ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΤΖΕΙΝ ΚΑΜΠΙΟΝ, ΠΟΥ ΘΡΙΑΜΒΕΥΣΕ ΜΕ ΤΟ ΟΣΚΑΡ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ

Στις τάξεις των σπουδαίων σκηνοθετών που δίχως αμφιβολία έχουν σημαδέψει το σύγχρονο παγκόσμιο σινεμά, η Τζέιν Κάμπιον κρατά μια ιδιαίτερη, ξεχωριστή θέση. Ανήκει σε αυτή την εκλεκτή κατηγορία σπουδαίων δημιουργών που έχουν κερδίσει Χρυσό Φοίνικα και Όσκαρ, και μάλιστα με τον Φοίνικα για τα Μαθήματα Πιάνου έγινε μια για πάντα κομμάτι φιλμικής Ιστορίας: Ήταν η πρώτη –και για δεκαετίες η μοναδική– γυναίκα που κέρδισε το Φεστιβάλ Καννών.

Ακόμα και κάνοντας κανείς πέρα αυτό το κομμάτι trivia, ακόμα και αγνοώντας για μια στιγμή τα βραβεία, αξίζει να αναλογιστούμε για μια στιγμή πόσο μεγάλο φαινόμενο ήταν στην πραγματικότητα εκείνο το φιλμ. Έχοντας στο κέντρο του ένα θυελλώδες πάθος κάπου ανάμεσα στην σαρκική ορμή και σε διαρκώς εναλασσόμενες δυναμικές εκμετάλλευσης και ελέγχου (περίπλοκα μοτίβα που συναντάμε κατ’επανάληψη σε όλο το έργο της Κάμπιον), το φιλμ έγινε τεράστια καλλιτεχνική επιτυχία στην εποχή του, χάρη και στο εμβληματικό μουσικό score του Μάικλ Νάιμαν, ένα σάουντρακ που είχε μπει σε αμέτρητα σπίτι στη διάρκεια των ‘90s.

Τα Μαθήματα Πιάνου κέρδισαν Όσκαρ, έφεραν κόσμο στις αίθουσες, συζητήθηκαν, αγαπήθηκαν, και τελικά καθόρισαν την καριέρα της Κάμπιον με έναν τρόπο αναπόδραστο. Η γιγάντωση εκείνης της ταινίας έγινε κάτι σαν δίνη που απείλησε να ρουφήξει μέσα όλο το υπόλοιπο έργο της δημιουργού, ένα διαρκές σημείο αναφοράς το οποίο η Κάμπιον ήταν πρακτικά αδύνατον να μπορέσει να συναντήσει ξανά.

Κάθε της ταινία μετά τα Μαθήματα Πιάνου έμελλε να αντιμετωπιστεί ως κάποιου διαφορετικού είδους αποτυχία, ακόμα και με οργή. Όλες τους υπήρξαν τρομερά παρεξηγημένες στην εποχή τους. Το Portrait of a Lady ήταν «προσπάθεια να επαναλάβει τα Μαθήματα Πιάνου για να πάει στα Όσκαρ». Το Holy Smoke ήταν «εκείνο που κατουράει η Κέιτ Γουίνσλετ και φοράει φόρεμα ο Χάρβεϊ Καϊτέλ». Το In the Cut ήταν «αυτό που τόλμησε να σπιλώσει την εικόνα της Μεγκ Ράιαν». Η Κάμπιον δεν φοβήθηκε ποτέ να πάρει τετράστια ρίσκα, να κάνει θριαμβευτικά ακατάστατο σινεμά γεμάτο ερωτήματα και αναζητήσεις μακριά από την οποιαδήποτε ασφάλεια. Για αυτό δεν την έχουμε υποτίθεται την τέχνη;

Αντιμετωπίστηκε όμως εχθρικά, και για να καταφέρει τελικά να πάρει ξανά τον έλεγχο της αφήγησης της καριέρας της (και προσοχή, μιλάμε μόνο για αφήγημα εδώ– οι ταινίες είναι όλες θαυμάσιες, όπως θα δούμε παρακάτω), έπρεπε να μείνει για 12 ολόκληρα χρόνια μακριά από το σινεμά, πειραματιζόμενη στο ενδιάμεσο με τηλεόραση. Δημιουργώντας το Top of the Lake ακριβώς τη στιγμή που η τηλεόραση άρχισε να προσελκύει μαζικά μεγάλους auteurs, η Κάμπιον παρέμεινε στην αιχμή, ακόμα κι αν η κινηματογραφική καριέρα της έπρεπε να μπει σε παύση.

Κι όμως, κοιτάζοντας το σύνολο του έργου της βρίσκει κανείς πάρα πολλά παραπάνω πράγματα από μια σκηνοθέτη που κάποτε έκανε τα Μαθήματα Πιάνου και τώρα, σαν μυστηριωδώς, επέστρεψε με το Power of the Dog. Το σινεμά της είναι τρομερά ανήσυχο, αφηγηματικά κατάστατο, άκρως φεμινιστικό, δεν φοβάται να πατήσει κουμπιά, να ζορίσει τον θεατή– και τον εαυτό του.

Σκιαγραφεί χαρακτήρες (κατά βάση messy ηρωίδες) που μοιάζουν να μη χωράνε στο ίδιο το περιβάλλον τους ή ίσως και να του αντιστέκονται. Απέναντι σε προσπάθειες κομφορμισμού και εκμετάλλευσης, αντιδρούν ανθρώπινα, με τρόπους γεμάτους ατέλειες και αβεβαιότητες, προσπαθώντας να βρουν διαδρομές ελευθερίες μέσα σε ασφυκτικά συστήματα. Αυτή η κόντρα ισχύος, συχνά ανείπωτη και υπόγεια, εκφράζεται μέσα από κάθε λογής παιχνίδια δύναμης– γύρω από το σεξ, την θρησκεία, τη φιλοσοφία. Ο έλεγχος διαρκώς αλλάζει χέρια, ακόμα κι όταν οι χαρακτήρες δεν λειτουργούν συνειδητά. Γύρω από αυτή τη διελκυστίνδα η Κάμπιον τολμά να παρουσιάσει καταστάσεις χωρίς τακτοποιημένες ιδέες και ασφαλή συμπεράσματα, με τις ηρωίδες της να αγγίζουν τον θρίαμβο από τη στιγμή και μόνο που καταφέρνουν να αμφισβητήσουν τα πάντα και να αρπάξουν τον έλεγχο: του σώματός τους, του πάθους τους, του μυαλού τους, του ίδιου του ρόλου τους.

Είναι ένα πάντοτε συναρπαστικό, απαιτητικό σινεμά, που δεν φοβάται πολύ συχνά να γίνει ακόμα και αληθινά δυσάρεστο: Το διαβόητο πια In the Cut, για παράδειγμα, είναι ταυτόχρονα αντιαισθητικό όσο φορμαλιστικά θριαμβευτικό. Το βλέπουμε και στο Power of the Dog, το πώς η Κάμπιον παίρνει το χρόνο της χτίζοντας μια ασφυκτική, δύσκολη για τον θεατή και για τους χαρακτήρες συνθήκη, πριν επιχειρήσει να βρει διόδους απεγκλωβισμού από μέσα της.

Η φιλμογραφία της αποτελεί μια διαρκή έκπληξη, και μια διαρκή πρόκληση.

2 Friends (1986)

Η Κάμπιον αρχικά δεν ενδιαφερόταν συγκεκριμένα να κάνει σινεμά, παρά οδηγήθηκε σε αυτό σχεδόν συγκυριακά, καθώς η μία εκφραστική αναζήτηση μετά την άλλη την έφεραν από τον ακαδημαϊκό χώρο πρώτα στην καλών τεχνών κι έπειτα στη δημιουργία μικρού μήκους ταινιών βαθιά όμως επηρεασμένες από το καλλιτεχνικό της background, από τη ζωγραφική, από την γλυπτική. Μια από αυτές τις μικρού μήκους, το Peel, γυρισμένο το ‘82, της έφερε τον Χρυσό Φοίνικα μικρού μήκους το 1986.

Εκείνη τη χρονιά, η Κάμπιον βρίσκεται στις Κάννες με τέσσερις ταινίες. Εκτός του Peel που μπήκε στο μικρού μήκους Διαγωνιστικό, είχε άλλες δύο μικρού στο παράλληλο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα, και μαζί την μεγάλου μήκους 2 Friends, που είχε αρχικά γυριστεί για την τηλεόραση.

Το φιλμ αφηγείται με αντίστροφη χρονική ροή (σκέψου Irreversible) τη φιλία δύο κοριτσιών, δείχνοντας εξαρχής τις διαθέσεις της. Υπό μία έννοια οι δύο ηρωίδες προσπαθούν να αυτοκαθοριστούν ανεξάρτητα η μία της άλλης, αλλά και ανεξαρτήτως του ίδιου του χρόνου και της «φυσικής τάξης πραγμάτων». Είναι μια δύσκολη ταινία, ζητώντας από τον θεατή να ακολουθήσει τις ασαφείς διαδρομές δύο κοριτσιών που, ουσιαστικά, δεν μας συστήνονται ποτέ και τις οποίες συναντάμε ήδη στο σημείο διάλυσης μιας φιλίας που κάποτε υπήρξε. Κρυφά φιλόδοξο ντεμπούτο, και η Κάμπιον ήδη με το καλημέρα βρίσκεται στο ραντάρ του μεγαλύτερου Φεστιβάλ του κόσμου.

Sweetie (1989)

Το επίσημο κινηματογραφικό της ντεμπούτο έρχεται τρία χρόνια μετά με μια ταινία που εν τέλει κρύβει μέσα της τεράστιο κομμάτι του φιλμικού DNA της Κάμπιον και εξηγεί πολλά πράγματα για την μετά τα Μαθήματα Πιάνου περίοδο της καριέρας της, που τόσο ξένισε θεατές και κριτική. Το Sweetie (που προσκλήθηκε στο Διαγωνιστικό των Καννών) ακολουθεί μια εικοσικάτι κοπέλα που προσπαθεί να καταλάβει καλά-καλά η ίδια τον εαυτό της, μέσα από τις σχέσεις της με την οικογένειά της, τον φίλο της, και την μανιακά, τραγικά quirky αδερφή της.

Η Κάμπιον εξερευνά πολλές από τις ιδέες που θα την απασχολήσουν για τις επόμενες δεκαετίες πάνω στο ένστικτο, την ορμητικότητα, το συμβιβασμό (ή μη) με συλλογικούς κώδικες, τη χάραξη απόλυτα προσωπικής διαδρομής, και την πάλη του αυτο-καθορισμού. Αλλά το κάνει μέσα από μια πολύχρωμα θορυβώδη ιστορία και το πορτρέτο μιας πλήρως αναρχικής ηρωίδας, λειτουργώντας μέσα σε ένα φαινομενικό χάος του οποίου όμως διατηρεί τον απόλυτο φορμαλιστικό έλεγχο. Σινεμά που αρνείται να περιοριστεί και να τυποποιηθεί, το οποιο ζωγραφίζει διαρκώς έξω από τις γραμμές αλλά δημιουργώντας κάτι πανέμορφο, φαινομενικά ανάλαφρο, απρόσμενα στιβαρό.

Ένας Άγγελος στο Τραπέζι μου (1990)

Αν το Sweetie εκπροσωπεί τη μία πλευρά των ευαισθησιών της Κάμπιον, ο Άγγελος είναι μάλλον η άλλη. Σχετικά πιο συμβατικό στη δομή του, το φιλμ (αρχικά γυρισμένο ως μίνι σειρά για τη νεοζηλανδική τηλεόραση) διασκευάζει τις τρεις αυτοβιογραφίες της συγγραφέα Τζάνετ Φρέιμ, από το πώς μεγάλωσε σε φτωχή οικογένεια μέχρι τα χρόνια που πέρασε έγκλειστη σε ψυχιατρική κλινική. Αν όμως αφηγηματικά η ταινία μοιάζει συμβατική, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον εντοπίζεται στο πώς μιλά για την καλλιτεχνική έκφραση και την δημιουργική διαδικασία: Όχι ως κάτι το αποθεωτικά καλογυαλισμένο, με καλλιτέχνες-ιδιοφυίες που βρίσκουν απλοϊκή έμπνευση σε αυστηρά καθορισμένα περιστατικά. Αλλά ως σχεδόν κυριολεκτική απόδραση, ως μια διαρκής, συνεχιζόμενη διαδικασία της καθημερινότητας.

Η ταινία προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Βενετίας όπου κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, ενώ κάποιους μήνες αργότερα τιμήθηκε και στα Independent Spirit Awards στην Αμερική. Ο κινηματογραφικός κόσμος ήταν απολύτως έτοιμος για την στέψη της Τζέιν Κάμπιον, χρειαζόταν απλώς ένα φιλμ-κορωνίδα. Ήρθε τρία χρόνια μετά.

Μαθήματα Πιάνου (1993)

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, μια γυναίκα που δεν μιλάει ταξιδεύει σε μια απομακρυσμένη περιοχή της Νέας Ζηλανδίας μαζί με την μικρή της κόρη, προκειμένου να παντρευτεί τον άντρα στον οποίο την έχει πουλήσει ο πατέρας της. Από όλα της τα υπάρχοντα, το σημαντικότερο είναι ένα πιάνο μέσω του οποίου ουσιαστικά εκφράζεται και αισθάνεται. Το πιάνο θα έρθει στην κατοχή ενός πρώην ναυτικού και φίλου του συζύγου της γυναίκας, ο οποίος της προτείνει να της το πουλήσει με αντάλλαγμα, γουέλ, τα μαθήματα πιάνου του τίτλου. «Ένα κλειδί της φορά». Τα μαθήματα φυσικά πάνε πολύ πιο πέρα, με μια αρχική σχέση εξουσίας και απειλής από τη μία πλευρά, να ανθίζει σε αγνό πάθος με συγκλονιστικά αποτελέσματα.

Σε μια από τις ομορφότερες ταινίες των ‘90s, η Κάμπιον δίνει τους κεντρικούς ρόλους του φιλμ –κάπως αδιανόητα αν το καλοσκεφτούμε– στην Χόλι Χάντερ και τον Χάρβεϊ Καϊτέλ, ηθοποιούς με εντελώς διαφορετική ενέργεια από ό,τι περιγράφεται στο φιλμ. Κι όμως, σε μια πλήρως εμβυθιστική εμπειρία, όπως οι χαρακτήρες παραδίδονται σε αυτό που συμβαίνει μεταξύ τους (αδυνατώντας να το κατανοήσουν απόλυτα), οι ηθοποιοί εξαφανίζονται κι αυτοί μες στους ρόλους τους και στην μεταξύ τους ενέργεια. Το αποτέλεσμα είναι σαρωτικό και θυελλώδες, ένα τραγικό ρομάντσο απαγορευμένο όσο και δυσεξήγητο, με τους κεντρικούς ήρωες να αναζητούν μέσα έκφρασης και επικοινωνίας μέσα από μια σχέση πάθους/εξουσίας, πάνω σε μια γη που ήδη πέφτει αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Η ταινία κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, καθώς και τρία από τα 8 Όσκαρ για τα οποία προτείνεται: Α’ Γυναικείου Ρόλου (Χόλι Χάντερ), Β’ Γυναικείου (Άννα Πάκουιν) και Σεναρίου. Η Τζέιν Κάμπιον γίνεται η πρώτη γυναίκα που κερδίζει τον Φοίνικα και μόλις η δεύτερη που προτείνεται για Όσκαρ Σκηνοθεσίας. Η τεράστια επιτυχία του φιλμ έχει ως αποτέλεσμα οι πάντες να περιμένουν κάτι απολύτως συγκεκριμένο από την Κάμπιον στις επόμενες δεκαετίες της καριέρας της, όμως στην πραγματικότητα τα Μαθήματα Πιάνου δεν είναι πάρα μόνο μία από τις πτυχές τον μοτίβων του έργου της.

Το Πορτρέτο Μιας Κυρίας (1996)

Το οσκαρικών αξιώσεων follow-up στα Μαθήματα Πιάνου διασκευάζει βιβλίο του Χένρι Τζέιμς από το 1881 που θεωρείται σχεδόν αδύνατον να μεταφερθεί στο σινεμά, και ακολουθεί μια νεαρή ανεξάρτητη γυναίκα η οποία αρνείται τον έναν μνηστήρα μετά τον άλλον αλλά πέφτει θύμα χειραγώγησης και παντρεύεται τον πιο χειριστικό όλων (Τζον Μάλκοβιτς, τον οποίο εδώ η Κάμπιον βάζει στον ρόλο λαμβάνοντας πλήρως υπόψην της την περσόνα του ηθοποιού ως Βαλμόντ στις Επικίνδυνες Σχέσεις).

Η Νικόλ Κίντμαν είναι φανταστική, έχοντας πίσω της ένα εντυπωσιακό, «μαζευτήκαμε όλοι εδώ για την οσκαρική παραγωγή της χρονιάς» καστ με Μπάρμπαρα Χέρσεϊ (υποψήφια για Β’ Γυναικείο), Βίγκο Μόρτενσεν, Κρίστιαν Μπέιλ, Μάρτιν Ντόνοβαν, Μέρι-Λουίζ Πάρκερ, Ρίτσαρντ Ε. Γκραντ, Σέλεϊ Γουίντερς, Σέλεϊ Ντιβάλ. Είναι εμφανές το ενδιαφέρον της Κάμπιον πάνω στο κείμενο καθώς έχει να κάνει σχεδόν εξ ολοκλήρου με σχέσεις δύναμης, έλεγχο, σχέσεις ατόμου με κοινωνικές επιταγές και μια αταξινόμητη πάλη για ανεξαρτησία. Όμως ως διασκευή έχει αδυναμίες και αρκετά σημεία στη δραματουργία και στους χαρακτήρες μοιάζουν ατελή, με την ίδια την Κάμπιον να καταλήγει να μοιάζει κάπως να ασφυκτιά. Άλλοι σκηνοθέτες βέβαια θα σκότωναν για να έχουν αυτή ως χειρότερη ταινία φιλμογραφίας.

Ιερός Καπνός (1999)

Αμέσως μετά τα ακριβοθώρητα έργα εποχής με τη λεπτομέρεια στο επίπεδο παραγωγής, η Κάμπιον στρίβει αναπάντεχα εκπλήσσοντας όσους δεν είχαν ποτέ δεν κάτι σαν το Sweetie. Στο Holy Smoke η Κέιτ Γουίνσλετ, ουσιαστικά στον πρώτο της μεγάλο ρόλο μετά τον Τιτανικό (κάνοντας κι αυτή δηλαδή μια εξίσου τολμηρή κι αναπάντεχη επιλογή μακριά από ό,τι θα περίμενε από αυτήν η βιομηχανία) παίζει μια νεαρή κοπέλα που μπλέκει με ένα new age καλτ στην Ινδία. Η οικογένειά τους προσλαμβάνει έναν επαναπρογραμματιστή (Χάρβεϊ Καϊτέλ, ξανά) προκειμένου να την απομακρύνει από την εμμονή με αυτή τη σέκτα.

Η ταινία είναι πολύ πιο ανάλαφρη και κωμική από όσο φαίνεται από την περιγραφή– όλοι οι χαρακτήρες όταν δεν τους βλέπουμε μέσα από τα μάτια της Ρουθ είναι βασικά μάπετς. Η βίαιη αντίθεση ανάμεσα στον καρτουνίστικο τόνο με τον όλο και πιο βαριά δραματικό του β’ μέρους, αποτελεί μια ακόμα έκφραση των διαθέσεων της Κάμπιον, που πάντα αναζητά απρόσμενες εναλλαγές στις δυναμικές. Όπως αυτή φυσικά που συμβαίνει ανάμεσα στους δύο κεντρικούς χαρακτήρες, και την κεντρική αναζήτηση του ποιος επαναπρογραμματίζει τελικά ποιον.

Ο χαρακτήρας του Καϊτέλ αποτελεί όχημα για μια συναρπαστική εξερεύνηση μιας συντετριμμένης αρρενωπότητας πίσω από μια θρυμματισμένη βιτρίνα βεβαιότητας, και είναι τελικά θαύμα ότι μέσα από τόσες έντονες και απότομες τονικές διακυμάνσεις, η ταινία βρίσκει κάτι σαν ισορροπία. Είναι ένα είδος θαύματος που η Κάμπιον επαναλαμβάνει ξανά και ξανά στην καριέρα της– αλλά λίγες φορές τόσο διασκεδαστικά όσο σε αυτό το παρεξηγημένο φιλμ.

In the Cut (2003)

Μιλώντας βέβαια για παρεξηγημένα φιλμ φτάνουμε στη στιγμή της καριέρας της όπου ήρθε αντιμέτωπη με οργή και χλευασμό, για μια ομολογουμένως δύσκολη και δυσάρεστη ταινία που όμως καταφέρνει να πατάει όλα τα σωστά κουμπιά. Η Μεγκ Ράιαν παίζει μια δασκάλα που μπλέκεται ερωτικά με αστυνομικό που ερευνά ένα έγκλημα στην περιοχή κι η Κάμπιον γυρίζει αυτό το ερωτικό θρίλερ χρησιμοποιώντας σχεδόν κάθε αισθητικό και αφηγηματικό κλισέ του είδους με στόχο τελικά να αναποδογυρίσει την σύμβαση από την πλευρά της ηρωίδας της. Ερχόμενη σε ένα μετα-Seven χολιγουντιανό τοπίο, η ταινία μοιάζει και κινείται σαν κάθε άλλο trashy αντίστοιχο θρίλερ εκείνης της περιόδου των late ‘90s / αρχικών ‘00s, τα οποία παρουσιάζουν έναν νιχιλισμό αποκομμένο από κάθε έννοια πολιτικής και κοινωνικής ματιάς, και με τις γυναίκες ηρωίδες αν όχι θύματα, τότε στην καλύτερη περίπτωση κομπάρσους στις ίδιες τους τις ιστορίες φρίκης.

Η διακειμενικότητα αφορά ακόμα και την ίδια τη συγκεκριμένη πρωταγωνίστρια: Η Μεγκ Ράιαν, γνωστή και αγαπητή για ρόλους στο απέναντι άκρο του αισθητικού φάσματος, εδώ δείχνει ένα πρόσωπο σκληρό, ξεγυμνώνεται (σωματικά και ψυχολογικά), αναζητά τον έλεγχο και την ισχύ μέσα από την επιθυμία, ακόμα και από τον φόβο. Η Κάμπιον ρίχνει την ηρωίδα της σε έναν δεσμό όπου τίποτα δεν είναι τακτοποιημένα σωστό, και κινούμενη σαν μέσα στο trashy περιβάλλον άλλων κλισέ αφηγήσεων, βρίσκει σταδιακά –και δύσκολα, και άτακτα– ισχύ. Το βλέμμα, πια, είναι το δικό της. Όχι τυχαία, αυτή είναι μια ταινία που δεν φοβάται να μείνει σε ένα δωμάτιο με τους ήρωές της σε στιγμές σωματικού και συναισθηματικού πάθους, να ακούσει τις σκέψεις τους, να αφουγκραστεί τους παλμούς τους, να σταθεί στις σιωπές τους.

Στην εποχή της μισήθηκε πίσω από ένα συλλογικό «πώς τόλμησε η Μεγκ Ράιαν να μας το κάνει αυτό;;», όμως στο πέρασμα των χρόνων έχει επανεκτιμηθεί ως αρκετά σημαντικό φεμινιστικό κείμενο των κινηματογραφικών ‘00s. Ωστόσο ήταν αρκετό για να παγώσει, ουσιαστικά, την καριέρα της Κάμπιον.

Bright Star (2009)

Αλλά όχι πριν προλάβει να γυρίσει την ομορφότερη ταινία της καριέρας της. Η βιογραφία του ποιητή Τζον Κιτς αλλά μέσα από την οπτική της συντρόφου του, Φάνι (Μπεν Γουίσο και Άμπι Κόρνις, αντίστοιχα), εστιάζει στα τρία τελευταία χρόνια της πρόωρα χαμένης ζωής του και στην παθιασμένη τους σχέση. Όπως και στο Ένας Άγγελος στο Τραπέζι μου, κι εδώ η Κάμπιον φαίνεται να καταλαβαίνει τη διαδικασία της δημιουργίας (και την αφηγηματική απόδοση αυτής) ως κάτι πιο ψυχολογικά περίπλοκο από μια απλή ακολουθία γεγονότων και αφορμών.

Το φιλμ είναι οπτικά και συναισθηματικά πλούσιο, γεμάτο πτυχές και αποχρώσεις στην αποτύπωση ενός έρωτα που μοιάζει καταδικασμένος αν όχι απαγορευμένος. Οι δύο εραστές είναι αποφασισμένοι να τον ζήσουν με τους δικούς τους όρους, κι αυτή είναι η δική τους ποίηση. Η Κάμπιον ακολουθεί σώματα, αγγίγματα και αποστάσεις σα να ήταν πλανήτες και αστέρια. Μπορεί να μην είναι η πιο φιλόδοξη ή τολμηρή ταινίας της καριέρας της, αλλά η ομορφιά της σε όλα τα επίπεδα είναι αποστομωτική και το πάθος της ασταμάτητο.

Top of the Lake (2013, 2017)

Στη διάρκεια των ‘10s η Κάμπιον δεν έκανε σινεμά, παρά δοκίμασε τις δυνάμεις της στην τηλεόραση με ένα κοινωνικό αστυνομικό θρίλερ στο οποίο απλώνει πια σε μεγαλύτερο εύρος τις θεματικές και τις εμμονές της. Αυτό λειτουργεί καλύτερα στην πρώτη σειρά όπου η ντετέκτιβ Ρόμπιν της Ελίζαμπεθ Μος ερευνά την εξαφάνιση ενός 12χρονου κοριτσιού που είχε μείνει έγκυος.

Η δεύτερη σειρά μεταφέρει τη δράση από τη Νέα Ζηλανδία στο Σίδνεϊ και υφαίνει το πλέγμα της με εντονότερη αίσθηση τηλεοπτικής συμπτωματικότητας (ο τρόπος που συνδέονται τα διάφορα νήματα αγγίζει το απίθανο) όμως κάνει και πάλι καλή δουλειά στην σκιαγράφηση μιας σχέσης εκμετάλλευσης και ελέγχου. Η θεματική της πλύσης εγκεφάλου από κάποιου τύπου καλτ επιστρέφει μετά το Holy Smoke αλλά με πολύ πιο βαρύ και ουσιώδη τρόπο– εκεί ήταν απλώς ένα έναυσμα της πλοκής, εδώ είναι η ραχοκοκαλιά του δράματος.

Το Top of the Lake κερδίζει διάφορες διακρίσεις και είναι σημαντικός τίτλος στην μετεξέλιξη της τηλεόρασης σε νέο μέσο των auteurs, όπως αυτό τουλάχιστον εκφράστηκε την τελευταία δεκαετία. Όταν η δεύτερη σειρά, με υπότιτλο China Girl, προβάλλεται στις Κάννες, ο διευθυντής Τιερί Φρεμό υπερασπίζεται την επιλογή (όπως και εκείνη του Twin Peaks: The Return του Ντέιβιντ Λιντς) λέγοντας πως είναι μεν τηλεόραση, αλλά σπουδαίων, βραβευμένων δημιουργών. Η Κάμπιον εν τέλει έκανε στην τηλεόραση, όπως κι η τηλεόραση έκανε καλό στην Κάμπιον.

Power of the Dog (2021)

H ταινία, βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Τόμας Σάβατζ, μας πηγαίνει σε ένα ράντσο της Μοντάνα στις αρχές του 20ου αιώνα, όπου ο σαδιστικός ιδιοκτήτης ξεσπάει με μίσος και οργή απέναντι σε μια νεαρή χήρα που εντελώς απρόσμενα παντρεύεται τον πιο μικρό του αδερφό, κι έρχεται να μείνει μαζί τους εκεί. (Στον ρόλο ο Μπένεντικ Κάμπερμπατς είναι από τις σπάνιες κάστινγκ αστοχίες της Κάμπιον, αλλά το υπόλοιπο καστ -Κίρστεν Ντανστ, Κόντι Σμιτ-ΜακΦι- είναι θαυμάσιο.)

Η κάμερα της Κάμπιον κινείται μεθοδικά, υπομονετικά, σχεδόν κι αυτή σαδιστικά, χαρτογραφώντας το ράντσο και το μικρό αυτό σύμπαν ασφυκτικά βουβής τοξικότητας, σε επίπεδα διαπροσωπικά όσο και ταξικά. Η ελλειπτική αφήγηση δεν προσφέρει βαλβίδες αποσυμπίεσης και ο ρυθμός μοιάζει σε σημεία μέχρι και στατικός όμως η Κάμπιον πετυχαίνει διάνα στο καθηλωτικό φινάλε (όπου φαίνεται και πάλι η ακρίβεια με την οποία δημιουργεί κάθε της φιλμική κατασκευή), διερωτώμενη κατά πόσο η τοξικότητα κι η καταπίεση είναι κάτι που μπορεί ποτέ να γιατρευτεί, μες στα βάθη μιας ύπαρξης.

Για πρώτη φορά η αφήγηση περνάει ουσιαστικά μέσα από τα μάτια ενός άντρα (αντι)ήρωα, όμως και πάλι έχουμε μια ιστορία για χαρακτήρες παγιδευμένους που ψάχνουν τρόπους να ορίσουν την προσωπικότητά τους- είναι λοιπόν καθοριστική τελικά και πάλι η φιγούρα της Ντανστ, που μοιάζει σταδιακά να μαραίνεται στην πορεία, όσο συναντά μόνο αδιέξοδα. Έχει πάντως ενδιαφέρον πώς λειτούργησε το μεγάλο μπάτζετ που είχε αυτή τη φορά να διαχειριστεί η Κάμπιον, που της επέτρεψε να χτίσει έναν πιο λεπτομερή και επιβλητικό κόσμο, αλλά ίσως σε σημεία να χάνει εκεί τους χαρακτήρες της με τρόπο που δεν συμβαίνει συχνά.

Η ταινία πάντως με τη στήριξη του Netflix ξεκινά σημαντική διαδρομή τον Σεπτέμβριο κερδίζοντας το δεύτερο βραβείο στη Βενετία, προχωρά με Χρυσές Σφαίρες, BAFTA και βραβείο του σωματείου των Σκηνοθετών, φτάνοντας τελικά ως τα Όσκαρ με τις περισσότερες υποψηφιότητες. Ακόμα κι αν χάσει πολλά από τα βραβεία που περίμενε πως θα διεκδικούσε, φαίνεται πως το ένα που δε χάνει με τίποτα, είναι εκείνο της Σκηνοθεσίας. Σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά τα Μαθήματα Πιάνου, και με μια καριέρα αδιάκοπα τολμηρή, παρεξηγημένη, προς στιγμήν κατεστραμμένη, η Τζέιν Κάμπιον επιτέλους δικαιώνεται. Σαν ηρωίδα της, που βρίσκει happy end.