ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΚΑΙ ΑΚΡΑ ΔΕΞΙΑ: Η ΗΓΕΜΟΝΙΚΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ

Ο Ντόναλντ Τραμπ στην τωρινή του καμπάνια για την προεδρία των ΗΠΑ λέει πως θέλει να ιδρύσει ένα anti-woke κρατικό πανεπιστήμιο. Θέλει, επίσης, να δημιουργήσει ένα εθνικό σώμα πιστοποίησης που να επιβεβαιώνει αν οι δάσκαλοι και οι δασκάλες της χώρας εμφορούνται από πατριωτικές αξίες και υποστηρίζουν τον αμερικάνικο τρόπο ζωής. Και δεν τελειώνει εδώ. Ο πιθανά επερχόμενος Πρόεδρος θέλει να απαγορευτεί η διδασκαλία της «κριτικής θεωρίας της φυλής», που θεματοποιεί τον ρατσισμό ως συστημικό, κανονιστικό, και, παράλληλα, να διασφαλίσει πως τα διεμφυλικά άτομα θα αθλούνται σε ομάδες του φύλου με το οποίο γεννήθηκαν. Ένας αναλυτής που κλήθηκε από την Wall Street Journal να σχολιάσει είπε πως το θέμα με αυτές τις προτάσεις είναι ότι ο Τραμπ θέλει να πάρει θέση στους πολιτιστικούς πολέμους που διεξάγονται, όχι να θέσει την κυβερνητική του ατζέντα. 

Οι «πολιτιστικοί πόλεμοι» είναι ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνονται ακροδεξιές τοποθετήσεις σε επί μέρους θεματικές, σε μια συγκυρία που ό,τι κινείται δεξιότερα της κεντροδεξιάς ανέρχεται εκλογικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Οι θεσμικές εναντιώσεις απέναντι στον εξτρεμισμό, τον λαϊκισμό και τον ρατσισμό δεν φαίνεται να αποδίδουν και πιθανόν στις ευρωεκλογές του Ιουνίου η ακροδεξιά να γίνει τρίτη δύναμη, σύμφωνα με το Politico. Η alt-right εξαπλώνει τους τρόπους διείσδυσής της σε κοινά πέρα από τους χαμένους των οικονομικών της προσφοράς, με όπλο της τους πολιτιστικούς πολέμους. Πώς τους διεξάγει, όμως; Ποια είναι τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται; Για ποιους λόγους νικάει; Τι ρόλο παίζουν η αύξηση των ανισοτήτων και το επικείμενο τέλος της παγκοσμιοποίησης;

Θεωρίες συνωμοσίας και πρότυπα για incels

Πριν κάποιες μέρες άκουγα ένα αμερικάνικο podcast. Οι ομιλητές έλεγαν πως μερίδα της άκρας δεξιάς στις ΗΠΑ έχει ανακατέψει στο πολιτικό μπλέντερ αλήθειες και ψέματα σε σχέση με το τι επιδιώκουν οι προοδευτικοί άνθρωποι. Η alt-right πιστεύει πως υπάρχει μια προσπάθεια των προοδευτικών, φιλελεύθερων, δικαιωματικών ή κομμουνιστών (είναι περίπου το ίδιο πράγμα) για «πολιτιστική ηγεμονία», την έννοια που εισηγήθηκε πριν περίπου 100 χρόνια ο ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος Αντόνιο Γκράμσι. Την ιδέα την πήρε η Σχολή της Φρανκφούρτης και τελικά ο «πολιτιστικός μαρξισμός», όπως ονομάστηκε, είναι αυτός που ευθύνεται για τα προοδευτικά κινήματα, τις πολιτικές των ταυτοτήτων και την πολιτική ορθότητα. 

Σε αυτήν την απίθανη θεωρία συνωμοσίας που άρχισε να εξυφαίνεται από την δεκαετία του 1990 έκανε αναφορά και το κείμενο του Νορβηγού ακροδεξιού μακελάρη Μπρέιβικ που ανέβηκε ηλεκτρονικά την ημέρα που το 2011 σκότωσε 77 αθώους ανθρώπους. Ο πολιτιστικός μαρξισμός έκανε καινούργια καριέρα κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης Τραμπ, με τον Μπάνον και άλλους να τον επικαλούνται για τα δεινά της Αμερικής. Καριέρα όμως έκανε τότε και η άλλη απίστευτη θεωρία συνωμοσίας της alt- right, η Qanon. Εδώ διάφοροι διάσημοι πολιτικοί, καλλιτέχνες, ακτιβιστές είναι παιδόφιλοι, λατρεύουν τον Σατανά, είναι κανίβαλοι και κάνουν trafficking παιδιών. 

Σαν να μην ήταν αυτά αρκετά, διάφοροι celebrities μέσα από κοινωνικά δίκτυα και podcasts διασπείρουν μισογυνισμό στους ευεπίφορους σε αυτόν incels: Ο Άντριου Τέιτ, ο Τζόρνταν Πίτερσον, ο Τζο Ρόγκαν βγάζουν περιουσίες μέσα από τα εγχειρήματά τους κραυγάζοντας ενάντια στις γυναίκες, τα ΛΟΑΤΚΙ+ και διεμφυλικά άτομα. Όσοι μισούν τον φεμινισμό νιώθουν περήφανοι για την λευκή υπεροχή, δηλώνουν πίστη σε ακροδεξιά ιδεολογήματα, συγκροτούν την manosphere, ένα ετερόκλιτο ψηφιδωτό ψηφιακής ανδρικής ενδυνάμωσης. 

Οι πολιτιστικοί πόλεμοι ως ο νέος τρόπος της ακροδεξιάς

Ο πολιτικός επιστήμονας Γιάννης Μπαλαμπανίδης στο εξαιρετικό του βιβλίο Οι ιδέες της προόδου και της συντήρησης συσχετίζει με ιστορική εμβρίθεια την ακροδεξιά και τους πολιτιστικούς πολέμους. Τονίζει, αντλώντας από το βιβλίο των Ίνγκλχαρτ & Nόρρις, πως η αξιακή συντηρητική παλινόρθωση συγκροτήθηκε ως «πολιτισμική αντίδραση» στην σιωπηρή επανάσταση των μεταϋλιστικών αξιών. Κατάφερε να αναπλαισιώσει έτσι  θεμελιώδεις θεματικές της συντηρητικής ιδεολογίας. Πλέον τα ζητήματα των συνόρων, της κυριαρχίας, της ταυτότητας, της θρησκείας, των ανισοτήτων, της εκπαίδευσης, της ηθικής, της κλιματικής αλλαγής, της σεξουαλικότητας αναδύονται στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης ως συγκρούσεις ανάμεσα στον κοσμοπολιτισμό και τον κοινοτισμό-εθνοκεντρισμό. Ο Μπαλαμπανίδης λέει πως «από την δεκαετία του 1990, μια νέα άκρα δεξιά, εκσυγχρονισμένη, ακόμα και χίπστερ, που δεν μοιάζει με τους φασίστες ή ναζί προγόνους της […] αυτοσυστήνεται ως αιχμή της “αληθινής δημοκρατίας”, στο πλαίσιο της υπεράσπισης των “απλών ανθρώπων” τους οποίους αγνοεί το πολιτικό κατεστημένο» συγκροτώντας «ένα αίτημα προστατευτισμού και επιστροφής στην ασφάλεια της βιομηχανικής εποχής αλλά και σε συντηρητικές αξίες». 

Πράγματι, οι incels, όσοι νομίζουν δηλαδή πως διάγουν μια ζωή «ακούσιας αγαμίας» επειδή οι γυναίκες μέσω του φεμινισμού είναι πλέον κυρίαρχες ερωτικά και αλλού, είναι σύγχρονοι στην φόρμα τους. Η άκεντρη λειτουργία ευνοεί την διάχυση της δράσης και την αυτονομία των ομάδων, ενώ η γεφύρωση φασιστικών/alt-right και πατριωτικών/χριστιανικών πλαισιώσεων συμπλέκει γενιές, ενοποιεί νοοτροπίες και νομιμοποιεί πρακτικές. Αν κανείς διεισδύσει στους κόσμους τους θα αντιληφθεί πως μεταχειρίζονται έξυπνα, χιουμοριστικά, εμπρηστικά τον τρόπο που επικοινωνούν τα μηνύματά τους. Συνήθως η τακτική τους, έτσι όπως την ερεύνησα, όσο πιο ενδελεχώς μπορούσα, συνίσταται σε μια παλιά αλλά και δοκιμασμένη μεθοδολογία, το επονομαζόμενο «επιχείρημα του αχυρανθρώπου». Δηλαδή ο συζητητής παρουσιάζει μια παραλλαγμένη εκδοχή της θέσης που δεν αποδέχεται και μετά επιτίθεται εναντίον της, για να καταλήξει πως, εφόσον η παραλλαγμένη εκδοχή είναι λανθασμένη, το επιχείρημα της άλλης θέσης είναι εξίσου λανθασμένο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, βλέπουμε παραθέματα ή κροπαρισμένα βίντεο με δηλώσεις, λόγου χάρη, ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στα οποία άνθρωποι με αναφορά στην alt-right απαντάνε με σφοδρότητα. 

Ο Μπαλαμπανίδης λέει πως «από την δεκαετία του 1990, μια νέα άκρα δεξιά, εκσυγχρονισμένη, ακόμα και χίπστερ, που δεν μοιάζει με τους φασίστες ή ναζί προγόνους της […] αυτοσυστήνεται ως αιχμή της “αληθινής δημοκρατίας”.

Η επιχειρηματολογία, όμως, των πολιτιστικών μαχητών έχει κι άλλον τρόπο. Πέραν της προσπάθειας απεικόνισης των αντιπάλων τους ως φαιδρές καρικατούρες, καταφέρνουν με κοφτό, εύληπτο λόγο να πατήσουν πάνω σε υπαρκτούς κινδύνους ή φανταστικούς που στη δημόσια σφαίρα φαίνεται να έχουν εμβέλεια. Ζητούν ενδυνάμωση μιας διάστασης ζωής περισσότερο ασφαλούς, κοινοτικής, επιλεκτικά συμπεριληπτικής, περήφανης, ανεξάρτητης, δυναμικής και με προοπτική, σε αντίστιξη με αυτό που έχουν: επισφάλεια για το παρόν και το μέλλον, αδυνατότητα σχέσεων εξαιτίας της απίσχνασης του κοινωνικού δεσμού,  πτύχωση στον εαυτό. 

Ψυχικές εξηγήσεις, συλλογικές λύσεις 

Ο εξαιρετικά κρουστικός Κριστοφέρ Λας έγραφε αρκετά πρώιμα πως η ταυτότητα έχει χάσει το παλιό νόημα της ως ιστορία ζωής γιατί πλέον δεν εξαρτάται από την πίστη σε έναν δημόσιο/κοινό κόσμο ανθεκτικό στο χρόνο, καθησυχαστικό στη στερεότητά του. Ο Λας εξηγεί πως αυτή η αλλαγή δεν σημαίνει πως δεν έχουμε ανάγκη έναν κοινό κόσμο πιο στέρεο. Τουναντίον, η κατάρρευση της σταθερότητας φτωχαίνει και την ιδιωτική μας ζωή, μας εκθέτει στην τυραννία εσωτερικών καταναγκασμών, αδυνατίζει τη φαντασίας μας δημιουργώντας παραισθήσεις, σχηματίζει νηπιακά αισθήματα ανημπόριας. Τα παραπάνω δένουν, συμπληρώνονται και με τα καθεστώτα μετα- αλήθειας, τα οποία οι περισσότεροι  άνθρωποι αδυνατούν να κατανοήσουν, ταυτόχρονα με την πόλωση που προκύπτει από τους αλγόριθμους των κοινωνικών δικτύων που μας κατατάσσουν σε ομοειδείς πολιτικές «φούσκες» έτσι ώστε να κλικάρουμε ολοένα και περισσότερο. 

Παράλληλα όμως, διαρκείς γνώμονες αξιοσύνης, ευέλικτοι όσο όμως και στιβαροί γνωσιολογικοί χάρτες δεν κατορθώνουν να επιβληθούν, δεν κατακτούν τις καρδιές των ανθρώπων με αποτέλεσμα μια γενική απροσδιοριστία να προκύπτει από παντού. Αποτέλεσμα είναι η καταφυγή στο βασίλειο των προνομίων που δεν πρέπει να χαθούν ή της πατρίδας που δίνει αίσθηση συνέχειας, κοινότητας∙ γίνονται έτσι φαντασιακές τοποθεσίες, καθηλώσεις επικίνδυνες για τη δημοκρατία και την κοινωνική συνοχή. Οι αντίπαλοι των πολιτιστικών πολέμων που διεξάγει η ακροδεξιά και επελαύνει πρέπει να αποφασίσουν να αντιταχθούν αλλιώς. Ο Μίκαελ Φεσέλ προσδιόρισε πως ο εξατομικευμένος «ηθικός περφεξιονισμός», που όλο και πιο συχνά, όλο και με περισσότερες προκείμενες προτάσσει μια ορισμένου είδους αριστερά, υποτάσσει τα σώματα σε ένα πρόταγμα επαγρύπνησης εξαντλητικό, καθότι δεν βασίζεται πια στην υπόθεση της συλλογικής χειραφέτησης. Τούτη την αμφιβολία σχετικά με την δυνατότητα μετασχηματισμού του κόσμου με συλλογικό τρόπο πρέπει να την άρουμε τώρα που η παγκοσμιοποίηση διαλύεται αφήνοντας πίσω τις παντού βουνά από ανισότητες, τώρα που η κλιματική κρίση είναι ήδη εδώ και παράγει αποτελέσματα. Η συνάρθρωση ενός φαντασιακού δικαιοσύνης με απτές εμπειρίες που θα αφορά τον αισθητό κόσμο όλων είναι ο τρόπος που εισηγείται Φέσελ, πέρα από την επισήμανση της επικείμενης κατάρρευσης που τρομάζει κι ως εκ τούτου παραλύει. «Ο φόβος δεν είναι κυρίως ένα συναίσθημα. Είναι η αντικειμενική υποκειμενικότητα στον ύστερο καπιταλισμό», έγραφε την δεκαετία του 1990 ο Μπράιαν Μασσούμι . Σκοπός είναι να το σπάσουμε.