ΕΙΝΑΙ Ο ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΤΡΑΜΠ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑΣ;

Ιστορικά, οι δικτάτορες κάνουν πάνω κάτω τα ίδια πράγματα: συγκεντρώνουν όλες τις εξουσίες στα χέρια τους αποδυναμώνοντας τους ελέγχους και τις ισορροπίες -όπως δοκιμάζουν τα όρια των νόμων, υπονομεύουν τους δημοκρατικούς θεσμούς-, καταστέλλουν τη διαφωνία και παραβιάζουν νομικούς κανόνες, ώστε να κάνουν το όραμα τους (επικεντρώνεται στο “εγώ” τους) πραγματικότητα.

Ομολογουμένως μέσα σε αυτές τις γραμμές εμφανίζεται τακτικά η φωτογραφία του Ντόναλντ Τραμπ.

Είναι δικτάτορας;

Αναλυτές εξηγούν πως όσα έχει κάνει από την ημέρα της επιστροφής στην προεδρία των ΗΠΑ έως σήμερα, συνάδουν με τα πρώτα στάδια μιας διδακτορικής συμπεριφοράς, βάσει πλαισίων όπως το Ur-Fascism του Ουμπέρτο Έκο ή το V-Dem Institute.

Ωστόσο, δεν έχει ολοκληρώσει τα βήματα για να μπει στη λίστα με τους δικτάτορες του πλανήτη, καθώς τον εμποδίζει το Σύνταγμα -και όσα προστατεύονται από αυτό, όταν η αντιπολίτευση δεν παραμένει άπραγη.

Σε πρόβλημα εξελίσσεται ο “καταποντισμός” του χρηματιστηρίου μετά την επιβολή δασμών, με τους αντιπάλους να οργανώνονται, ενώ προς έκπληξη του εμφανίστηκαν και εκατομμύρια άνθρωποι στους δρόμους να ενημερώσουν πως δεν συμφωνούν με τις ενέργειές του, με κεντρικό σύνθημα το Hands Off.

Η αντίδραση του προέδρου ενδεχομένως να αλλάξει και το status του σε συνάρτηση με την ιδιότητα του δικτάτορα (ο Βίκτορ Όρμπαν χρειάστηκε 15 χρόνια και ο Βλαντίμιρ Πούτιν 20 -ο Τραμπ είναι στα 10), την στιγμή που έχει ήδη “κατοχυρωθεί” ως φασίστας, με τις επιλογές του.

«Όλα στο Κράτος, για το Κράτος, μέσα στο Κράτος»

Η Ruth Ben-Ghiat είναι καθηγήτρια Ιστορίας και Ιταλικών Σπουδών στο Νew York University.

Γράφει για τον φασισμό, τον αυταρχισμό, την προπαγάνδα και την προστασία της δημοκρατίας. Είναι σύμβουλος τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών (πχ Hitler and the Nazis: Evil on Trial στο Netflix και το Pinocchio του Guillermo del Toro) και στο Protect Democracy, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό «μια μη κομματική ομάδα που επιδιώξει να ελέγχει όσα πιστεύει πως είναι αυταρχικές επιθέσεις στην αμερικανική δημοκρατία».

Το τελευταίο της βιβλίο, που ανήκει στην best selling λίστα των New York Times έχει τίτλο Strongmen: Mussolini to the Present. Εξετάζει πώς οι ανελεύθεροι ηγέτες χρησιμοποιούν τη διαφθορά, τη βία, την προπαγάνδα και τον μαχισμό για να παραμείνουν στην εξουσία και πώς η αντίσταση σε αυτούς έχει ξεδιπλωθεί εδώ και έναν αιώνα.

Για όλους αυτούς τους λόγους κλήθηκε από το Tech Support του Wired να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικές με τη δικτατορία.

Προφανώς και το θέμα δεν επιλέχθηκε τυχαία. Δεν τέθηκε όμως, και ξεκάθαρα το ερώτημα αν ο Τραμπ είναι δικτάτορας. Η απάντηση προκύπτει από τη γενικότερη γνώση που μοίρασε η Ben-Ghiat.

Η ειδικός άρχισε να απαντά στις ερωτήσεις χρηστών social media για τη δικτατορία από το «τι είναι φασισμός».

«Eίναι ένα μονοκομματικό κράτος, με έναν δικτάτορα στην κεφαλή, ο οποίος έχει όλη τη δύναμη στα χέρια του. Δεν υπάρχει διαχωρισμός των δυνάμεων, ανεξάρτητος δικαστικός κλάδος κλπ.».

Σημειωτέον, το «φασισμός» ανήκει -ως όρος- στον Μουσολίνι. «Τον εμπνεύστηκε το ‘20., όταν είπε και πως “τίποτα εκτός του κράτους, πάνω από το κράτος, ενάντια στο Κράτος. Όλα στο Κράτος, για το Κράτος, μέσα στο Κράτος”.

Δηλαδή, το κράτος μπαίνει σε τομείς που στις δημοκρατίες δεν έχει κανένα χώρο. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν σωματεία, πέραν των κρατικών. Δηλαδή, εργοδότες και εργαζόμενοι είναι μέλη του ίδιου σωματείου.

Eν τω μεταξύ, ο φασισμός αφορά συνήθως και τις επεκτατικές πολιτικές. Οι κατακτήσεις άλλων περιοχών και ο ιμπεριαλισμός είναι εγγενή στοιχεία του φασισμού».

Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο του φασισμού είναι η βία. «Δεν υπάρχει έννοια του φασισμού, χωρίς βία» λέει η Ben-Ghiat. «Οι φασίστες, είτε είναι ο Χίτλερ, είτε ο Φράνκο, είτε ο Μουσολίνι- πιστεύουν πως η βία είναι ο τρόπος για αλλάξεις τον κόσμο.

Quote Αναγγέλλουν μια κατηγορία ανθρώπων ως εχθρό. Μπορεί να είναι φυλετικός (βλ. Ναζί) ή πολιτικός (βλ. Μουσολίνι, Φράνκο) ο εχθρός. Το βέβαιο είναι ότι πρέπει να εξολοθρευτεί.

Το κράτος οργανώνεται γύρω από την άσκηση της βίας. Καθημερινοί άνθρωποι εκπαιδεύονται να έχουν το νου τους, να γίνονται πληροφοριοδότες και να χρησιμοποιούν οι ίδιοι βία».

Ο 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ ήταν και αυτός που αρνήθηκε την ήττα του το 2020 σε βαθμό που οδήγησε στην εισβολή στο Καπιτώλιο.

Έκτοτε χαρακτηρίζει ως νόμιμες μόνο τις εκλογές που τον αναδεικνύουν νικητή, όπως κάνει και ο Μαδούρο στην Βενεζουέλα. Εργασίες έχουν δείξει πως η διάβρωση της εμπιστοσύνης στην εκλογική ακεραιότητα αποτελεί πρόδρομο μιας αυταρχικής κυβέρνησης.

Το playbook του δικτάτορα

H ειδικός θύμισε πως ο όρος «δικτάτορας» προέρχεται από το λατινικό dictator. Είναι αυτός που διατάζει/προστάζει «και αυτό μας βοηθά να καταλάβουμε τι είναι στην πραγματικότητα.

Πρόκειται για άνθρωπο που θέλει να κάνει το δικό του και δεν τον ενδιαφέρει το κοινό καλό. Συχνά είναι πολύ διεφθαρμένος, κλέβει από τον κόσμο, χειραγωγεί ανθρώπους μέσω της προπαγάνδας (χρησιμοποιείται από παλιά, όπως και οι θεωρίες συνωμοσίας), δεν συμφωνεί με το διαχωρισμό της δύναμης.

Το 75% των απολυταρχικών καθεστώτων του πλανήτη, κατά τον 20ο αιώνα, προέκυψαν με πραξικοπήματα.

Παλαιότερα έπαιρναν την εξουσία και κατόπιν διορισμού, όπως συνέβαινε με τους φασίστες. Τώρα, μπορούν να ανέλθουν στην εξουσία αρχικά μέσω εκλογών και μετά να γίνουν δικτάτορες -πχ Πούτιν. Χρειάζονται χρόνια για να γίνουν δυνατοί και να συγκεντρώσουν στα χέρια τους όλες τις εξουσίες.

Ο δικτάτορας είναι ένας ηγέτης που θέλει να έχει στα χέρια του την απόλυτη δύναμη. Δεν θέλει να ελέγχει κάποιο ινστιτούτο τις αποφάσεις του και προχωρά στη διάλυση τους. Ή τα αδειάζει από τους ανθρώπους που δεν είναι πιστοί, ώστε να καταφέρει να δημιουργήσει το κράτος που έχει στο μυαλό του, στο οποίο είναι το επίκεντρο».

Από τις 20 Ιανουαρίου έως σήμερα, ο Τραμπ έχει υπογράψει ουκ ολίγα εκτελεστικά διατάγματα (ήταν +100 τις πρώτες 100 ημέρες στο θώκο), παρακάμπτοντας το Κογκρέσο σε θέματα όπως η μετανάστευση και το πάγωμα της ομοσπονδιακής χρηματοδότησης.

Έρευνα πολιτικής επιστήμης (πχ How Democracies Die) ενημερώνει ότι η υπερβολική χρήση της εκτελεστικής εξουσίας για την παράκαμψη των νομοθετικών διαδικασιών είναι χαρακτηριστικό της αυταρχικής “μετατόπισης”. Δεν πρόκειται για κάτι παράνομο, ωστόσο κάνει τη δουλειά που θέλει ένας δικτάτορας: μειώνει το ρόλο άλλων εξουσιών.

Θέλουν οι Αμερικανοί να ζουν σε δικτατορία;

Τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ έθεσαν σε πρώτο πλάνο το τι μπορεί να θέλουν οι Αμερικανοί από τη ζωή τους, με την προτίμηση τους στον Τραμπ -δεδομένης της όχι και τόσο δημοκρατικής του ατζέντας, την οποία ποτέ δεν έκρυψε.

Στην ερώτηση αν θέλουν οι Αμερικανοί να ζουν σε δικτατορία, η Ben-Ghiat σχολίασε πως «πολλοί Αμερικανοί δεν έχουν ιδέα τι περιλαμβάνει η δικτατορία. Έχουν πειστεί όμως, ότι η δημοκρατία έχει αποτύχει και έχουν δει δικτάτορες να εμφανίζονται ως ανώτερα ινδάλματα.

Έχουν εκπαιδευτεί από τα media και τον πρόεδρο Τραμπ να αισθάνονται πως οι δικτάτορες, είτε πρόκειται για τον Σι, είτε για τον Πούτιν είναι ανώτερο είδος ηγετών.

Μελέτες έχουν δείξει πως σε όλον τον κόσμο το 30% του πληθυσμού έχει απολυταρχικές τάσεις, οι οποίες εκφράζονται συχνά στα στιλ ανατροφής των παιδιών. Στο πώς αντιλαμβάνονται εκεί την εξουσία. Είσαι τύπος μίνι δικτάτορα στο σπίτι ή συλλογικός, συνεργατικός τύπος;

Αυτοί οι άνθρωποι “ενεργοποιούνται” όταν εμφανίζεται στην σκηνή ένας δημαγωγός. Για σχεδόν 10 χρόνια, ο Ντόναλντ Τραμπ απευθυνόταν σε συγκεκριμένες ομάδες, οι οποίες νιώθουν πιο άνετα με το απολυταρχικό αφήγημα.

Δημιούργησε μια μεγάλη τέντα για κάθε είδος πολιτικού εξτρεμιστή, κάθε είδος ρατσιστή. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι, οι οποίοι είχαν ήδη αυταρχικές πεποιθήσεις για τον κόσμο, είναι εύκολο να αποπλανηθούν από πολιτικό που έρχεται και λέει “είμαι δυνατός, θα αποφασίζω για εσάς και θα φέρω μια τάξη στην κοινωνία”.

Μαζί, ο συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου και ο συγκεκριμένος πολιτικός, δημιουργούν ένα περιβάλλον στο οποίο πολλοί Αμερικανοί αισθάνθηκαν πως μπορούν να δουν τον εαυτό τους σε πολιτικό σύστημα που δεν είναι η δημοκρατία».

Κάνουν εκλογές οι δικτάτορες;

Η ερευνήτρια των δικτατοριών ανά τον κόσμο και μέσα στα χρόνια ενημέρωσε πως η ‘νέας κοπής’ δικτάτορες κάνουν εκλογές «και για αυτό συχνά τους αποκαλούμε απολυταρχικούς και όχι δικτάτορες. Αλλά στήνουν το σύστημα, μέσω υποταγής των media ώστε να μην περάσει το μήνυμα της αντιπολίτευσης.

Θέτουν σε κατ’ οίκον περιορισμό τον κύριο αντίπαλο -όπως έκανε ο Πούτιν με τον Ναβάλνι και ο Ερντογάν με τον Ιμάμογλου-, ώστε να μην μπορεί να είναι υποψήφιος. Έτσι, το νέο σύστημα λέγεται εκλογική αυταρχία. Κάνουν εκλογές, αλλά χρησιμοποιούν όλα τα τρικ για να διασφαλίσουν πως δεν θα είναι ελεύθερες και δίκαιες.

Όταν νιώσουν αρκετά δυνατοί, κάνουν εκλογές και μετά, αν χάσουν, αρνούνται να αναγνωρίσουν το αποτέλεσμα. Υπάρχουν πολλά πρόσφατα παραδείγματα, με το μεγαλύτερο να είναι στη Βενεζουέλα. Ο Μαδούρο έχασε τις εκλογές, αλλά αρνείται να εγκαταλείψει. Το 2023 ο Μπολσονάρο προσπάθησε να κάνει πραξικόπημα γιατί ισχυριζόταν πως είχε κερδίσει τις εκλογές, ενώ είχε χάσει. Το 2020 ο Τραμπ ισχυρίστηκε πως νίκησε, ενώ είχε χάσει».

Πώς οι δικτάτορες εξαφανίζουν την αλήθεια

Για τη συνέχεια της ‘κουβέντας’ έγινε αναγκαία η τοποθέτηση της ιστορικού και μελετήτριας για τις διαφορές υπάρχουν μεταξύ δικτατορίας, απολυταρχισμού και αυταρχίας.

«Ο απολυταρχισμός είναι πολιτικό σύστημα που συχνά είναι δικτατορία. Υπάρχει η πολιτική δικτατορία (πχ φασιστική) και η στρατιωτική. Τη σήμερον ημέρα, κάποιοι από τους απολυταρχικούς ηγέτες δεν έχουν σχέση με τις μονοκομματικές δικτατορίες του παρελθόντος, σαν του Μάο ή του Χίτλερ ή του Στάλιν.

Η αυταρχία είναι ένα άλλο όνομα για το πολιτικό σύστημα του απολυταρχισμού. Υπάρχουν δημοκρατίες με δικαίωμα ψήφου και τη θέληση του κόσμου να διαμορφώνει την ηγεσία. Στην αυταρχία ο ηγέτης κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να μείνει στη θέση του, ανεξάρτητα από το τι πιστεύει και το τι θέλει ο κόσμος».

Και πώς διατηρείται ο ηγέτης στη θέση του;

«Οι δικτάτορες χρησιμοποιούν το manual των αυταρχικών. Αυτό αναφέρει πως ενώ διεκδικείς το αξίωμα και ‘φτιάχνεις’ τη δύναμη σου, θες να δυσφημίσεις τους δημοσιογράφους. Τους αποκαλείς παράσιτα ή κομμουνιστές και τις ειδήσεις που δημοσιεύουν fake news.

Και το κάνεις ώστε αν αποκαλυφθούν στοιχεία για τη διαφθορά σου ή τις βίαιες πράξεις σου, θες ο κόσμος να μην πιστεύει τα μέσα -να θεωρεί πως ψεύδονται. Οπότε δεν μένει κάποια φωνή για να πει την αλήθεια κι έτσι η αλήθεια χάνεται».

Ειρήσθω εν παρόδω, στην προεκλογική περίοδο ο Τραμπ αποκάλεσε πολιτικούς του αντιπάλους παράσιτα και αποβράσματα, ενώ είχε ξεκαθαρίσει πως θέλει να κρατήσει εκτός ΗΠΑ «τους κομμουνιστές και τους Μαρξιστές».

Σε πρόσφατη ομιλία του επιτέθηκε εναντίον των «παράνομων media» και απείλησε με ανάκληση αδειών.

Στην προηγούμενη θητεία του υπήρχε λαίλαπα fake news για τους αντιπάλους του, μια επίθεση που εξαπέλυσε ο ίδιος με τη βοήθεια πληρωμένων στρατών trolls ,τους οποίους φαίνεται να διατηρεί έως σήμερα.

Η επιστήμονας είπε ότι «οι δικτάτορες διατηρούν την εξουσία τους, δημιουργώντας ατμόσφαιρα τρόμου και εκφοβισμού, είτε πρόκειται για φυσική βία εναντίον του ‘εχθρού του κράτους’ ή, όπως συμβαίνει σήμερα, με παρενόχληση μέσω μηνύσεων ή εκστρατεία δυσφήμισης που έχουν ως στόχο την καταστροφή του ‘εχθρού’. Ο στόχος είναι η αυτολογοκρισία».

Έρευνες έχουν αποκαλύψει επίσης, πως οι ηγέτες που απανθρωποποιούν την αντιπολίτευση συχνά επιδιώκουν να φιμώσουν τη διαφωνία, ένα βήμα προς την ανεξέλεγκτη εξουσία.

Τα κοινά χαρακτηριστικά των δικτατόρων

Προφανώς και όσοι έχουν ταλαιπωρήσει τα έθνη με το ‘εγώ’ τους, έχουν κοινά χαρακτηριστικά, με πρώτο το ναρκισσισμό. «Ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους» λέει η ειδικός, «προσελκύουν προσοχή και λατρεία, καθώς τείνουν να είναι ιδιαίτερα χαρισματικοί. Είναι πολύ καλοί performers, πολύ καλοί ομιλητές. Θα κάνουν τα πάντα για να διατηρηθούν στην εξουσία. Για παράδειγμα, ο Μουσολίνι εκτέλεσε τον πολιτικό του αντίπαλο το 1924. Για να γλιτώσει την έρευνα, ανακήρυξε δικτατορία.

Επίσης, οι δικτάτορες έχουν την τάση να είναι παρανοϊκοί. Δημιουργούν κάτι που λέγεται άδυτο. Είναι ο κύκλος των συμβούλων τους και πολύ συχνά, έχει για μέλη συγγενείς. Υπάρχει μακρά ιστορία γαμπρών που πήραν σημαντικές θέσεις (πχ ο Μουσολίνι έκανε τον γαμπρό του υπουργό εξωτερικών, ο Πινοσέτ έκανε τους δικούς του επικεφαλής ιδιωτικών υπηρεσιών).

Κάτι άλλο που έχουν κοινό οι δικτάτορες είναι πως πιστεύουν οι ίδιοι την προπαγάνδα τους κι έτσι σταματούν να παίρνουν σωστές αποφάσεις. Για παράδειγμα, ο Πούτιν έκανε την έφοδο στην Ουκρανία το 2022, χωρίς να συμβουλευτεί τους αξιωματούχους του στον στρατό, αγνοώντας τα στοιχεία. Έτσι, είχε τεράστιες απώλειες στην αρχή της κλιμάκωσης του πολέμου: έχασε τους περισσότερους στρατηγούς από ό,τι στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τέλος, οι δικτάτορες δεν έχουν ηθικό κώδικα. Θα συμμαχήσουν με τον οποιονδήποτε, όπως για παράδειγμα έκανε ο φασίστας Χίτλερ με τον κομμουνιστή Στάλιν ή όπως γίνεται τώρα με τον ακροδεξιό Πούτιν και τον κομμουνιστή Σι Τζινπίνγκ.

Στο μυαλό τους, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».