολλά για την ηθική και την κουλτούρα της εποχής.

Παρόλη την αγριότητα τους, ανοίγουν ένα ενδιαφέρον παράθυρο στο παρελθόν. Και αυτές οι ιστορίες είναι μερικές από τις πιο γνωστές:

ΚΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣ

Προτού γεννηθεί ο Δίας, οι γονείς του, η Ρέα και ο Κρόνος, είχαν ήδη αποκτήσει πέντε παιδιά. Όμως είχαν και ένα μεγάλο μυστικό: ο Κρόνος καταβρόχθιζε κάθε παιδί που γεννούσε η Ρέα. Ο λόγος ήταν ότι φοβόταν τα νεογέννητά τους παιδιά εξαιτίας μιας προφητείας που προειδοποιούσε ότι ένα από αυτά μια μέρα θα τον έριχνε από τον θρόνο.

Και είχε και ένα επιπλέον λόγο να ανησυχεί, καθώς ναι, η μοίρα ήταν πολύ πιθανό να τον κάνει να πληρώσει με το ίδιο νόμισμα αυτό που είχε κάνει και ο ίδιος στον πατέρα του, τον Ουρανό. Τον είχε ευνουχίσει και νικήσει στη μάχη.

Η Ρέα όμως είχε απελπιστεί και ήθελε πια να σώσει τα παιδιά που θα γεννούσε από εδώ και πέρα από την ”κατάποση”, και έτσι ζήτησε βοήθεια από τη μητέρα του Κρόνου, τη Γαία. Πράγματι, μαζί με την πεθερά της κατάφεραν και έκρυψαν το έκτο της παιδί, τον Δία, στη Κρήτη, αφού πρώτα ξεγέλασαν τον Κρόνο και του έδωσαν να καταπιεί έναν βράχο τυλιγμένο με βρεφικά ρούχα αντί για τον μικρό θεό.

Ο Δίας γλίτωσε, μεγάλωσε, και επέστρεψε για να βρει τον πατέρα του και να τον αναγκάσει να κάνει εμετό τα προηγούμενα παιδιά που είχε καταπιεί. Και στη συνέχεια, φυσικά, μαζί με τα αδέρφιά του, τον εκθρόνισε.

Παρότι η ψυχαναλυτική θεωρία του Φρόιντ για το “άγχος ευνουχισμού” επικεντρώνεται στον φόβο ενός αγοριού για τον πατέρα του, αυτός ο μύθος μιλάει για τον ίδιο φόβο αλλά από την πλευρά του πατέρα. Αυτή η σύγκρουση μεταξύ μικρών και μεγάλων, η ζήλια και ο φόβος της ανικανότητας οδηγούν στη “μόνιμη λύση” του κανιβαλισμού. Ο κανιβαλισμός είναι αυτός που διασφαλίζει ότι ο Κρόνος, καταβροχθίζοντας τα πάντα, θα καταφέρει να επιβιώσει.

Αυτού του είδους οι σκληροί και απάνθρωποι μύθοι καθιστούν τον πατρικό κανιβαλισμό φυσικό αφού έτσι βοηθούν στην εξήγηση των κοσμικών γεγονότων και των μεταμορφώσεων της φύσης. Το παιδί (Δίας ίσον μέλλον) αποτελεί απειλή για τον πατέρα (Κρόνος ίσον παρών). Όσο άγριος κι αν είναι ο πατέρας, το παρόν δεν μπορεί να μείνει εμπόδιο στο μέλλον.

Ο Καρλ Γιουνγκ, μάλιστα, συνδέει τον ρόλο του ψυχαναλυτή με τον Κρόνο:

“Είναι δουλειά του ψυχαναλυτή να διαμελίζει και να ‘τρώει’ την ψυχοπαθολογία του ασθενούς, ενώ αναμοχλεύει την ψυχή, ολόκληρη και άρρωστη”.

ΤΗΡΕΑΣ, Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ

Ο Τηρέας είναι παντρεμένος με την Πρόκνη αλλά απαγάγει και βιάζει την αδελφή της, την Φιλομήλα. Την κλείνει σε ένα ερειπωμένο κτίριο, βάζει φρουρούς για να μην διαφύγει και φροντίζει να μην μπορεί να μιλήσει: της βγάζει τη γλώσσα με μια πένσα και την κόβει. Η Φιλομήλα, ανίκανη να μιλήσει, υφαίνει τις βίαιες πράξεις του Τερέα σε ένα υφαντό προκειμένου να “ενημερώσει” την αδελφή της.

Πράγματι τα καταφέρνει, και έτσι η Πρόκνη, οργισμένη, προκειμένου να εκδικηθεί τον άντρα της, σκοτώνει τον μονάκριβο γιο τους, κομματιάζει το σώμα του και του το σερβίρει στο τραπέζι. Ο Τηρέας ανυποψίαστος αρχίζει να τρώει τα κομμάτια του γιου του και δεν μαθαίνει την αλήθεια μέχρι τη στιγμή που η Πρόκνη θα σπρώξει με χαρά το κεφάλι του γιου τους πάνω στο τραπέζι. (Τουλάχιστον κάπως έτσι τα περιγράφουν ο Απολλόδωρος και ο Οβίδιος).

Ο εξουσιομανής Τηρέας, όχι μόνο ακρωτηρίασε τη γλώσσα της Φιλομήλας, αλλά και τα γεννητικά της όργανα και τα μάτια της. Ο γιος του Τηρέας, ο Ίτυς, ως διάδοχος του πατέρα του έγινε το υποκατάστατο του στα μάτια της Πρόκνης. Από τη στιγμή που ο Τηρέας παραβίασε τους ιερούς δεσμούς του γάμου τους, τότε και η Πρόκνη θεώρησε ότι το να “στείλει” ξανά πίσω “μέσα” στον Τηρέα τον καρπό του γάμου τους, δηλαδή τον μελλοντικό εαυτό του άντρα της, με το να τον φάει, έτσι θα επέβαλε δικαιοσύνη. Για να εκμηδενιστεί ο Τηρέας, έπρεπε να καταστραφεί ο γιος του.

Σε ορισμένες εκδοχές του μύθου, οι θεοί μεταμόρφωσαν τη Φιλομήλα σε αηδόνι, την Πρόκνη σε σπουργίτι και τον Τηρέα σε τσαλαπετεινό. Η μεταμόρφωση της Φιλομήλας σε πουλί με όμορφη φωνή φαίνεται ότι έγινε για να ανακουφίσει επιτέλους τα βάσανά της. Αλλά σε άλλες εκδοχές, είναι η Πρόκνη που μετατράπηκε σε αηδόνι, κάτι που συνάδει επίσης με την ιστορία: σκότωσε τον γιο της και τώρα είναι καταραμένη να τραγουδά αιώνια ένα θλιβερό τραγούδι, θρηνώντας για το έγκλημά της. Όπως και να ‘χει, αυτές οι μεταμορφώσεις απελευθερώνουν τις δύο αδερφές από την τυραννία του Τηρέα.

ΤΑΝΤΑΛΟΣ ΚΑΙ ΠΕΛΟΠΑΣ

Σε ορισμένους ελληνικούς μύθους, ο κανιβαλισμός και η δολοφονία των απογόνων κάποιου συνδέονται στενά. Ο Τάνταλος, ο βασιλιάς της Φρυγίας, καθόταν τακτικά μαζί με τους Ολύμπιους θεούς στο τραπέζι τους επειδή ήταν και γιος του Δία. Τα εγκλήματα που διέπραξε -κλέβοντας νέκταρ και αμβροσία από τους θεούς και μοιράζοντας τα μυστικά τους στους θνητούς- πέρασαν απαρατήρητα, δεν τους πείραξαν. Ωστόσο, υπήρχε ένα πράγμα το οποίο οι θεοί δεν θα του συγχωρούσαν: την ύβρη.

Ο Τάνταλος έγινε τόσο αλαζονικός που για να ελέγξει αν οι θεοί ήταν όντως τόσο παντογνώστες όσο διατείνονταν, τους ετοίμασε μια γιορτή στο παλάτι του. Όταν κάθισαν στο τραπέζι, η Δήμητρα, με το μυαλό ακόμα στην εξαφάνιση της κόρης της Περσεφόνης, τσίμπησε λίγο από το κρέας που σερβιρίστηκε. Το υπόλοιπο τραπέζι σώπασε καθώς κατάλαβε ότι ο Τάνταλος τους είχε σερβίρει τον γιο του, Πέλοπα.

Οι θεοί επανέφεραν στη ζωή τον Πέλοπα και το κομμάτι του ώμου του που έφαγε η Δήμητρα αντικαταστάθηκε από ελεφαντόδοντο. Όσο για τον Τάνταλο, ρίχτηκε στον Κάτω Κόσμο για να βασανίζεται αιώνια.

Ο Τάνταλος δεν ήταν ο μόνος Έλληνας που μέσα στην υπεροψία του, προσπάθησε να τεστάρει τους θεούς. Ο Λυκάων, βασιλιάς της Αρκαδίας, πρόσφερε κάποτε στον Δία τη ψητή σάρκα του γιου του. Ο Δίας προέβλεψε την ύβρη του Λυκάονα και σκότωσε και τους υπόλοιπους γιους του ως αντίποινα.

Οι δράστες αυτών των μύθων ήταν ένοχοι πολλαπλών εγκλημάτων, επειδή σκότωσαν τους γιους τους αλλά και γιατί ενθάρρυναν τους θεούς σε παράβαση.

ΤΥΔΕΑΣ

Ο Τυδέας, ένας από τους γενναιότερους πολεμιστές κατά την εκστρατεία των “Επτά επί Θήβας”, είχε εντυπωσιάσει τόσο πολύ την Αθηνά, που σκόπευε να τον κάνει αθάνατο. Όμως, ο μάντης Αμφιάραος, κατέστρεψε την καλή τύχη του Τυδέα “μετατρέποντάς” τον σε κανίβαλο.

Πώς; Ο Απολλόδωρος έχει τις λεπτομέρειες:

“O Μελάνιππος τραυμάτισε τον Τυδέα στην κοιλιά. Καθώς κείτονταν μισοπεθαμένος, η Αθηνά έφερε ένα φάρμακο που είχε ζητήσει από τον Δία και με το οποίο σκόπευε να τον κάνει αθάνατο. Αλλά ο Αμφιάραος μισούσε τον Τυδέα. Όταν λοιπόν αντιλήφθηκε την πρόθεση της θεάς, έκοψε το κεφάλι του Μελάνιππου και το έδωσε στον Τυδέα, ο οποίος αν και ήταν πληγωμένος, τον είχε σκοτώσει. Και ο Τυδέας άνοιξε το κεφάλι και κατάπιε τα μυαλά. Αλλά όταν η Αθηνά το είδε αυτό, με αηδίασε και απέκρυψε το επιδιωκόμενο όφελος”.

Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο ο κανιβαλισμός, ακόμη και ως πράξη αντεκδίκησης ήταν στιγματισμένος, σχεδόν το ίδιο όσο και η αιμομιξία και η πατροκτονία. Και κάπως έτσι η πόρτα του Ολύμπου έκλεισε για πάντα για τον Τυδέα.