ΟΦΕΙΛΗ ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΡΟΖΑΚΗ

ΚΟΜΟΤΗΝΗ, 1995…
Το μακρινό 1995, ένας απόφοιτος της Νομικής της Θράκης υποστήριζε, μετά από αρκετά χρόνια παρουσίας στο Στρασβούργο και το Συμβούλιο της Ευρώπης, τη διδακτορική του διατριβή στην Κομοτηνή. Αντικείμενό της, η προστασία των γλωσσικών μειονοτήτων στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης ήταν στην τριμελή επιτροπή του διδακτορικού.

Η διαδικασία της υποστήριξης δεν ήταν τυπική υπόθεση. Για να αποκτήσει κανείς εικόνα, μέχρι εκείνην τη στιγμή στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, εγκατεστημένο σε μια πόλη με τη μόνη μειονότητα που η Ελλάδα αναγνωρίζει, είχε υποστηριχθεί μόνο μία διατριβή με αντικείμενο μειονοτικά ζητήματα.

Ελληνική ιδιαιτερότητα… Αν βέβαια σκεφτεί κανείς ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους το ίδιο το πανεπιστήμιο φτιάχτηκε με τη Μεταπολίτευση στη Θράκη, ήταν να λειτουργήσει ως ανάχωμα στη μειονοτική παρουσία, τότε ίσως αντιλαμβάνεται γιατί ως τότε η μειονότητα δεν είχε ακόμη τύχει ερευνητικής ενασχόλησης από τους φοιτητές του. Μειονότητα και πανεπιστήμιο ήταν δύο κόσμοι χωριστοί. Ούτε οι μειονοτικοί σπούδαζαν στο ΔΠΘ, ούτε το πανεπιστήμιο ασχολούνταν μαζί τους. Σήμερα είναι κάπως καλύτερα τα πράγματα, όχι όμως αρκετά.

Στην υποστήριξη λοιπόν το κλίμα ήταν ως και τεταμένο διότι ο υποψήφιος διδάκτορας χρησιμοποιούσε λέξεις που δεν είθισται μέχρι τότε σε διατριβές της Νομικής Σχολής. Ονομάτιζε τις μειονοτικές γλώσσες που μιλιούνται στην Ελλάδα και αναφερόταν στο προηγούμενο καθεστώς προστασίας τους. Μιλούσε για «βλάχικα», «τούρκικα», «βουλγάρικα» ενώ την ίδια στιγμή με μετρημένο πλην όμως σαφή τρόπο τεκμηρίωνε ότι η επίσημη ελληνική θέση σύμφωνα με την οποία «στην Ελλάδα υπάρχει μόνο μια μειονότητα, η μουσουλμανική της Θράκης και ουδέν μάθημα δεχόμαστε επ’αυτής» ήταν απλώς αβάσιμη. Ο υποψήφιος στη διατριβή του αναφέρονταν σε πλείστα νομικά κείμενα τα οποία αποδείκνυαν ότι τα πράγματα είναι ασφαλώς πιο σύνθετα. Η επίσημη θέση περί ολικής απουσίας μειονοτήτων με την εξαίρεση της Θράκης είναι ιδεολογικό προϊόν του μετεμφυλιακού κράτους και της λήθης που επιβλήθηκε έναντι των μειονοτήτων μετά την καταστροφική δεκαετία του ’40. Τέτοια πράγματα υποστήριζε τεκμηριωμένα το διδακτορικό.

Σε μια αποστροφή του λόγου του, κατά τη διάρκεια της υποστήριξης, ο επιβλέπων καθηγητής υπεραμύνθηκε της θέσης ότι η Συνθήκη της Λωζάνης προβλέπει ρητά ότι εφαρμόζεται αποκλειστικά στην περιοχή της Θράκης, εννοώντας ότι μόνο εκεί υπάρχει μια «μειονοτική ζώνη» στην οποία η μειονότητα μπορεί να απολάβει δικαιωμάτων. Ο υποψήφιος του αντέτεινε ότι δεν είναι έτσι και ότι πουθενά η Συνθήκη της Λωζάνης δεν προβλέπει κάποιου είδους «γεωγραφικό περιορισμό» εντός Ελλάδας. Ο επιβλέπων, έγκριτος νομικός και από τους πατριάρχες του ελληνικού διεθνούς δικαίου, διέκοψε τη διαδικασία της υποστήριξης και έστειλε έναν βοηθό του στη βιβλιοθήκη να φέρει τη Συνθήκη της Λωζάνης ώστε να αποδείξει στον νεαρό υποψήφιο ότι είχε λάθος, και μάλιστα «εθνικά επικίνδυνο». Ο Ροζάκης τον απέτρεψε λέγοντάς του ότι ο υποψήφιος έχει δίκιο. Ο επιβλέπων δεν πείστηκε, το κείμενο ήρθε και φυσικά πουθενά σε αυτό δεν βρέθηκε ότι υπάρχει τέτοιου είδους διάταξη. Αυτό ενέτεινε μια σχετική αμηχανία διότι δεν είθισται σε υποστηρίξεις διδακτορικών οι καθηγητές να διακόπτουν τη διαδικασία για να αποδείξουν ότι έχουν δίκιο και τελικώς να αποδεικνύεται το αντίθετο.

Στη συνέχεια ένας άλλος καθηγητής διεθνούς δικαίου είδε κάπου τη λέξη «σλαβομακεδόνικα» μέσα στο κείμενο του διδακτορικού και είπε στον υποψήφιο ότι «τέτοιο πράγμα δεν υπάρχει» και πως είναι καλό να είμαστε πιο προσεκτικοί στις λέξεις που χρησιμοποιούμε για τέτοια «εθνικώς ευαίσθητα θέματα». Εκεί ο Ροζάκης το πήρε πάνω του και είπε κάτι σαν «ο υποψήφιος μπορεί να γράφει αυτό που νομίζει, αυτό υπάρχει ως κανόνας και με την ευκαιρία να σας πω ότι όντως τέτοιο πράγμα υπάρχει».

ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ

Μπορώ να διηγηθώ κι άλλες εμπειρίες όπου ο Ροζάκης ύψωσε και υψώνει το ανάστημά του στον αυταρχισμό, την μοναδική αλήθεια την οποία κανείς δεν πρέπει να αμφισβητεί και τα λοιπά εθνικά θέσφατα τα οποία, κατατρύχουν την ελληνική δημόσια σφαίρα εδώ και πολλά χρόνια. Στα δύσκολα χρόνια του αδιέξοδα άδικου αγώνα της Ελλάδας εναντίον του ονόματος των γειτόνων της, ο Ροζάκης με παρρησία, ψυχραιμία και πραγματισμό όρθωνε πάλι το ανάστημά του.

Από την άλλη, το φαινόμενο όπου Έλληνες καθηγητές, πολιτικοί και διπλωμάτες γνωρίζουν ότι τα πράγματα δεν είναι όπως επισήμως διακονεί η εθνική γραμμή μας είναι απολύτως οικείο. Οι περισσότεροι όμως σιωπούν και ιδιωτικά ως και χαμογελούν σε βάρος εκείνων που δημοσίως υποστηρίζουν. Αυτό κατεξοχήν έγινε με το Μακεδονικό πχ. Ελάχιστοι είναι αυτοί που είχαν και έχουν το θάρρος με νηφάλια τεκμηρίωση, αναστοχασμό και σαφήνεια να πούνε τα πράγματα με τον τρόπο που αυτοί εκτιμούν ορθό δημοσίως. Την ίδια στιγμή – αυτή είναι η μεγαλύτερη αρετή του ανθρώπου – να μην περιθωριοποιούνται από το mainstream λόγο της εθνικής πολιτικής ορθότητας, είτε αυτός αφορά τα δικαιώματα του ανθρώπου, είτε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, είτε τις μειονότητες, είτε οποιοδήποτε άλλο θέμα.

Μπορώ τέλος να βεβαιώσω ότι η μακρά θητεία του Χρήστου Ροζάκη ως μέλους και αντιπροέδρου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είχε ως αποτέλεσμα μια ζωτική συμβολή στη σφυρηλάτηση μιας προοδευτικής νομολογίας που προχώρησε την υπόθεση των δικαιωμάτων στην Ευρώπη και μάλιστα σε τομείς που δεν είναι καθόλου προσφιλείς για τις κυβερνήσεις: ελευθερία της έκφρασης, μετανάστες και πρόσφυγες, θρησκευτική ελευθερία και περιουσιακά δικαιώματα. Η επιτομή των μη δημοφιλών θεμάτων για όλες τις κυβερνήσεις. Από τη Μεγάλη Βρετανία και τη Δανία ως την Ελλάδα και τη Ρωσία.

Η προστασία των δικαιωμάτων από ένα υπερεθνικό όργανο, όπως το Δικαστήριο, ενοχλεί κατεξοχήν και τα σαλόνια του Ευρωπαϊκού Βορρά κι όχι μόνο τους «συνήθεις υπόπτους» της Ανατολής και του Νότου… Και ο Ροζάκης το έζησε αυτό. Διότι δεν δίσταζε να στενοχωρεί ισχυρές κυβερνήσεις σαν έβρισκε ότι το άδικο ήταν με το μέρος τους. Η αρετή αυτή δεν είναι διόλου αυτονόητη για διεθνείς δικαστές, εθισμένους στην υπεράσπιση του Raison d’état, δηλαδή της κρατικής σκοπιμότητας. Σε αντίθεση με αυτούς, ο Ροζάκης είναι κύριος μιας αυθεντικής και μετρημένης συνάμα φιλελεύθερης συνείδησης δικαιωμάτων. Όχι με την αφέλεια πολλών υπερασπιστών τους αλλά με σοφή επίγνωση των επιδίκων.

Θετικιστής, πιστός στις εγγυήσεις του νόμου, όχι φορμαλιστής. Ρεαλιστής, ποτέ όμως κυνικός. Μετρημένα ιδεαλιστής – με σταθερή προσήλωση στις φιλελεύθερες και δημοκρατικές αξίες του – αλλεργικός όμως με οποιοδήποτε δογματισμό.

Χρήστο Ροζάκη, μας διαμόρφωσες και σου χρωστάμε γι’αυτό. Καλή χρονιά!