ΘΑ ΠΑΝΕ ΟΙ ΓΚΕΙ ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ; ΤΙ ΛΕΕΙ Η ΒΙΒΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ

Το τελευταίο διάστημα, πολλοί ιερείς εκφράζουν τις -καθόλου χρήσιμες για το κοινωνικό σύνολο- γνώμες τους, σχετικά με το νομοσχέδιο για τον γάμο και την απόκτηση παιδιών ανεξαρτήτως φύλου, που αναμένεται να τεθεί προς ψήφιση στο ελληνικό κοινοβούλιο στα μέσα Φεβρουαρίου.

Επικίνδυνοι κληρικοί και πιστοί ακόλουθοί τους εκφράζουν καθημερινά κακοποιητικές, τραυματικές και αντιεπιστημονικές “απόψεις”, με στόχο να επηρεάσουν την κοινή γνώμη, εστιάζοντας στον φόβο της αλλαγής και στην καταστροφή της “πυρηνικής” οικογένειας.

Επιχειρούν να πείσουν για την “καταδίκη” των παιδιών των ομόφυλων οικογενειών, χρησιμοποιώντας έναν λόγο που δεν βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, παρά μόνο στη μισαλλοδοξία και το ψέμα.

Την ίδια ώρα, τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει με ομόφυλους γονείς λένε ότι -όχι μόνο δεν έχουν καταδικαστεί, αλλά- ζουν μια φυσιολογική ζωή.

Ιερείς και θρησκόληπτοι συμπολίτες μας επικαλούνται θρησκευτικά κείμενα και εκφράζουν την αντίθεσή τους σε οτιδήποτε μη ετεροκανονικό, υποστηρίζοντας ότι οι Γραφές απορρίπτουν τις ομόφυλες σχέσεις.

Είναι, όμως, στην πραγματικότητα έτσι τα πράγματα;

Μία από τις σταθερές “αξίες” που εκφράζονται μέσω της χριστιανικής, και όχι μόνο, θρησκείας, μέσω των εκκλησιών και μέσω πολλών κληρικών, είναι ο “ιερός πόλεμος” κατά της ομοφυλοφιλίας.

Με γενικές και αόριστες αναφορές στη Βίβλο, και ειδικότερα στην Παλαιά Διαθήκη, ιερείς “καταδικάζουν” τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, των οποίων η “καταδίκη” είναι -φυσικά- τα καζάνια της κολάσεως.

Στην Ελλάδα, ορισμένοι ιερείς και μητροπολίτες έχουν κάνει “ατζέντα” τους αυτόν τον “πόλεμο”, σπέρνοντας το μίσος τους χωρίς ντροπή και χωρίς να λαμβάνουν υπόψη το πόσο τραυματικά μπορεί να είναι όσα λένε, ή πόσο απέχουν από τη “χριστιανική αγάπη” που υποτίθεται ότι προωθούν.

Επιπλέον, αυτοί οι αυτοαποκαλούμενοι “εκπρόσωποι του Θεού” αγνοούν ότι σύμφωνα με τους νόμους κινδυνεύουν να καταδικαστούν για υποκίνηση σε ρατσιστική βία ή μίσος και κατάχρηση εκκλησιαστικού αξιώματος, όπως για παράδειγμα καταδικάστηκε (από ελληνικά και ευρωπαϊκά δικαστήρια) ο Αμβρόσιος για το ομοφοβικό παραλήρημα που είχε εξαπολύσει το 2015, όταν είχε καλέσει τους πιστούς “να φτύσουν” και “να αποδοκιμάσουν” τα “αποβράσματα της Κοινωνίας” παύλα “εκτρώματα της Φύσεως”.

Ένα από τα επιχειρήματά τους είναι ότι ο Θεός θεωρεί αμαρτωλούς τους ομοφυλόφιλους και τους ΛΟΑΤΚΙ+ γενικότερα, “όπως λέει η Βίβλος…”, υποστηρίζοντας ότι είναι βδελυροί και θα πάνε στην κόλαση.

Το ερώτημα που προκύπτει, όμως, είναι κατά πόσο ισχύει ότι οι Γραφές καταδικάζουν την ομοφυλοφιλία;

Πριν δούμε τι ισχύει και τι όχι, θα πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι προσωπικά δεν με απασχολεί καθόλου αν η Βίβλος των Χριστιανών, το Κοράνι των Μουσουλμάνων ή ο Αβαντάνας των Βουδιστών καταδικάζουν, τιμωρούν, μισούν ή αγαπούν οποιονδήποτε άνθρωπο λόγω της σεξουαλικότητας, της ταυτότητας φύλου και των χαρακτηριστικών φύλου του.

Κανένα ιερό βιβλίο δεν θα πρέπει να καθορίζει τις ζωές των ανθρώπων, κανένας Θεός-τιμωρός δεν θα πρέπει να επηρεάζει ό,τι σχετίζεται με ανθρώπινα δικαιώματα και ζητήματα ισότητας.

Ωστόσο, το εν λόγω κείμενο γράφεται με στόχο να καταρρίψει το βασικό αφήγημα πίστεως, που χρησιμοποιείται ως επιχείρημα κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ και εν προκειμένω κατά του νομοσχεδίου, σύμφωνα με το οποίο η Βίβλος καταδικάζει την ομοφυλοφιλία.

ΒΙΒΛΟΣ: ΣΕΞ ΚΑΙ ΑΜΑΡΤΙΑ

Για τον Χριστιανισμό, η Βίβλος είναι ο γραπτός λόγος του Θεού. Είναι το πιο σημαντικό βιβλίο, το οποίο ο Θεός δημιούργησε μέσω των ανθρώπων για να ειπωθεί η ιστορία της δημιουργίας, για το πώς εισήλθε η αμαρτία στον κόσμο και για πώς μπορεί να έλθει η λύτρωση μέσω της επαφής και της σύνδεσης με τον Ιησού Χριστό.

Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν ορισμένα εδάφια στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη (θα τα δούμε αναλυτικά λίγο πιο κάτω), που έχουν ερμηνευτεί από τους πρώτους μεταφραστές, τα οποία αναφέρονται στις σεξουαλικές δραστηριότητες και τις ερωτικές σχέσεις των ανθρώπων.

Το βιβλίο του Λευιτικού, κεφάλαιο 20 αναφέρεται σε θέματα “απεχθών σεξουαλικών πράξεων”. Ορισμένα κείμενα που περιλαμβάνονται στην Καινή Διαθήκη αναφέρονται επίσης σε ομοφυλόφιλα άτομα και σεξουαλικές σχέσεις, όπως το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον το Κατά Λουκάν και οι επιστολές του Παύλου που αρχικά απευθύνονταν στις πρώτες χριστιανικές εκκλησίες στη Μικρά Ασία.

Η Παλαιά Διαθήκη και οι παραδοσιακές της ερμηνείες στον Ιουδαϊσμό και τον Χριστιανισμό έχουν ιστορικά επιβεβαιώσει μια πατριαρχική και ετεροκανονική προσέγγιση απέναντι στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα, ευνοώντας την αποκλειστικά διεισδυτική κολπική επαφή μεταξύ ανδρών και γυναικών εντός των ορίων του γάμου, χωρίς να αποδέχεται άλλες μορφές σεξουαλικής δραστηριότητας, όπως η αυτοϊκανοποίηση, το στοματικό σεξ, η μη διεισδυτική και μη ετεροφυλοφιλική σεξουαλική επαφή, διδάσκοντας ότι τέτοιες συμπεριφορές απαγορεύονται από τον Θεό, επειδή θεωρούνται αμαρτωλές και προέρχονται από τη συμπεριφορά των κατοίκων των Σοδόμων και των Γομόρρων.

Πρόκειται για το μέρος της αμαρτίας, που σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη καταστράφηκε από τον Θεό με φωτιά και θειάφι. Τα Σόδομα, αλλά και τα γειτονικά Γόμορρα, ισοπεδώθηκαν κατά τας Γραφάς, γιατί οι κάτοικοί τους ήταν αμαρτωλοί και διεφθαρμένοι.

Με λίγα λόγια, τα πάντα, πέρα από τη διεισδυτική και μόνο σεξουαλική επαφή εντός γάμου, θεωρούνται αμαρτία.

Οι απαγορεύσεις που βρίσκονται στα εδάφια Λευιτικό 18:22 και 20:13 αφορούν το ζήτημα του σεξ μεταξύ δύο ανδρών. Το τελευταίο εδάφιο (20:13) λέει: «Και αν κάποιος ξαπλώσει μαζί με ανθρώπους, όπως και με γυναικεία, και οι δύο έχουν διαπράξει βδέλυγμα. Θα θανατωθούν οπωσδήποτε. Το αίμα τους θα είναι επάνω τους».

Σε επιστολή του προς τους Ρωμαίους, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος υποστήριξε τον τέταρτο αιώνα ότι οι ομοφυλοφιλικές πράξεις είναι χειρότερες από τον φόνο και τόσο εξευτελιστικές που αποτελούν από μόνες τους ένα είδος τιμωρίας και ότι η απόλαυση τέτοιων πράξεων τις κάνει χειρότερες.

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία, σε επιστολή του (Προς Ρωμαίους Ε΄, PG 60,417-418) αποκαλεί την ομοφυλοφιλία «κολοφώνα των κακών». Στην ερμηνεία της προς Ρωμαίους επιστολής θεωρεί την ομοφυλοφιλία ασυγκρίτως χειρότερη από όλα τα άλλα πάθη.

ΤΑ ΕΠΙΜΑΧΑ ΕΔΑΦΙΑ

Τα εδάφια της Αγίας Γραφής που υποτίθεται πως αναφέρονται πιο συχνά στην ομοφυλοφιλία είναι το Λευιτικό 18:22 και το Λευιτικό 20:13, τα οποία υποστηρίζουν ότι είναι βδέλυγμα για έναν άνδρα να ξαπλώνει με έναν άλλο άντρα, όπως θα έκανε με μια γυναίκα.

Στο προς Ρωμαίους 1:26-27 , ο Απόστολος Παύλος λέει ότι η ομοφυλοφιλία είναι αντίθετη με τη φυσική τάξη του Θεού και προκύπτει από την απόρριψη του Θεού.

Επιπλέον, το προς Κορινθίους Ά 6:9-10 καταγράφει την ομοφυλοφιλία ως μία από τις αμαρτίες που θα εμποδίσουν κάποιον να εισέλθει στη Βασιλεία του Θεού.

Αναλυτικά:

ΛΕΥΙΤΙΚΟΝ 18:22

Δεν πρέπει να πλαγιάσεις με άντρα όπως πλαγιάζεις με γυναίκα, είναι βδελυρό.

ΛΕΥΙΤΙΚΟΝ 20:13

Αν κάποιος συνευρεθεί με άντρα όπως συνευρίσκεται με γυναίκα, διαπράττουν και οι δύο πράξη βδελυρή. Πρέπει εξάπαντος να θανατωθούν και θα είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για τον θάνατό τους.

ΙΟΥΔΑ 1:7

Θυμηθείτε τα Σόδομα και τα Γόμορρα και τις γειτονικές τους πόλεις, που είχαν παραδοθεί κατά παρόμοιον μ’ αυτούς τρόπο στην πορνεία και στις αφύσικες ηδονές. Η αιώνια καταδίκη τους αποτελεί ζωντανό παράδειγμα.

ΠΡΟΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ 1:26-27

Γι’ αυτό το λόγο, λοιπόν, τους παρέδωσε ο Θεός σε επαίσχυντα πάθη: Οι γυναίκες αντικατέστησαν τις φυσικές σχέσεις με αφύσικες· το ίδιο και οι άντρες· άφησαν τη φυσική σχέση με τη γυναίκα και φλογίστηκαν με σφοδρό πάθος ο ένας για τον άλλο, διαπράττοντας ασχήμιες αρσενικοί μ’ αρσενικούς, και πληρώνοντας έτσι με το ίδιο τους το σώμα το τίμημα που ταίριαζε στην πλάνη τους.

ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ 10:6-9

Από την αρχή όμως της κτίσεως ο Θεός τούς δημιούργησε άντρα και γυναίκα. Γι’ αυτό ο άντρας θα εγκαταλείψει τον πατέρα και τη μητέρα του, θα ενωθεί με τη γυναίκα του, και θα γίνουν οι δύο ένας άνθρωπος. Συνεπώς δεν είναι δύο πια αλλά ένας άνθρωπος. Ό,τι λοιπόν συνένωσε ο Θεός δεν πρέπει να το χωρίζει ο άνθρωπος.

ΓΙΑΤΙ Η ΒΙΒΛΟΣ ΔΕΝ ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ

Οι ισχυρισμοί ότι η Βίβλος καταδικάζει τις σχέσεις ανάμεσα σε άτομα ίδιου φύλου βασίζονται σε παρερμηνείες και εσφαλμένες μεταφράσεις, σύμφωνα με πρόσφατη θεολογική μελέτη.

Η έκθεση του 2021, με τίτλο «Χριστιανικές αντιρρήσεις στις ομόφυλες σχέσεις: μια ακαδημαϊκή αξιολόγηση», συνεγράφη από μελετητές της Βίβλου, θεολόγους, εξελεγκτικούς βιολόγους και κοινωνιολόγους, οι οποίοι διέψευσαν τα θεμέλια πάνω στα οποία η Εκκλησία ανέπτυξε τη στάση της κατά των ΛΟΑΤΚΙ+.

Η έκθεση διαπίστωσε ότι αποσπάσματα στον Λευιτικό, που συχνά αναφέρονται ως οι πιο ρητές καταδίκες για την ομοφυλοφιλία, έχουν παρερμηνευτεί. Στην πραγματικότητα, αυτά τα εδάφια καταδικάζουν μόνο την αιμομιξία και τη μοιχεία μεταξύ ανδρών, ενώ δεν αναφέρονται στη σεξουαλική σχέση μεταξύ γυναικών.

Οι μελετητές διαπιστώνουν ότι οι «συναινετικές και πιστές» γκέι σχέσεις δεν καταδικάζονται σε κανένα σημείο της Βίβλου, ενώ -φυσικά- βεβαιώνουν ότι η ομοφυλοφιλία είναι «φυσική εκδοχή εντός του εύρους της ανθρώπινης σεξουαλικότητας».

Η μελέτη 80 σελίδων, η οποία διεξήχθη από το Ινστιτούτο Καθολικής Έρευνας Wijngaards, θα πρέπει «να χρησιμεύσει ως το τελευταίο καρφί στο φέρετρο των βιβλικών και άλλων επιχειρημάτων που δικαιολογούν την ομοφοβία», ανέφερε το δελτίο τύπου της μελέτης.

Η έκθεση έχει εγκριθεί από περισσότερους από 60 κορυφαίους ακαδημαϊκούς μελετητές από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της πρώην προέδρου της Ιρλανδίας, Mary McAleese.

Η McAleese, που αγωνίζεται ώστε να αλλάξει η διδασκαλία της Καθολικής Εκκλησίας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα, υποστήριξε ότι η μελέτη θα πρέπει «να διερευνήσει τη διδασκαλία της εκκλησίας στον τομέα της ομοφυλοφιλίας».

Εσφαλμένες ερμηνείες, κακή μετάφραση

Και η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη διατηρούν πολύ λίγα αποσπάσματα που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ότι αφορούν τις ομόφυλες συναινετικές ερωτικές σχέσεις. Για να πραγματοποιηθεί η σωστή ερμηνεία αυτών των αποσπασμάτων, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη το ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής.

Αρχικά, ενώ οι βιβλικοί συγγραφείς μπορεί να γνώριζαν ότι μερικοί άνθρωποι έχουν σεξουαλικές επαφές με άτομα του ιδίου φύλου, είναι απίθανο κάποιος από αυτούς να γνώριζε τι σημαίνει «ομοφυλοφιλία», δηλαδή η εγγενής σεξουαλική έλξη προς το ίδιο φύλο.

Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι κάποιος βιβλικός συγγραφέας γνώριζε την ύπαρξη συναινετικών, ισότιμων, δια βίου σχέσεων μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.

Σύμφωνα με τους μελετητές του Λευιτικού (βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης), τα σημεία 18:22 «Δεν πρέπει να πλαγιάσεις με άντρα όπως πλαγιάζεις με γυναίκα, είναι βδελυρό» και 20:13 «Αν κάποιος συνευρεθεί με άντρα όπως συνευρίσκεται με γυναίκα, διαπράττουν και οι δύο πράξη βδελυρή. Πρέπει εξάπαντος να θανατωθούν και θα είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι για το θάνατό τους» είναι τα βασικά σημεία που θεωρείται ότι καταδικάζουν την ομοφυλοφιλία.

Σύμφωνα με τους μελετητές, η καταδίκη αυτή προέρχεται από κακή μετάφραση των θεολόγων. Τα σημεία αυτά στην πραγματικότητα καταδικάζουν μόνο συγκεκριμένες περιπτώσεις ερωτικής συνεύρεσης, με διάφορους μελετητές της Βίβλου να καταλήγουν πως αυτές οι περιπτώσεις είναι είτε η μοιχεία, είτε η αιμομιξία, είτε και τα δύο.

Η μελέτη αναφέρεται και στο βιβλίο της Γένεσης, στα σημεία 2:18-24, εξηγώντας πως αυτά δεν επικεντρώνονται στην παρουσίαση του γάμου μεταξύ ετερόφυλων ως την μοναδική «κανονικότητα», αλλά περιγράφουν την «εξαιρετικά ισχυρή ορμή ανάμεσα στα δύο φύλα», ακόμη και σε πείσμα «των επιθυμιών και των σχεδίων των γονέων τους και, κατ’ επέκταση, της κοινωνίας και των θρησκευτικών θεσμών».

Τέλος, στο βιβλίο της Γένεσης υπάρχει η αναφορά στην καταστροφή των πόλεων Σόδομα και Γόμορρα κ.α., ως τιμωρία για σεξουαλικές πράξεις ανάμεσα σε άντρες. Αυτό όμως που αναφέρεται στη Γένεση δεν είναι συναινετικό σεξ μεταξύ αντρών, αλλά η απόπειρα ομαδικού βιασμού από τους άνδρες των Σοδόμων, πράξη που ούτως ή άλλως δεν ήταν η αιτία για να τιμωρηθούν οι κάτοικοι αυτών των πόλεων, αφού ο θεός είχε αποφασίσει να τους τιμωρήσει πριν από αυτό το περιστατικό.

ΛΟΑΤΚΙ+ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ: ΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

Με την είσοδο του 21ου αιώνα το ΛΟΑΤΚΙ+ κίνημα στην Ελλάδα έχει επιτύχει να τοποθετήσει τα ζητήματα του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου στο πεδίο συζήτησης σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κι αυτό είναι πολύ σημαντικό.

Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για τη θέσπιση νόμων και την προστασία των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, έχουν εκφραστεί προβληματισμοί ως προς το κατά πόσο, πράγματι, τα βήματα αυτά είναι αρκετά.

Αυτό συμβαίνει όταν τα βήματα από την Πολιτεία γίνονται με πολλά “ναι, μεν αλλά” (βλέπε μισό δικαίωμα στην παρένθετη κύηση), όταν υπάρχουν τόσα νομικά κενά και τόσα εμπόδια και τείχη, τα οποία αν “πέσουν”, θα “πέσουν” μετά από μεγάλη προσπάθεια, μετά από πολλή αμφισβήτηση και μετά από τεράστια κακοποίηση και στιγματισμό των ΛΟΑΤΚΙ+ προσώπων.

Οι αγώνες συνεχίζονται, παρά τον σφοδρό πόλεμο που δέχονται τα κινήματα που παλεύουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με μοναδικό στόχο την επίτευξη απόλυτης ισότητας, σε όλα τα επίπεδα, χωρίς αστερίσκους.

Ο δρόμος αυτός έχει μια και μόνο κατεύθυνση: Την αποδόμηση των κακοποιητικών αφηγημάτων, μέσω της επιστήμης.

Τον δρόμο της επιστήμης, όταν το 1973 η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία ψήφισε την αφαίρεση της ομοφυλοφιλίας από τον κατάλογο των ψυχιατρικών διαταραχών (DSM).

Τον δρόμο της επιστήμης, όταν η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία “αναγκάστηκε” να τοποθετηθεί πριν από λίγες ημέρες, για να πει το αυτονόητο, ότι δηλαδή η ομοφυλοφιλία δεν αποτελεί ψυχική νόσο.

Ακόμη, όσον αφορά το φλέγον ζήτημα των ημερών, τα παιδιά που θα… καταστραφούν από τις ομόφυλες οικογένειες, δεν θα σας εντυπωσιάσουμε, θα ακολουθήσουμε και πάλι τον δρόμο της επιστήμης, μιας και τα επιστημονικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με ομόφυλους γονείς δεν έχουν διαφορετικές επιδόσεις από τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες με γονείς διαφορετικού φύλου.

Συνεπώς, η “καραμέλα” περί αρνητικών επιπτώσεων στην ανάπτυξη των παιδιών δεν υποστηρίζεται με κανέναν επιστημονικό ή λογικό τρόπο.

Συγκεκριμένα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός των γονιών δεν είναι σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη των παιδιών, αναφέρει έρευνα του BMJ Global Health που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023 , με βάση την ανάλυση 34 μελετών που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 1989 και 2022, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σε χώρες που αναγνωρίζουν νομικά τις σχέσεις μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου.

Σε ορισμένες μετρήσεις, τα παιδιά που μεγαλώνουν με ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς είχαν καλύτερες μετρήσεις από τις “παραδοσιακές” οικογένειες, ιδιαίτερα όσον αφορά την ψυχολογική προσαρμογή και τις σχέσεις παιδιού-γονέα.

Τέλος, η έρευνα αναφέρει ότι το πρόβλημα με αυτού του είδους οικογένειες δεν είναι οι ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς, αλλά το κοινωνικό στίγμα και οι διακρίσεις που βιώνουν αυτά τα παιδιά.

Επομένως, λύση δεν είναι οι ΛΟΑΤΚΙ+ να μην έχουν δικαίωμα στην απόκτηση παιδιού, λύση δεν είναι να μην έχουν το δικαίωμα στη δημιουργία οικογένειας.

Λύση είναι να εκπαιδευτούν οι κοινωνίες και οι άνθρωποι, ώστε να μην στιγματίζονται αυτές οι οικογένειες και αυτά τα παιδιά.