ΠΟΙΟΙ ΜΑΣ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ, ΟΤΑΝ ΖΗΤΑΜΕ ΠΙΣΩ ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Ειδικά στην Ελλάδα ξέρουμε καλά ότι ορισμένες από τις αρχαιότητες που κοσμούν τα μουσεία της δυτικής Ευρώπης δεν αποκτήθηκαν και με τον πιο νόμιμο τρόπο. Πέρα από τα μάρμαρα του Παρθενώνα και το πάγιο αίτημα για την επιστροφή τους, υπάρχουν και άλλες χώρες που ζητούν τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων τους που βρίσκονται είτε στο Βρετανικό Μουσείο είτε σε άλλα ονομαστά μουσεία.

Η Αίγυπτος, το Ιράκ και τα Νησιά του Πάσχα είναι μόνο λίγες από τις χώρες που έχουν ζητήσει και επίσημα να επιστραφούν ιστορικά κειμήλια πίσω στη γη που τα πρωτοφιλοξένησε.

Ακολουθούν πέντε διάσημες τέτοιες περιπτώσεις:

Η γενειάδα της Σφίγγας

Κατασκευασμένη κατά τη διάρκεια του Παλαιού Βασιλείου της αρχαίας Αιγύπτου, η μυστικιστική Μεγάλη Σφίγγα της Γκίζας στέκεται αιώνια, χωρίς να έχει όμως επάνω της ένα σημαντικό στοιχείο: τη γενειάδα της. Στην πραγματικότητα, θραύσματα από την ασβεστολιθική γενειάδα της Σφίγγας είναι διάσπαρτα σε όλο τον κόσμο και το Βρετανικό Μουσείο φιλοξενεί κι αυτό ένα κομμάτι που ισχυρίζεται ότι είναι ένα “μικρό θραύσμα” του εμβληματικού γλυπτού.

Σύμφωνα με το μουσείο, η γενειάδα πιθανότατα προστέθηκε στο μυθικό πλάσμα αργότερα, κατά τη διάρκεια της 18ης Δυναστείας.

Το Βρετανικό Μουσείο φέρεται να απέκτησε αυτό το κομμάτι από τον Τζιοβάνι Μπατίστα Καβίλια, ο οποίος το βρήκε κατά τη διάρκεια ανασκαφής το 1817. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πώς κατέρρευσε η γενειάδα. Ενώ ορισμένοι ισχυρίζονται ότι τα στρατεύματα του Ναπολέοντα κατέστρεψαν το μνημείο, κάποια αρχεία που χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα κάνουν ήδη λόγο για τη χαμένη γενειάδα της Μεγάλης Σφίγγας.

Πάντως, ανεξάρτητα από το πώς τελικά κατέληξε να αποσπαστεί από το κεφάλι της, οι Αιγύπτιοι θέλουν να επιστρέψει η Γενειάδα της Σφίγγας στην αρχική της θέση, όπου και χρησιμεύει ως στήριγμα για το “κάπως ασταθές κεφάλι”. Κανείς, βέβαια, δεν ξέρει αν αυτό θα συμβεί ποτέ.

Η νεκρική μάσκα της ΚαΝεφέρ-Νεφέρ

Το 1951, ο αρχαιολόγος Μοχάμεντ Ζακαρία Γκονέιμ ανακάλυψε στην Αίγυπτο την νεκρική μάσκα της ευγενούς Κα-ΝεφέρΝεφέρ. Γνωστή και ως η “Διπλά όμορφη Κα”, η γυναίκα αυτή έζησε κατά τη διάρκεια της 19ης Δυναστείας στην Αρχαία Αίγυπτο, κάπου δηλαδή τον 13ο αιώνα π.Χ.

Κατασκευασμένη από γύψο, λινό, ρητίνη, γυαλί, ξύλο, χρυσό και χρωστική ουσία, η νεκρική μάσκα είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα γλυπτικής του αρχαίου αυτού βασιλείου, το οποίο όμως δεν βρίσκεται σε κάποιο μουσείο της χώρας όπου ανακαλύφθηκε.

Στη δεκαετία του ’70, η αιγυπτιακή κυβέρνηση ανακάλυψε ότι η μάσκα της Κα Νεφέρ-Νεφέρ έλειπε. Μετά από δύο δεκαετίες, το Μουσείο Τέχνης Saint Louis στην Αμερική αγόρασε τη μάσκα από τη γκαλερί Phoenix Ancient Art της Νέας Υόρκης για κάτι λιγότερο από 500.000 δολάρια. Όταν η μάσκα έγινε μέρος των μόνιμων εκθεμάτων του μουσείου, η Αίγυπτος αντέδρασε δυναμικά, ισχυριζόμενη ότι προφανώς η αρχαιότητα είχε μεταφερθεί εκτός της χώρας υπό παράνομες συνθήκες και ως εκ τούτου θα έπρεπε να επιστραφεί.

Απ’ τη δική της μεριά, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, σε μια άνευ προηγουμένου κίνηση, μήνυσε(!) το Μουσείο Τέχνης Saint Louis το 2011 με την ελπίδα ότι η μάσκα θα επαναπατριζόταν στην Αίγυπτο. Η υπόθεση όμως κατέρρευσε όταν οι δικηγόροι των ΗΠΑ δεν τήρησαν την προθεσμία υποβολής της μήνυσης! Έτσι η μάσκα παραμένει στις ΗΠΑ μέχρι και σήμερα.

Το άγαλμα από το Νησί του Πάσχα

Τα εντυπωσιακά αγάλματα από βασάλτη του Νησιού του Πάσχα έχουν ήδη από τον 19ο αιώνα που εμφανίζονται σε μουσεία σε όλο τον κόσμο. Γνωστά στους ιθαγενείς ως “μοάι”, αυτές οι μεγάλες κατασκευές σε σχήμα ανθρώπινου κεφαλιού χτίστηκαν κάπου μεταξύ του 1100 και 1600 μ.Χ. Αν και τα περισσότερα από τα 887 μνημεία παραμένουν στο νησί της Πολυνησίας, τα αγάλματα που λείπουν είναι αρκετά για να κάνουν τους ιθαγενείς Ράπα Νούι να ζητούν την επιστροφή τους.

Το Hoa Hakananai’a, που μεταφράζεται σε “χαμένος ή κλεμμένος φίλος”, είναι ένα δημοφιλές έκθεμα στο Βρετανικό Μουσείο, που αποκτήθηκε αφότου το βρετανικό πλοίο HMS Topaze το απέσπασε από το νησί το 1869.

Το 2018, ο κυβερνήτης του νησιού του Πάσχα, Ταρίτα Αλαρκόν Ράπου, πήγε στο Βρετανικό Μουσείο με την ελπίδα να πείσει τη διοίκησή του να επιστρέψει το ιερό πολιτιστικό τεχνούργημα στο σπίτι του. Στην ομιλία του προς τα ΜΜΕ, είπε συγκεκριμένα:

“Ήρθαμε όλοι εδώ αλλά είμαστε απλώς το σώμα -οι Άγγλοι είναι αυτοί που έχουν την ψυχή μας. Και ίσως είναι τώρα η κατάλληλη στιγμή να μας στείλουν πίσω (το άγαλμα) για λίγο, ώστε οι γιοι μας να το δουν κι αυτοί όπως μπορώ να το δω εγώ”.

Το 2019, εκπρόσωποι από το Βρετανικό Μουσείο ταξίδεψαν κι αυτοί με τη σειρά τους στο Νησί του Πάσχα αλλά δεν έχει σημειωθεί καμία πρόοδος από τότε ως προς τον επαναπατρισμό του Hoa Hakananai’a.

Ο θησαυρός του Πριάμου

Είναι αρκετά γνωστό σε μας ότι ο Γερμανός αρχαιολόγος, Ερρίκος Σλήμαν, αφιέρωσε όλη την καριέρα του στην εύρεση των υπολειμμάτων της Τροίας. Ήταν το 1871 όταν ο Σλήμαν ανέσκαψε την τουρκική πόλη Χισαρλίκ, όπου βρήκε αρκετά στοιχεία ώστε να θεωρεί ότι εκεί βρισκόταν η αρχαία τοποθεσία της Τροίας. Ανάμεσα στα ευρήματά του ήταν κι ένα θησαυροφυλάκιο γεμάτο με διακοσμητικά χρυσά κοσμήματα, το οποίο ο Σλήμαν ονόμασε “Θησαυρό του Πρίαμου”.

Ο Σλήμαν κατάφερε να βγάλει τις αρχαιότητες από την Τουρκία, παρά τις προσπάθειες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να τα αποκτήσει, και να τα μεταφέρει στη Γερμανία. Ο “Θησαυρός του Πρίαμου” εκτέθηκε σε πολλά μουσεία τόσο στη Γερμανία όσο και στην Αγγλία ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου.

Μετά την ήττα της Γερμανίας το 1945, τα σοβιετικά στρατεύματα πήραν τον “Θησαυρό του Πρίαμου”, με την ΕΣΣΔ όμως να αρνείται για χρόνια ότι τα έχει στην κατοχή της. Το 1993, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, η ρωσική κυβέρνηση παραδέχτηκε τελικά ότι είχε τον θησαυρό και το 1996, το ιστορικό κειμήλιο εκτέθηκε ξανά στο Μουσείο Πούσκιν της Μόσχας.

Οι Γερμανοί αξιωματούχοι απηύθυναν έντονες έκκληση στους Ρώσους για την επιστροφή του “Θησαυρού του Πριάμου”. Το ίδιο όμως έκαναν και οι Τούρκοι, επιμένοντας ότι πρέπει να φέρουν τα αντικείμενα στο έδαφος της Ανατολίας, από όπου και προέρχονται.

“Οι Γερμανοί τον ζήτησαν πίσω, αλλά εμείς λέμε ότι είναι δικός μας, και ότι πρέπει να γυρίσω πίσω”, είπε χαρακτηριστικά το 2018 ο Τούρκος βουλευτής, Σερντάλ Κιουτσούογλου.

Η πύλη της Ιστάρ

Η πύλη της Ιστάρ χρονολογείται από τις ημέρες που η Βαβυλώνα, η πρωτεύουσα της αρχαίας Μεσοποταμίας, ήταν ακόμα μία λαμπρή και σπουδαία πόλη. Κατασκευάστηκε στη βόρεια πλευρά της Βαβυλώνας γύρω στο 575 π.Χ. υπό την εντολή του βασιλιά Ναβουχοδονόσορα Β’. Πολλούς αιώνες αργότερα, τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, Γερμανοί ανασκαφείς μετέφεραν τα ερείπια της πύλης στη χώρα τους και την ανακατασκεύασαν στο Μουσείο Περγάμου του Βερολίνου, όπου και παραμένει μέχρι σήμερα.

Από όταν πρωτοπαρουσιάστηκε στον κόσμο το 1930, η Πύλη της Ιστάρ θεωρήθηκε ως ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του μουσείου. Οι Ιρακινοί, ωστόσο, θέλουν να δουν την σπουδαία αρχαιότητα να επιστρέφει στον τόπο της.

“Έχω θυμό, αλλά τι να κάνουμε;”, είπε χαρακτηριστικά ο Ιρακινός αρχαιολόγος Αλ Ιμπραχίμ στον Guardian το 2002. “Απλώς, κάνω έκκληση στη γερμανική κυβέρνηση να δώσει πίσω τις αρχαιότητες στο Ιράκ”.

Οι υπόλοιποι θησαυροί που ανασύρθηκαν από τη Βαβυλώνα είναι διάσπαρτοι σε μουσεία σε όλο τον δυτικό κόσμο, συμπεριλαμβανομένων και των ζωφόρων της πομπικής οδού της πόλης που είναι γεμάτες με αναπαραστάσεις λιονταριών.