ΠΩΣ ΑΝΑΒΟΥΝ ΟΙ ΦΩΤΙΕΣ

Δεν είναι η ιδέα σου. Όντως επιδεινώνονται οι πυρκαγιές τα τελευταία χρόνια. Είναι συνέπεια της υπερθέρμανσης της Γης, που προκαλέσαμε εμείς -το φανταστικό είδος που λέγεται ‘άνθρωπος’.

Τα ‘χαν πει οι επιστήμονες από πέρυσι πως σύντομα κάποιες πυρκαγιές θα είναι αδύνατο να σταματήσουν, καθώς έχει αλλάξει το καθεστώς πυρκαγιάς υπό το οποίο ζει η Ευρώπη. Μάλλον δεν έδωσες σημασία.

Τώρα ακούς πάλι πως για όλα φταίει η κλιματική κρίση, αφήγημα που κατέρριψε αναγνωρισμένος επιστήμονας που μίλησε στο Magazine, για ό,τι συνέβη από τη Δευτέρα 17/7 έως την Κυριακή 23/7, η κλιματική αλλαγή δεν έπαιξε τον παραμικρό ρόλο. Μετά ανέλαβε τη συνέχεια.

Ας επιστρέψουμε λοιπόν, στα βασικά του θέματος, μήπως και συνεννοηθούμε: το πώς ξεκινούν οι δασικές πυρκαγιές (για το 90% τα αίτια είναι ανθρώπινα), πώς ‘φουντώνουν’, πώς εξαπλώνονται και πώς σβήνουν.

Το 85% των πυρκαγιών οφείλεται σε ανθρώπινο χέρι

Μελέτες που έχουν γίνει (και μπορείς να διαβάσεις για αυτές στο National Geographic) διευκρινίζουν μολονότι οι δασικές πυρκαγιές ταξινομούνται ως φυσικές καταστροφές, μόνο το 10-15% συμβαίνουν από μόνες τους στη φύση.

Το άλλο 85% με 90% προέρχεται από ανθρώπινα αίτια, συμπεριλαμβανομένων των πυρκαγιών σε κατασκηνώσεις και συντρίμμια χωρίς επίβλεψη, πεταμένα τσιγάρα και εμπρησμό.

Ο καθηγητής του NC State, Joseph Roise, ο οποίος μελετά τη συμπεριφορά και την πρόληψη των πυρκαγιών στην άγρια φύση έχει εξηγήσει πως “οι πυρκαγιές μερικές φορές συμβαίνουν φυσικά, είτε με αναφλέξεις από τη θερμότητα του ήλιου, είτε από κεραυνό.

Ωστόσο, οι περισσότερες πυρκαγιές προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων θερμικών εργασιών, πυρκαγιών που ξεκινούν από φωτιές που ανάβουν σε κατασκηνώσεις και τις αφήνουν χωρίς επίβλεψη, κατεστραμμένα καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος, πεταμένα αναμμένα τσιγάρα, εμπρησμούς κ.α.”

Στη φανταστική χώρα που ζεις, αυτήν την στιγμή που μιλάμε και καταστρέφονται ουκ ολίγες περιοχές της Ελλάδας, εξακολουθούν να πετούν πυροτεχνήματα σε γάμους.

Η ανθρώπινη απροσεξία είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας που συμβάλλει στις πυρκαγιές.

Θα έλεγες πως θα βοηθούσε ένα νομικό πλαίσιο που θα έκανε πιο εύκολο τον εντοπισμό και τη σύλληψη τέτοιων περιπτώσεων. Εμείς προστατεύουμε την ιδιωτικότητα και εν μέσω των δασών -και για αυτό δεν μπαίνουν κάμερες.

Το “τρίγωνο της φωτιάς”

Ανεξάρτητα από την αιτία, οι πυρκαγιές εξακολουθούν να ‘απαιτούν’ τρία βασικά συστατικά για να αναφλεγούν και τελικά να εξαπλωθούν: καύσιμο, θερμότητα και οξυγόνο. Αυτά τα στοιχεία αναφέρονται συνήθως ως το «τρίγωνο της φωτιάς».

Μια πυρκαγιά μπορεί να συμβεί μόνο όταν και τα τρία συστατικά αντιδρούν μαζί.

Για να σβήσει η φωτιά, πρέπει να αφαιρεθεί τουλάχιστον ένα από τα συστατικά του «τριγώνου της φωτιάς». Αυτό προσπαθούν να κάνουν οι πυροσβέστες, εξαλείφοντας είτε τα καύσιμα, είτε τη θερμότητα, είτε το οξυγόνο.

Για να στοχεύσουν τη θερμότητα ή/και την πηγή οξυγόνου μιας πυρκαγιάς, οι πυροσβέστες χρησιμοποιούν νερό και χημικά επιβραδυντικά πυρκαγιάς για να σβήσουν τις φλόγες, είτε από το έδαφος είτε από τον αέρα (χρησιμοποιώντας είτε αεροπλάνα είτε ελικόπτερα).

Οι πυροσβέστες εργάζονται κάποιες φορές σε ομάδες, που συχνά ονομάζονται hotshots, για να καθαρίσουν τη βλάστηση από τη γη γύρω από μια φωτιά για να την περιορίσουν και τελικά να την ‘λιμοκτήσουν’ από καύσιμα.

Οι εκτάσεις γης που προκύπτουν ονομάζονται αντιπυρικές ζώνες. Στην Ελλάδα αναλαμβάνουν να τις κάνουν οι Δήμοι και οι περιφέρειες. Πληρώνονται για αυτές τις εργασίες. Σπάνια τις κάνουν.

Οι πυροσβέστες μπορούν επίσης να χρησιμοποιήσουν ελεγχόμενη καύση, δημιουργώντας προδιαγεγραμμένες -και ελεγχόμενες- πυρκαγιές για να σταματήσουν την καταστροφές. Με αυτές απομακρύνουν τα χαμόκλαδα, τις βούρτσες και τα απορρίμματα από ένα δάσος, στερώντας από καύσιμα από μια κατά τα άλλα μαινόμενη πυρκαγιά. Χρειάζεται ωστόσο, εκπαίδευση, διαφορετικά μπορεί να εντείνει το κακό.

 

Πώς ‘πιάνει’ φωτιά;

Η φωτιά είναι η επίδραση μιας χημικής αντίδρασης -γνωστής ως καύσης-, που συμβαίνει μεταξύ οξυγόνου στον αέρα και κάποιου είδους καυσίμου, που έχει θερμανθεί μέχρι το σημείο ανάφλεξής του -ή στη χαμηλότερη θερμοκρασία στην οποία θα αναφλεγεί.

Το καύσιμο είναι κάθε είδους εύφλεκτο υλικό, συμπεριλαμβανομένων των δέντρων, των χόρτων, των θάμνων, ακόμη και των σπιτιών.

Αυτά τα υλικά εκπέμπουν ατμό.

Η θερμότητα φέρνει τα συγκεκριμένα καύσιμα στο σημείο ανάφλεξη, με αποτέλεσμα οι ατμοί να εξατμίζονται και να αναμιγνύονται με το οξυγόνο.

Το οξυγόνο είναι το φυσικό στοιχείο που απαιτείται για την ανάφλεξη και τη διατήρηση μιας πυρκαγιάς.

Όταν το καύσιμο που καίγεται εκτίθεται στο οξυγόνο από τον αέρα, συμβαίνει μια χημική αντίδραση που απελευθερώνει θερμότητα και προκαλεί καύση.

Οι παράγοντες που εξαπλώνουν τις πυρκαγιές

Οι πυρκαγιές μπορεί να σβήσουν γρήγορα ή να εξαπλωθούν ανεξέλεγκτα, απανθρακώνοντας χιλιάδες στρέμματα γης μέσα σε λίγες ώρες.

Η ένταση και η κίνηση μιας πυρκαγιάς εξαρτάται τελικά από τρεις παράγοντες: τα καύσιμα, τον καιρό και την τοπογραφία. Αυτοί οι παράγοντες είναι συλλογικά γνωστοί ως «τρίγωνο συμπεριφοράς στη φωτιά».

*Η σύνθεση ενός καυσίμου, συμπεριλαμβανομένου του επιπέδου υγρασίας, της χημικής σύνθεσης και ακόμη και της πυκνότητας, επηρεάζει το πόσο γρήγορα θα εξαπλωθεί μια φωτιά και σε ποια θερμοκρασία.

Η περιεκτικότητα σε υγρασία του καυσίμου καθορίζει πόσο μια περιοχή θα καεί. Έτσι, εάν η βλάστηση έχει χαμηλό επίπεδο υγρασίας και είναι πολύ ξηρή (κάτι που συμβαίνει έπειτα από καύσωνα), μια φωτιά θα ‘πιάσει’ πιο γρήγορα και πιο έντονα, επειδή η θερμότητα δεν χρειάζεται να εξαλείψει το νερό.

Το μέγεθος και η ποσότητα του καυσίμου επηρεάζει επίσης, τη συμπεριφορά των δασικών πυρκαγιών.

*Μικρές πηγές καυσίμου, όπως τα χόρτα, συνήθως καίγονται πιο γρήγορα και δεν παράγουν τόση θερμότητα, όπως τα δέντρα και άλλες μεγάλες πηγές καυσίμου.

Ενώ μια μικρή ποσότητα καυσίμου μπορεί να κάνει μια πυρκαγιά να εξαπλωθεί αργά με χαμηλότερη ένταση, τα πολλά καύσιμα θα κάνουν μια φωτιά να εξαπλωθεί πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη ένταση.

Ορισμένα φυτά, δέντρα και θάμνοι περιέχουν επίσης, έλαια και ρητίνες που τα κάνουν να καίγονται πιο γρήγορα και έντονα.

Ορισμένοι τύποι βλάστησης έχουν -από τη φύση τους- λιγότερη περιεκτικότητα σε υγρασία και αυτό τα κάνει πιο εύφλεκτα και ικανά να ‘μεταφέρουν’ φωτιά.

*Οι καιρικές συνθήκες όπως ο άνεμος, η θερμοκρασία και η υγρασία παίζουν επίσης, σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά μιας δασικής πυρκαγιάς.

Χαρακτηριστικά, ο άνεμος τροφοδοτεί τη φωτιά με επιπλέον οξυγόνο. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μια πυρκαγιά να κινηθεί σε ένα τοπίο με ταχύτερο ρυθμό.

Εάν ο άνεμος είναι πραγματικά δυνατός, μπορούμε να περιμένουμε να δούμε μια πυρκαγιά που κινείται γρήγορα.

Μπορεί να υπάρχουν ακόμη και κάποια θράκα που εξαπλώνεται και προκαλεί πυρκαγιές σε τοποθεσίες που μερικές φορές απέχουν έως και 400 μέτρα μακριά από την αρχική φωτιά.

*Οι υψηλές θερμοκρασίες και η χαμηλή υγρασία στεγνώνουν τις πηγές καυσίμου, με αποτέλεσμα να αναφλέγονται και να καίγονται πιο γρήγορα.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πυρκαγιές γίνονται συνήθως πιο έντονες και εξαπλώνονται ταχύτερα το απόγευμα, όταν ο αέρας είναι πιο ζεστός.

Eάν υπάρχει πολλή υγρασία, η φωτιά δεν πρόκειται να κάνει πολλά γιατί η θερμότητα πρέπει να κάψει την υγρασία στον αέρα για να ανάψει το καύσιμο.

*Τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά ενός τοπίου, όπως η κλίση, το υψόμετρο και η όψη, μπορούν επίσης να διευκολύνουν την εξέλιξη της πυρκαγιάς.

Για παράδειγμα, αν ανάψει φωτιά στο κάτω μέρος μιας απότομης πλαγιάς θα εξαπλωθεί πιο γρήγορα στην ανηφόρα, επειδή αυξάνεται η θερμότητα.

Καθώς αυτός ο ζεστός αέρας ανεβαίνει, προθερμαίνει τα καύσιμα που είναι πιο ανηφορικά, με αποτέλεσμα να αναφλέγονται εύκολα μόλις φτάσει η φωτιά.

*Το υψόμετρο και η όψη (κατεύθυνση της κλίσης) μπορούν να καθορίσουν τη θερμοκρασία και το επίπεδο υγρασίας στα καύσιμα σε ένα τοπίο.

Ενδεικτικά, το καύσιμο που βρίσκεται σε πλαγιά με νότιο προσανατολισμό και σε χαμηλότερο υψόμετρο δέχεται περισσότερο ηλιακό φως, που σημαίνει ότι είναι πιο ζεστό και στεγνώνει πιο γρήγορα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πιο έντονες πυρκαγιές.