ΠΟΙΟΙ ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΠΑΙΔΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΣΟΥΝ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ;

Μέχρι το 2016 η Ελίζα Δημητρά δεν είχε ακούσει ποτέ ξανά τη λέξη αντιναταλισμός. Εκείνη τη χρονιά ήταν ambassador σε εφαρμογή που εμφανίζει στους χρήστες χορτοφαγικές και vegan επιχειρήσεις που λειτουργούν σε όλο τον κόσμο. Ο όρος προέκυψε κατά τη διάρκεια συζήτησης με ένα άλλο μέλος της ίδιας πλατφόρμας από τη Μαλαισία που φαινόταν να έχει μεγαλύτερη τριβή με το ζήτημα.

Ο αντιναταλισμός είναι φιλοσοφικό ρεύμα που υποστηρίζει ότι είναι ανήθικο να φέρνει κανείς στη ζωή ένα παιδί. Παρότι όλοι οι αντιναταλιστές προσδίδουν αρνητική χροιά στις γεννήσεις, δεν υπάρχει απαραίτητα συμφωνία ως προς το γιατί αυτές συνιστούν καταστροφική πρακτική. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι είναι ανήθικο να γεννιούνται νέα παιδιά όταν η ανθρώπινη ύπαρξη είναι εγγενώς συνδεδεμένη με τον πόνο και την απώλεια.

Όμως η αφετηρία άλλων αντιναταλιστών είναι λιγότερο ανθρωποκεντρική. Αυτή είναι η περίπτωση της Ελίζας Δημητρά, η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως αντισπισίστρια και τα τελευταία χρόνια αγωνίζεται για την προαγωγή ενός περιβαλλοντικού αντισπισιστικού κινήματος στην Ελλάδα το οποίο μεταξύ άλλων επικεντρώνεται στον περιβαλλοντικό αντιναταλισμό.

Η Ελίζα έχει σπουδάσει μαθηματικά και διατήρηση βιοποικιλότητας αλλά επέλεξε να μην εργαστεί πάνω στους συγκεκριμένους τομείς. Τα τελευταία χρόνια δουλεύει ως freelancer ερευνήτρια σε αντισπισιστικές οργανώσεις και παρέχει εθελοντική εργασία σε farm sanctuaries. Ζει νομαδικά, αλλάζοντας τόπο διαμονής κάθε λίγους μήνες.

«Εγώ τα πράγματα τα βλέπω πολύ πιο πλανητικά και ολιστικά. Βλέπω ότι είμαστε ένα είδος ζώου. Είμαστε πάρα πολλοί από αυτό το είδος, έχουμε καταστρέψει όλα τα υπόλοιπα και έχουμε αφανίσει πάρα πολλά στο πέρασμά μας», υποστηρίζει.

Το ζήτημα του υπερπληθυσμού και του ατομικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος είναι κεντρικό στον περιβαλλοντικό αντιναταλισμό που υποστηρίζει η Ελίζα Δημητρά.

Σημειώνει, ωστόσο, ότι παρ’ όλο που στις αναπτυσσόμενες χώρες οι γεννήσεις είναι περισσότερες και ο αριθμός ανάπτυξης των πληθυσμών μεγαλύτερος από τη γηραιά ήπειρο και τον παγκόσμιο βορρά, οι άνθρωποι που ζουν σε αυτές τις χώρες έχουν υπερβολικά μικρότερο ανθρακικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

«Μπορεί στη Σομαλία να γεννιούνται πολλά παιδιά, αλλά ένας Έλληνας δεν θα κάνει ένα παιδί χωρίς να του πάρει κινητό, αυτοκίνητο, laptop. Το πρόβλημα δεν είναι οι φτωχοί πληθυσμοί, το πρόβλημα είναι ο τρόπος που ζουν οι δυτικοί, οι δυτικές κοινωνίες. Γι’ αυτό θεωρώ ότι εμείς είμαστε οι πρώτοι που πρέπει να σταματήσουμε να κάνουμε παιδιά και να αρχίσουμε να υιοθετούμε».

Ενώ θεωρεί ότι είναι σημαντικό να υπάρξει ενημέρωση ως προς τις συνέπειες του υπερπληθυσμού στον πλανήτη, διαφωνεί με πολιτικές ελέγχου των πληθυσμών, όπως αυτές που εφαρμόζει η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.

«Συχνά οι περιβαλλοντικοί αντιναταλιστές κατηγορούνται ως οικο-φασιστές. Θεωρούν ότι είσαι ρατσιστής όταν μιλάς για υπερπληθυσμό και ότι θέλεις να επιβάλεις πόσα παιδιά θα κάνει κάποιος. Εγώ δεν είμαι υπέρ των πολιτικών ελέγχων του πληθυσμού, αλλά υπέρ της ενημέρωσης», λέει.

Τα τελευταία χρόνια ο αντιναταλισμός φαίνεται να προσελκύει το ενδιαφέρον όλο και περισσότερων ανθρώπων παγκοσμίως. Στο Reddit, η κοινότητα r/antinatalism μετρά πλέον 114 χιλιάδες μέλη, όταν σύμφωνα με το BBC το 2019 τα μέλη της έφταναν μόλις τις 35 χιλιάδες. Αντίστοιχα, από το 2008 φαίνεται να υπάρχει σταθερή αύξηση στις αναζητήσεις του όρου από τους χρήστες της Google σε όλο τον κόσμο.

Σύμφωνα με την Ελίζα Δημητρά, στην Ελλάδα έχουμε να κάνουμε περισσότερο με ένα εκκολαπτόμενο και όχι με ένα συγκροτημένο κίνημα. Το 2017 -ένα χρόνο μετά την πρώτη της επαφή με τον αντιναταλισμό- ίδρυσε το μη κερδοσκοπικό εγχείρημα Ethos & Empathy μέσω του οποίου επιχείρησε να ανοίξει μία συζήτηση γύρω από το κίνημα του βιγκανισμού και το θέμα του περιβαλλοντικού αντίκτυπου του τρόπου ζωής μας. Την ίδια χρονιά, δημιούργησε και μία κλειστή ομάδα στο Facebook, προκειμένου τα μέλη της να ενημερωθούν για τον περιβαλλοντικό αντιναταλισμό και να μοιραστούν τις δικές τους εμπειρίες.

Σχετικά πρόσφατα ζήτησε από τα μέλη της ομάδας που διαχειρίζεται να της παραχωρήσουν συνεντεύξεις, έτσι ώστε να καταγράψει τις σκέψεις και τις αντιλήψεις όσων έχουν αποφασίσει να μην τεκνοποιήσουν για να προστατεύσουν τον πλανήτη. Παρατήρησε πως ελάχιστοι ήθελαν να αναγραφεί το όνομά τους, κάτι που ίδια αποδίδει στο στίγμα γύρω από την απόφαση να μην κάνει κάποιος παιδιά.

Θεωρεί ότι το στίγμα αυτό είναι πιο έντονο για τις γυναίκες. «Στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες όπως η Ελλάδα -βλέπε Ουγγαρία, Μολδαβία, Ινδία- που είναι χώρες θρησκόληπτες και πολύ πατριαρχικές θεωρείται δεδομένο ότι μία γυναίκα πρέπει να παντρευτεί και να κάνει παιδιά, ότι αυτός είναι ο λόγος της ύπαρξής της».

Αντιστρόφως, παρατηρεί ότι οι πιέσεις που δέχεται ένας άντρας που δεν θέλει να κάνει παιδιά είναι πολύ μικρότερες. «Όταν μια γυναίκα δεν έχει παιδί, θα θεωρήσουν ότι κάτι δεν πάει καλά. Θα πουν “η καημένη δεν μπόρεσε να κάνει παιδί” ή “δεν βρήκε τον κατάλληλο άντρα”. Αν όμως ένας άντρας δεν κάνει παιδί, θα θεωρήσουν ότι απλά είναι αφοσιωμένος στην καριέρα του. Νομίζω ότι κανένας άντρας χωρίς παιδιά δεν θα αντιμετωπιστεί όπως μία γυναίκα. Είναι αρκετά ανησυχητικό αυτό το θέμα».

Αν όμως ένας άντρας δεν κάνει παιδί, θα θεωρήσουν ότι απλά είναι αφοσιωμένος στην καριέρα του.

Για την Ελίζα η απόφαση να ασχοληθεί ενεργά με το κίνημα του περιβαλλοντικού αντιναταλισμού δεν ήταν δύσκολη. Ήξερε από σχετικά μικρή ηλικία ότι δεν θέλει να κάνει παιδιά. Παρότι περνάει αρκετό χρόνο σε μικρά χωριά, όπου οι περισσότεροι κάτοικοι είναι ηλικιωμένοι και οι αντιλήψεις τους συχνά πιο συντηρητικές, η ίδια δεν έχει νιώσει ότι κρίνεται για την επιλογή της. Δεν ισχύει ωστόσο το ίδιο για φίλες και γνωστές της που κατά καιρούς δέχονται πιεστικές ερωτήσεις από τον κοινωνικό τους κύκλο για τα σχέδιά τους αναφορικά με τη μητρότητα.

O περιβαλλοντικός αντιναταλισμός δεν είναι το μόνο κίνημα παγκοσμίως που αντιτίθεται στις νέες γεννήσεις για οικολογικούς λόγους. Στα τέλη του 2018, οι Blythe Pepino και η Alison Brown, δημιούργησαν το κίνημα BirthStrike. Αποτελούνταν κατά κύριο λόγο από γυναίκες στη Μεγάλη Βρετανία οι οποίες δήλωσαν δημόσια ότι αρνούνται να φέρουν παιδιά σε έναν κόσμο που καταρρέει από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Ο στόχος των ιδρυτικών μελών του BirthStrike ήταν διπλός: αφενός να μετατρέψουν το προσωπικό πένθος και αδιέξοδο σε πολιτική δράση και αφετέρου να πιέσουν τις κυβερνήσεις να πάρουν πρωτοβουλίες για την αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής.

Τον προβληματισμό τους γύρω από το αν είναι ηθικό να φέρεις στον κόσμο ένα παιδί υπό αυτές της συνθήκες διατύπωσε και η Alexandra Ocasio Cortez το 2019 μέσω του λογαριασμού της στο Instagram. «Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι οι ζωές των παιδιών μας θα είναι πολύ δύσκολες, το οποίο δημιουργεί δίκαια στους νέους ανθρώπους το εξής ερώτημα: είναι ok να συνεχίσουμε να κάνουμε παιδιά;»

Νιώθω πολύ μεγάλο σεβασμό για τις γυναίκες που θέλουν πολύ να κάνουν παιδί, αλλά αποφασίζουν να μην κάνουν για το καλό του περιβάλλοντος.

Ο θρήνος, ωστόσο, δεν είναι το κοινό αίσθημα που επικρατεί στην ελληνική κοινότητα των αντιναταλιστών. «Εδώ στην Ελλάδα, δεν είναι ότι στεναχωριόμαστε ή πενθούμε. Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε άνθρωποι που δεν θέλαμε ούτως ή άλλως να κάνουμε παιδιά και έχουμε μία περιβαλλοντική συνείδηση και συνειδητοποιούμε ότι δεν έχει νόημα, ότι είναι κακό για το περιβάλλον και ότι αν νιώσουμε κάποια στιγμή ότι θέλουμε ένα παιδί, θα υιοθετήσουμε», λέει η Ελίζα Δημητρά.

«Νιώθω πολύ μεγάλο σεβασμό για τις γυναίκες που θέλουν πολύ να κάνουν παιδί, αλλά αποφασίζουν να μην κάνουν για το καλό του περιβάλλοντος. Τους βγάζω το καπέλο, γιατί εγώ ποτέ δεν ένιωσα την ανάγκη να τεκνοποιήσω και μου ήταν πολύ εύκολο να πάρω την απόφαση».