ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΤΡΕΑ ΡΑΙΖΜΠΟΡΟ ΚΑΙ ΠΩΣ ΒΡΕΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΥΘΕΝΑ ΥΠΟΨΗΦΙΑ ΓΙΑ ΟΣΚΑΡ;
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ηθοποιούς της εποχής, χάνεται τόσο αποτελεσματικά σε κάθε ρόλο που κανείς δεν ξέρει ποια είναι. Πώς βρέθηκε οσκαρική υποψήφια με ένα indie που κανείς δεν είδε;
Είναι σαν τις ταινίες που ξεκινάνε στη μέση της δράσης, με τους πρωταγωνιστές μπλεγμένους σε κάποια απίθανη συνθήκη που δε μπορείς να φανταστείς πώς έμπλεξαν. Ακούγεται σκρατσάρισμα δίσκου. Η εικόνα παγώνει. «Θα απορείτε πώς βρέθηκα εδώ», λέει μια φωνή προς τους θεατές.
Ναι, Άντρεα Ράιζμπορο, πολύς κόσμος πράγματι απορεί πώς βρέθηκες εδώ.
Ο Ριζ Άχμεντ κι η Άλισον Γουίλιαμς ανακοινώνουν τις φετινές υποψηφιότητες των Όσκαρ. Είμαστε ξανά, μετά από μερικά χρόνια, μπροστά σε κοινό όταν γίνονται αυτές οι ανακοινώσεις, οπότε ακούμε τις ζωντανές αντιδράσεις. Κάθε φορά που αναφέρεται το “Τα Πάντα Όλα”, οι πάντες ζητωκραυγάζουν. Όλες οι υποψηφιότητες έχουν τα χειροκροτήματά τους, τα «wooo!!» τους, τις επευφημίες.
Φτάνουμε στον Α’ Γυναικείο Ρόλο, που φέτος είναι από τις πιο ανταγωνιστικές κατηγορίες. Όχι μόνο επειδή είναι εδώ και μήνες μια ανοιχτή κούρσα ανάμεσα στην Κέιτ Μπλάνσετ του “Tar” και την Μισέλ Γέο του “Τα Πάντα Όλα”, αλλά κι επειδή δεν έχουμε σίγουρη εικόνα για τις υπόλοιπες υποψήφιες. Θα είναι λογικά από πίσω η Βάιολα Ντέιβις του “Woman King”, μια θρυλική ηθοποιός σε μια εμπορική επιτυχία. Ακούγεται πολύ η Ντάνιελ Ντεντγουάιλερ για το δράμα “Till”. Κι ύστερα; Η Μισέλ Γουίλιαμς σε μια διχαστική ερμηνεία στο “Fabelmans” έκανε πολλούς να απορήσουν που επέλεξε την κατηγορία του Α’ ρόλου. Μάλλον θα χάσει το τρένο. Έρχεται από πίσω η Άνα ντε Άρμας για το “Blonde” που δεν άρεσε, αλλά η ίδια κέρδισε επαίνους, εν μέρει γιατί επιβίωσε μέσα σε κάτι τόσο δυσάρεστο. Η Μάργκο Ρόμπι του “Babylon” μάλλον έχει σβήσει όπως κι η ταινία, αλλά ποτέ δεν ξέρεις. Τι θα συμβεί;
Συνέβη η Άντρεα Ράιζμπορο, για το ανεξάρτητο δράμα “To Leslie” (κι όμως, βγήκε στην Ελλάδα με τίτλο “Όσα Φέρνει η Ζωή”), μια ταινία που έκανε πρεμιέρα με ψιλοθετικές κριτικές πριν μήνες, και στη συνέχεια θάφτηκε από τον αμερικάνο διανομέα στα έγκατα της γης, πριν αρχίσει ξανά να ακούγεται κυριολεκτικά πριν μια βδομάδα μέσα από σόσιαλ ποστ κάποιων ηθοποιών, φίλων της Ράιζμπορο (όπως η Γκουίνεθ Πάλτροου ή ο Έντουαρντ Νόρτον.) Στην ανακοίνωση του ονόματος της Ράιζμπορο δεν ακούστηκε η συνήθης οχλαγωγία που ακολουθούσε όλα τα άλλα ονόματα. Η αίθουσα αρχικά έμεινε εμβρόντητη.
Σκρατσάρισμα. Θα απορείτε πώς βρέθηκα εδώ.
Η υποψηφιότητα της Άντρεα Ράιζμπορο μπορεί, χωρίς υπερβολή, να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο πλανάρεται ολόκληρη η οσκαρική σεζόν. Ακόμα και την ίδια την υφή του διαγωνισμού. Δεν υπερβάλλουμε, αλήθεια.
Αφήστε για λίγο στην άκρη το ότι δεν είναι γνωστή. Θα φτάσουμε κι εκεί. (Την έχετε δει σίγουρα σε μισή ντουζίνα ταινίες.) Εξάλλου κι η Ντανιέλ Ντεντγουάιλερ γνωστή δεν είναι, αλλά η υποψηφιότητά της επρόκειτο να αντιμετωπιστεί ως κάτι το φυσικό και το αποδεκτό. Γιατί; Επειδή έκανε –όπως οι πάντες εξάλλου– αυτό που έπρεπε να κάνει. Αυτό που όφειλε! «Αφού έτσι γίνονται τα πράγματα».
Δηλαδή; Ναι, οι υποψηφιότητες των Όσκαρ δεν αγοράζονται, όχι με την απλή συνωμοσιολογική έννοια, αλλά ας πούμε πως χτίζονται. Σε βάθος χρόνου. Μια ταινία λανσάρεται σε κάποιο από τα μεγάλα φεστιβάλ, από τον Μάιο ως τον Σεπτέμβριο. Οι χι σταρ ταξιδεύουν στην Ευρώπη (ή τον Καναδά) και περπατούν το κόκκινο χαλί. Μιλούν στα μικρόφωνα, ποζάρουν για τους φωτογράφους. Πηγαίνουν στη συνέντευξη τύπου όπου δεν έχεις ιδέα ποιος θα πεταχτεί να ρωτήσει τι. Φωτογραφίζονται εκ νέου, για όλα τα μεγάλα έντυπα. Δίνουν συνεντεύξεις στα μεγάλα έντυπα. Και στα μεσαία. Και στα μικρά. Τελικά φτάνουν να δίνουν συνεντεύξεις σε εμάς, από ένα μέσο στην Ελλάδα.
Όλα αυτά συμβαίνουν το πρώτο 24ωρο.
Για τους επόμενους μήνες, ταξιδεύουν στους σημαντικούς σταθμούς της κάθε ταινίες. Ο παραπάνω κύκλος επαναλαμβάνεται. Βγαίνουν σε πρωινάδικα στην Αμερική. Βγαίνουν σε ξενυχτάδικα στην Αμερική. Λένε αστειάκια με τον Τζίμι Κίμελ. Παίζουν σε διαφημίσεις αυτοκινήτων. Γίνονται billboards. Εμφανίζονται σε πριβέ προβολές για τα μέλη κάθε πιθανής κι απίθανης οργάνωσης. Πάνε σε πριβέ δεξιώσεις και σε μεγάλα πάρτι που διοργανώνει το στούντιο. Οι publicists τους κανονίζουν μεγάλα θέματα σε περιοδικά, συνεντεύξεις σε εφημερίδες και σάιτ, και εμφανίσεις σε πόντκαστ που έχουν 600 ακροατές. Παίζουν σε σκετσάκια του SNL με μπαγιάτικα punchlines.
Και ξανά. Και ξανά. Και ξανά.
Ύστερα φτάνει ο Δεκέμβριος. Και ξανά. Και ξανά. Μετά βρισκόμαστε στον Γενάρη. Ξανά, λίγο ακόμα έμεινε. Όπου νά’ναι πλησιάζει η περίοδος της ψηφοφορίας. Αν ακούγεται α) κόλαση και β) πανάκριβη κόλαση, τότε καταλαβαίνετε πόσο πολύ το όλο σύστημα είναι στηριγμένο σε αυτές τις δομές. Δίχως την συμφωνία και αλληλοκατανόηση πως έτσι λειτουργούν όλα, τότε το σύστημα καταρρέει, σωστά;
Η Άντρεα Ράιζμπορο δεν έκανε όλα τα παραπάνω για να φτάσει στην οσκαρική υποψηφιότητα. Ίσως εν μέρει επειδή την ταινία “To Leslie” την ξεφόρτωσε σαν βράχο ο αμερικάνος διανομέας της, ίσως εν μέρει κι επειδή δεν είναι το αγαπημένο της πράγμα. Σε μια συνέντευξη πριν μήνες στον Guardian, έλεγε πως αφού έπαιξε στο “Birdman” του Ινιάριτου του ‘14, έκανε μια παύση από τα πάντα. «Χρειαζόμουν να διώξω από πάνω μου το στουντιακό σύστημα εκείνη την περίοδο», και εξηγεί: «Νομίζω πως θα μιλάς για τον Τσέχωφ, αλλά βρίσκεις τον εαυτό σου να μιλάει για πράγμα που δεν σε ενδιαφέρουν, σε μια προσπάθεια να πουλήσεις ένα προϊόν. Νιώθεις σαν γρανάζι σε μια μηχανή».
Οι επιλογές στην καριέρα της αντανακλούν αυτό το συναίσθημα. Είναι μία –για να είμαστε ξεκάθαροι– εξαιρετική ηθοποιός, από τις κορυφαίες της γενιάς της, η σπάνια αληθινή ηθοποιός-χαμαιλέοντας. Όταν λέμε ότι χάνεται μέσα στον κάθε διαφορετικό ρόλο, εννοούμε πως πραγματικά πασχίζεις να την αναγνωρίσεις ορισμένες φορές. Μέσα σε αυτή την καριέρα, κατά τη διάρκεια της οποίας φαίνεται να δουλεύει ασταμάτητα (με πολλαπλές ταινίες κάθε χρόνο, και καμιά σειρά έτσι σπάσιμο), είναι αξιοσημείωτο πως ούτε κάποια προφανή οσκαρική απόπειρα έχει κάνει, ούτε και σε εμπορικά πράγματα της σειράς έχει θελήσει να κινηθεί.
Δεν έχει κάνει Marvel, δεν έχει κάνει κάτι σαν το Judy, γενικώς μοιάζει διαρκώς κρυμμένη μες στην ίδια της τη φιλμογραφία. Είναι τόσο στιβαρή και παίζει τόσο πολύ με τα ερμηνευτικά αναγκαία, που δεν ξέρεις καν ότι πρέπει να ψάξεις για να την αναζητήσεις. Αλλά είναι πάντα εκεί: Οργισμένη, ραγισμένη, περιπετειώδεις, ανάλαφρη, συναισθηματική, κυνική, ζεστή, ψυχρή. Δεν ξέρω αν υπάρχει άλλος ηθοποιός που να δουλεύει σήμερα σε τέτοιο επίπεδο ερμηνευτικής αγνότητας και γενναιότητας.
Ξεκίνησε παρατώντας το σχολείο στα 17 και κάνοντας θέατρο, κόρη μιας γραμματέα κι ενός πωλητή αυτοκινήτων στο Νιουκάσλ. Σε ένα τεύχος του Big Issue το 2017 περιγράφει τον εαυτό της ως «μια Geordie πανκ που ξεκίνησε από το κλασικό θέατρο». Ξεχώρισε το ‘07 στο αγγλικό εμφυλιακό δράμα “The Devil’s Whore” δίπλα στον Μάικλ Φασμπέντερ, έπαιξε την ορμητική πανκ στο μαγευτικό μικρού μήκους “Love You More” της Σαμ Τέιλορ-Τζόνσον (τότε Γουντ), την απεργό εργάτρια στο “Made in Dagenham”, έπαιξε την Μάργκαρετ Θάτσερ, την σκηνοθέτησε η Μαντόνα (στο “W.E.”), υπήρξε μια στοιχειωτική παρουσία στο υποτιμημένο “Oblivion” του Τζόζεφ “Top Gun: Maverick Κοζίνσκι δίπλα στον Τομ Κρουζ.
Έπαιξε στο “Birdman” και στο “Never Let Me Go”. Στο “Θάνατο του Στάλιν” και στη 2η σεζόν του “Bloodline”. Ήταν ανατριχιαστική στο θρίλερ “Possessor” του Μπράντον Κρόνενμπεργκ και ήταν η Μάντι του τίτλου στο καλτ αριστούργημα “Mandy” με τον Νίκολας Κέιτζ. Έπαιζε στο “Nocturnal Animals” και στο “Amsterdam”. Το είπαμε, την έχετε δει σε ένα σωρό πράγματα. Τι λέει για έναν ηθοποιό το να τον βλέπεις παντού και να μην ξέρεις όνομα ή πρόσωπο; Κάποιες φορές μπορεί να προδίδει έναν ερμηνευτή ασήμαντο. Στην περίπτωση της Ράιζμπορο δείχνει το ακριβώς αντίθετο, μια ηθοποιό τόσο χαμένη μέσα στους ανόμοιους ρόλους της –τους οποίους παίζει με πλήρη απουσία εγωισμού και φανφάρας– που απλά κρύβεται μες στην ίδια τη φιλμική ψευδαίσθηση.
Τι άλλο συμβαίνει όμως όταν κανείς έχει μια καριέρα τόσο γεμάτη από credits; Γνωρίζει τους πάντες. Και τι συμβαίνει όταν γνωρίζει τους πάντες ένας ταλαντούχος άνθρωπος δίχως σταριλίκι, δίχως εγωισμό, αλλά και με μια ζηλευτή αγνότητα στον τρόπο που εκτελεί το επάγγελμά της; ΟΚ, συνήθως χάνεται ανάμεσα σε κόσμο που αυτοδιαφημίζεται πιο αποτελεσματικά, αλλά κάποιες φορές μπορεί να συμβεί και κάτι άλλο. Κάποιες φορές μπορεί να χτυπήσει μια χορδή και να κάνει τους πάντες να θέλουν να κάνουν καμπάνια εκ μέρους της.
Αυτό συνέβη τώρα, για να επιστρέψουμε στο αρχικό μας ερώτημα.
Η ταινία “To Leslie”, ένα δράμα για μια αλκοολική νικήτρια λαχείου που χάνει σταδιακά τα πάντα, φτάνει στο μηδέν, μέχρι που βρίσκει μια χείρα βοήθειας από έναν υπεύθυνο μοτέλ που της δίνει δουλειά, είναι σκηνοθετικό ντεμπούτο για τον τίμιο γυρατζη τηλεοπτικό σκηνοθέτη Μάικλ Μόρις. (Επίσης κακό δεν κάνει αυτό, σε σχέση με τις διασυνδέσεις.) Παίχτηκε στο φεστιβάλ SXSW πίσω τον Μάρτιο και πήρε καλές κριτικές, ιδίως για την ερμηνεία της Ράιζμπορο η οποία πράγματι σε ένα ρόλο που ακούγεται πάρε-βάλε για κάθε ερμηνευτικό κλισέ του κόσμου, κάνει διαρκείς συναρπαστικές επιλογές στη διάρκεια της ταινίας– η οποία είναι όλη πάνω της.
Αλλά τέτοια ανεξάρτητα φιλμάκια υπάρχουν αμέτρητα κάθε χρόνο, κι ετούτο εν τέλει θάφτηκε από τον αμερικάνο διανομέα, δίχως την παραμικρή απόπειρα για ένα έστω στοιχειώδες οσκαρικό σπρώξιμο. Όχι στο επίπεδο αυτών που περιγράφαμε στην αρχή του κειμένου, αλλά κάτι, έστω. Μια προσπάθεια. Είναι η σπάνια φορά στην καριέρα της Ράιζμπορο που δε μπορεί, θα πρέπει κάπου στο μυαλό της να αχνοφαινόταν έστω και λίγο το Όσκαρ– όχι πως μπορείς να προσάψεις κάτι προσποιητό στην ερμηνεία της.
Με την ταινία νεκρή, η οσκαρική παραφιλολογία ξεκίνησε το καλοκαίρι περιλαμβάνοντας δεκάδες ηθοποιούς ανά διαστήματα, αλλά φυσικά ποτέ την Ράιζμπορο. Ποτέ δεν υπήρξε μπάτζετ για τα ταξίδια, για τις συνεντεύξεις, για τα εξώφυλλα, για τις εμφανίσεις. Από όσο μπορούμε να ξέρουμε, η περίπου guerilla καμπάνια της προηγούμενης εβδομάδας, στήθηκε με χρηματοδότηση της ίδιας, ένα τελικο «για το γαμώτο» που πλάναρε μαζί με τον ατζέντη της.
Προσπερνώντας μήνες και μήνες χτισίματος και λεπτομερούς σχεδιασμού, η Ράιζμπορο άρχισε να ακούγεται για πρώτη φορά ακριβώς με την έναρξη της περιόδου της οσκαρικής ψηφοφορίας. Όπως αναλύει το Vulture στο διεξοδικό του timeline της υπόθεσης, η πρώτη κίνηση έγινε δυο μέρες πριν αρχίσει η ψηφοφορία με μια προβολή που οργάνωσε η Γκουίνεθ Πάλτροου αποκαλώντας μετά στα σόσιαλ την ταινία «αριστούργημα» κι έπειτα με ένα ποστ του Έντουαρντ Νόρτον.
Καθώς η ψηφοφορία ανοίγει στις 12 Ιανουαρίου, και με την Ράιζμπορο να μην έχει προταθεί για απολύτως κανένα βραβείο στο δρόμο προς τα Όσκαρ (από αυτά που προσθαφαιρούν κάθε χρόνο σα να λύνουν εξισώσεις οι οσκαρικοί μπλόγκερς για να «λύσουν» τις υποψηφιότητες, αν αμφιβάλλετε για τον κυνισμό του όλου συστήματος), τα σόσιαλ ποστ αρχίζουν να πέφτουν βροχή. Μέσα σε δύο μέρες ποστάρουν για την ταινία η Σούζαν Σαράντον, ο Χάουαρντ Στερν, η Σάρα Πόλσον, ο Άλαν Κάμινγκ, η Τζέιμι Λι Κέρτις, η Τζέιν Φόντα, η Λόρα Ντερν, η Κέιτ Γουίνσλετ, η Έιμι Άνταμς κι αμέτρητοι άλλοι ηθοποιοί. H Κέιτ Μπλάνσετ την ανέφερε ακόμα και σε μια ευχαριστήρια ομιλία της μέσα σε αυτό το διάστημα.
Ενώ η Φράνσις Φίσερ γράφει μάλιστα συγκεκριμένα πως σύμφωνα με τις πράξεις της, η Άντρεα χρειάζεται μόλις 218 #1 θέσεις στα ψηφοδέλτια των μελών για να εξασφαλίσει υποψηφιότητα. Στο μεταξύ, πολλά από τα ποστ αυτά αναπαράγουν την ίδια γλώσσα, τις ίδιες φράσεις-κλειδί. Το «μια μικρή με μεγάλη καρδιά» γίνεται κατευθείαν meme. Κανείς δεν ξέρει πώς να αντιδράσει. Τι ακριβώς (νομίζει ότι) κάνει η Άντρεα Ράιζμπορο;
Είναι προφανές πως αυτή η συντονισμένη σόσιαλ επίθεση από τους πρώτης γραμμής φίλους, γνωστούς και συνεργάτες της Ράιζμπορο, προγραμματίστηκε επίτηδες την ακριβή στιγμή του ανοίγματος της ψηφοφορίας, επειδή αυτές οι λίγες μέρες ποσταρισμάτων ήταν όσο μπορούσε να αγοράσει η ηθοποιός με το διαθέσιμο μπάτζετ. Λίγο το έξυπνο σχέδιο, λίγο η εντυπωσιακή εκτέλεση, λίγο ο αληθινός θαυμασμός και συμπάθεια του χώρου προς την Ράιζμπορο, και λίγο η –μην ξεχνιόμαστε, γι’αυτό είμαστε εδώ υποτίθεται– ερμηνεία της στο “To Leslie”, ε, δεν ήθελε πολύ: Αυτό το απίθανο hail Mary βρήκε στόχο.
Η Ράιζμπορο, προφανώς εκμεταλλευόμενη και το άνοιγμα που προσέφερε η αρκετά ανοιχτή κατηγορία κάτω από τις θέσεις 1-2, κατάφερε να κάνει το απίθανο, και να τρυπώσει στις υποψηφιότητες. Με ποδοσφαιρικούς όρους, αυτό που συνέβη ήταν κάτι τέτοιο: Σα να διοργανώνεται ένα Μουντιάλ, μια ομάδα να αποκλείεται από τους ομίλους με μηδέν βαθμούς, να φτάνουμε βδομάδες μετά στον τελικό, ο τελικός να είναι ένα αργό, προσεκτικό 0-0, να πηγαίνει στα πέναλτι, και ξαφνικά στο τελευταίο πέναλτι να κατεβαίνει από την εξέδρα η Ράιζμπορο υπό τις επευφημίες του κοινού («ΒΑΛΤΕ ΤΗ ΝΑ ΠΑΙΞΕΙ! ΤΕΤΟΙΑ ΜΠΑΛΑ ΔΕΝ ΕΧΕΤΕ ΞΑΝΑΔΕΙ»), να το εκτελεί, να το βάζει και να παίρνει το τρόπαιο σπίτι.
Ή κάτι τέτοιο εξίσου απίθανο. Όμως τελικά δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να πολεμά ο καθένας με τα όπλα του. Όσο υπολογισμένο και μετρημένο ήταν το πλάνο της Ράιζμπορο, άλλο τόσο (και κάτι παραπάνω) είναι υπολογισμένο και μετρημένο –και φυσικά ελιτίστικο– το υπάρχον ευρύτερο σύστημα που αφήνει πραγματικά ελάχιστα περιθώρια για αγνές grassroots καμπάνιες που δεν υποστηρίζονται από ένα φορτηγό χρημάτων και ισχύος. (Τελευταία φορά που είχε γίνει κάτι αντίστοιχο ήταν το ‘15 με την υποψηφιότητα της Μαριόν Κοτιγιάρ για το “Δύο Ημέρες, Μια Νύχτα”, και εκείνη ήταν η Μαριόν Κοτιγιάρ κιόλας.)
Προφανώς είναι κρίμα για τις ηθοποιούς που έμειναν εκτός, αλλά αυτή είναι έτσι κι αλλιώς η φύση του τέρατος– καθένας κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για τον εαυτό του, κι η Ράιζμπορο με μια υποψηφιότητα που για πάντα θα κουβαλά έναν τεράστιο αστερίσκο μαζί της στο μέλλον, κατάφερε να προταθεί για το (πρώτο της;) Όσκαρ. Μακάρι να ρίξει έναν τεράστιο προβολέα τόσο στα μελλοντικά της βήματα, όσο και στην προϋπάρχουσα καριέρα της. Θα διαπιστώσουμε πως ήταν πάντοτε εκεί, κι ήταν πάντα φανταστική.
