ΤΖΑΝΙΣ ΤΖΟΠΛΙΝ, BURIED ALIVE IN THE BLUES…

Η Τζάνις Τζόπλιν υπήρξε η απόλυτη ιέρεια του blues, η μοναδική λευκή ερμηνεύτρια που δικαιωματικά στάθηκε δίπλα στην Billie Holiday και την Bessie Smith, η πρώτη γυναίκα ροκ σταρ, η πλήρης ενσάρκωση της hippie αντικουλτούρας στη μουσική. Η “Pearl” ταξίδεψε τη λυρική αντήχηση του πόνου πέρα από τα συμβατικά φωνητικά όρια, πλαισίωσε τις διονυσιακές κραυγές της με μερικές από τις κορυφαίες μπάντες της εποχής και “έκλεισε” το μεγαλείο των αυθεντικών, ηλεκτρικών δωδεκάμετρων μέσα σε τέσσερα LPs, που συγκεντρώνουν τη διαδρομή από την ψυχεδέλεια και τη soul, μέχρι το “λευκό” blues και τον θάνατο.

Οι ανεπιτήδευτες ερμηνείες της ξεχειλίζουν ανεξέλεγκτους παλμούς και ανάβουν φωτιές, απεγκλωβίζουν με μοναδική ένταση από οποιοδήποτε φορμαλιστικό περίβλημα την τραγική ταυτότητα της γενιάς της και εισάγουν τον “βρώμικο” ήχο και τη ρυθμική ενέργεια σε τελετουργικά μοτίβα που ενσαρκώνουν το πεπρωμένο μιας “δαιμονικής” μουσικής γεμάτης από ηδονές, καταχρήσεις και ένστικτα. Η βραχνή, ακατέργαστη φωνή της ενσωματώνει την ευαισθησία, τον θρήνο, τη δύναμη, την έκρηξη, το πάθος, τη φλόγα, το δράμα.

Ανήσυχο πνεύμα από μικρή, η Τζάνις μεγαλώνει στην εφηβεία της με τα τραγούδια της Odetta Holmes και της Big Mama Thornton και στα 20 χρόνια της αφήνει το Τέξας για το Σαν Φρανσίσκο. Εκεί συνθέτει και ηχογραφεί τα πρώτα της blues με διάφορους μουσικούς και παραγωγούς, ενώ γνωρίζεται με όλων των ειδών τα ναρκωτικά, με ιδιαίτερη έφεση στις αμφεταμίνες, το LSD και την ηρωίνη, χωρίς φυσικά να ξεχνά το αγαπημένο της Southern Comfort. Το 1965 θα επιστρέψει στην πόλη της μετά την προτροπή των φίλων της που ανησυχούν από τις καταχρήσεις της, όμως το διάλειμμα θα διαρκέσει λίγο.

Στα μέσα του 1966 αφήνει το Πανεπιστήμιο Lamar και τα μαθήματα Κοινωνιολογίας και επιστρέφει στη Δυτική Ακτή και το “Φρίσκο” για να συνεργαστεί με τους Big Brother & the Holding Company, μια ψυχεδελική-μπλουζ μπάντα αρκετά γνωστή στα στέκια των χίπις. Σύντομα ξαναπέφτει πρώτα στα drugs και μετά στο αλκοόλ, όμως οι εμφανίσεις της με το γκρουπ είναι απόλυτα πετυχημένες, αφού η αυτοσχεδιαστική προδιάθεση των Getz, Andrew, Gurley και Albin ταιριάζει με τα ριζοσπαστικά φωνητικά και τη σκηνική παρουσία της. Ένα αστέρι γεννιέται…

Στις αρχές του 1967 γνωρίζει τον Country Joe McDonald (των Country Joe and the Fish), ξεκινώντας μαζί του μια θυελλώδη σχέση, ενώ παράλληλα εμφανίζεται με τους Big Brother στο θρυλικό Fillmore West και σε άλλα γνωστά κλαμπ της πόλης. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς αφήνει άφωνους κοινό και κριτικούς στο Monterey Pop Festival και η καριέρα της εκτινάσσεται στα ύψη. Το αργόσυρτο δωδεκάμετρο “Ball and chain” της αγαπημένης της, Μπιγκ Μάμα Θόρντον, αλλά και το εκρηκτικό μείγμα από τις μπλουζ και soul φόρμες του “Down on me”, οριοθετούν την αστραπιαία και οργισμένη εισβολή της στην κορυφή του ροκ.

Η Columbia Records σπεύδει να υπογράψει συμβόλαιο με την μπάντα και το πρώτο – ομώνυμο – άλμπουμ των Big Brother & the Holding Company κυκλοφορεί τον Αύγουστο του 1967. Ο συνδυασμός των ψυχεδελικών ήχων που “υπηρετεί” η τετράδα του γκρουπ, με τις συνθέσεις της Τζάνις που βασίζονται κυρίως στα εφηβικά της ακούσματα και τις blues επιρροές της, δημιουργούν ένα νέο ηχόχρωμα με απεριόριστες αρμονικές δυνατότητες που θα φανούν πολύ περισσότερο έναν χρόνο αργότερα, στο δεύτερο LP, το αριστουργηματικό “Cheap Thrills”.

Σε 7 μόλις τραγούδια, το “ταξίδι” στο βινύλιο είναι ονειρικό: περνάει μέσα από τις ιστορικές live εμφανίσεις των Big Brother στο Fillmore East και το Winterland Ballroom και συμπληρώνεται από τις studio ηχογραφήσεις της μπάντας με ένα κοινό στοιχείο, το “πάντρεμα” της ψυχεδέλειας και του μπλουζ με το acid ροκ. Η διαχρονική αξία του “Turtle blues” συναντάει τις τρεις θρυλικές διασκευές, “Ball and Chain”, “Piece of my heart” και τέλος, το αριστούργημα του Τζορτζ Γκέρσουιν, “Summertime”, στην πιο “μαύρη” εκτέλεσή του μετά την Billie Holiday.

Τα προβλήματα όμως δεν παύουν να υπάρχουν. Οι Big Brother δεν δέχονται να είναι η μπάντα της τραγουδίστριάς τους και οι τριβές οδηγούν στο διαζύγιο. Τον Δεκέμβριο του 1968 η Τζόπλιν εγκαταλείπει οριστικά το γκρουπ και ξεκινάει σόλο καριέρα. Δημιουργεί τους Kozmic Blues Band με μια σειρά από session μουσικούς και συνεργάζεται με μύθους όπως ο Nick Gravenites και ο Mike Bloomfield. Προσθέτει πνευστά στην ορχήστρα και αφήνει τη soul και το rhythm & blues να κυλήσουν στις φλέβες του καινούργιου άλμπουμ που ετοιμάζει.

Τη νύχτα της 16ης Αυγούστου του 1969 κάνει ένα διάλειμμα από τις ηχογραφήσεις και περνάει στη μυθολογία του ροκ. Η εμφάνισή της στο Woodstock είναι γήινη και ουράνια μαζί. Ξεχειλίζοντας από ηρωίνη και αλκοόλ ανεβαίνει στη σκηνή και συγκλονίζει επί μία ώρα τη νύχτα στο Μπέθελ της Νέας Υόρκης. Οι εκατοντάδες χιλιάδες χίπις την ακούν εκστασιασμένοι να τους μετατρέπει σε μύστες ενός παράλληλου κόσμου και να διαλύει με τον παλλόμενο ηλεκτρισμό τής φωνής της κάθε αμφιβολία για τον θρίαμβο των παραισθήσεων, ερμηνεύοντας το “Try (Just a little bit harder)”.

Λίγες εβδομάδες αργότερα κυκλοφορεί το υπέροχο “I Got Dem Ol’ Kozmic Blues Again Mama!”, ένα LP που ισορροπεί ανάμεσα στη soul του Ότις Ρέντινγκ και το rhythm & blues του Ρέι Τσαρλς, αναδεικνύοντας τη μαγεία και τους ελιγμούς, την αναζήτηση και την ανυπακοή των φωνητικών της Τζάνις που δεν απαρνείται τον αρχικό της δρόμο, αλλά αξιοποιεί το αστείρευτο ταλέντο της, ζωγραφίζοντας με όλα τα “χρώματα” που συναντά πάνω στην παλέτα του ροκ. Κάτι που δε δείχνει να αντιλαμβάνεται μεγάλη μερίδα των κριτικών, αρνούμενη να δεχτεί ότι ο χείμαρρος της Τζόπλιν τροφοδοτείται από πολλούς διαφορετικούς παραπόταμους.

Το άλμπουμ αποτελείται από 4 μπλουζ συνθέσεις του Nick Gravenites και της ίδιας της Τζάνις και συμπληρώνεται από 4 διασκευές, στις οποίες κυριαρχεί η συσσώρευση των ακουσμάτων της εποχής μέσα από δημιουργικά δουλεμένα μοτίβα, επικεντρωμένα για μια ακόμα φορά στις αρμονικές τεχνικές της άφθαρτης υπεροχής που εκπέμπει κάθε ερμηνεία της Τζόπλιν. Όμως οι καταχρήσεις που συνεχώς αυξάνονται φέρνουν την παράπλευρη φθορά, που πλέον αρχίζει να γίνεται φανερή στις live εμφανίσεις του γκρουπ.

Τον Δεκέμβριο του 1969 οι Kozmic Blues Band διαλύονται μετά από μια συναυλία στο Madison Square Garden, στο οποίο η “Pearl” περιγράφεται ως “τόσο μαστουρωμένη, τόσο μεθυσμένη, τόσο εκτός ελέγχου, που κάλλιστα θα μπορούσε να είναι τρόφιμος σε ίδρυμα ψυχωτικών”. Τον Φεβρουάριο του 1970, η Τζόπλιν φεύγει για τη Βραζιλία μαζί με τη φίλη της και σύζυγο του Nick, Linda Gravenites. Η αποτοξίνωση είναι πετυχημένη, αλλά διαρκεί μόνο μέχρι την επιστροφή στις ΗΠΑ. Την άνοιξη της ίδιας χρονιάς δημιουργούνται οι Full Tilt Boogie Band, μια μπάντα από Καναδούς μουσικούς, που σηματοδοτεί την επιστροφή της Τζάνις στο καθαρόαιμο μπλουζ, αφήνοντας έξω τα πνευστά και τη soul.

Στα τέλη Αυγούστου η Τζόπλιν και οι Full Tilt μπαίνουν στο στούντιο για να ηχογραφήσουν το πρώτο τους άλμπουμ. Την παραγωγή αναλαμβάνει ο Paul Rothchild (πρώην παραγωγός των Doors), ο οποίος κάνει εκπληκτική δουλειά, παρουσιάζοντας ένα ηχητικό έργο τέχνης. Η Τζάνις “κεντάει” στο μικρόφωνο μικρά μαργαριτάρια, προσθέτοντας έναν-έναν τους κρίκους στην αλυσίδα του “Pearl”. Όπως το υπέροχο “Me and Bobby McGee” του Κρις Κριστόφερσον, με τον οποίο είχε μια σύντομη σχέση στις αρχές του ’70, το προσωπικό της αριστούργημα “Move over” ή το σπαρακτικό “Cry Baby”.

Την 1η Οκτωβρίου η Τζόπλιν πραγματοποιεί την τελευταία της ηχογράφηση, το α καπέλα αξεπέραστο “Mercedes Benz” και τρεις μέρες αργότερα είναι προγραμματισμένο να βάλει τα φωνητικά στη σύνθεση του Nick Gravenites, “Buried alive in the blues”. Αντ’ αυτού, ο μάνατζερ του γκρουπ, Τζον Κουκ, τη βρίσκει νεκρή από overdose ηρωίνης στο δωμάτιο 105 του ξενοδοχείου “Landmark Motor” στο Χόλιγουντ. Το LP “Pearl” κυκλοφορεί τελικά τον Ιανουάριο του 1971 και αποτελεί ουσιαστικά τη διαθήκη της μεγάλης ερμηνεύτριας που “θάφτηκε ζωντανή στη μελαγχολία της” σε ηλικία μόλις 27 ετών.

Το “acid ταξίδι” της Τζάνις Τζόπλιν που κράτησε μόλις τέσσερα χρόνια, υπήρξε ένα από τα πιο θυελλώδη στην ιστορία της ροκ μουσικής. Η “Pearl” αναθεώρησε τις δομές του μπλουζ, υιοθετώντας όλους τους πειρασμούς των παραισθήσεων και της περιπλάνησης σε μια σαγηνευτική μυσταγωγία ήχων, έμπνευσης και ερμηνευτικής τελειότητας. Η μοναξιά της καθόρισε τη μοίρα της, ανοίγοντας πολύ γρήγορα στο βιβλίο της ζωής της το κεφάλαιο των σκοτεινών ιστοριών που την οδήγησαν στο τέλος. Όπως ακριβώς συνήθιζε να λέει η ίδια: “Κάθε βράδυ κάνω έρωτα με 25.000 ανθρώπους, μετά όμως γυρίζω μόνη σπίτι”.

Πριν φύγει, πρόλαβε να αποκρυπτογραφήσει μέσα της την αναζήτηση ενός πιο προσωπικού κόσμου και στη συνέχεια να τον εκφράσει κρυστάλλινα μένοντας πιστή μόνο στις ρίζες της και στον εαυτό της. Η φωνή της συμβάδισε με την ποίηση της ψυχής και τη μύηση στους τελετουργικούς οργασμούς της σκηνικής της παρουσίας και την ανέδειξε στην κορυφαία τραγουδίστρια του ροκ. Η ιδιαιτερότητα και η σημασία της διαδρομής της μέσα στα αδιέξοδα μονοπάτια που επέλεξε να περπατήσει, περικλείονται ίσως στο δίστιχο του “Me and Bobby McGee”:

“Freedom’s just another word for nothing left to lose,
Nothin’ don’t mean nothin’, honey, if it ain’t free…”

ΤΖΑΝΙΣ ΤΖΟΠΛΙΝ / ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ

 – “Big Brother & the Holding Company” (1967)
Big Brother & the Holding Company

 – “Cheap Thrills” (1968)
Big Brother & the Holding Company

 – “I Got Dem Ol’ Kozmic Blues Again Mama!” (1969)
Janis Joplin & the Kozmic Blues Band

 – “Pearl” (1971)
Janis Joplin & the Full Tilt Boogie Band

 * Μετά τον θάνατο της Τζάνις Τζόπλιν κυκλοφόρησαν αρκετά LPs με live ηχογραφήσεις από το 1968 έως και το 1970. Τα πιο αντιπροσωπευτικά είναι το “Live at Winterland ’68” (1998), το “Live in Amsterdam” (1975) και το “Wicked Woman” (1976).

 Πηγές: janisjoplin.com, janisjoplin.net, allmusic.com, Larousse–Le ciecle rebelle, rollingstone.com, wiki

• Βίντεο: Η Τζάνις Τζόπλιν και η συγκλονιστική ερμηνεία της στο “Try (Just a little bit harder)” στο Woodstock (16/8/1969)