ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙΣ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΣΟΥ

Πιστεύεις στην τύχη; Νιώθεις πως είσαι τυχερός ή έχεις διαπιστώσει ότι ανήκεις στην άλλη παράταξη (των γκαντέμηδων);

Θα ήθελα να θυμάσαι ότι όλα είναι και θέμα προοπτικής -και ψυχικής κατάστασης.

Ας πούμε πως οδηγείς μηχανή. Λίγα μέτρα πριν βγεις σε κεντρικό δρόμο βγάζεις ‘φλας’ (θες να πας δεξιά) και ‘κόβεις’ -λίγο απότομα- ταχύτητα. Στο οδόστρωμα υπάρχουν νερά, οι τροχοί μπλοκάρουν και πέφτεις. Όπως σηκώνεις το βλέμμα σου, διαπιστώνεις πως αν έπεφτες ένα μέτρο πιο κάτω, θα σε πατούσε το διερχόμενο λεωφορείο. Πας στο νοσοκομείο και μαθαίνεις ότι έχεις πάθει διπλό κάταγμα στον αστράγαλο (που κρέμεται -αλλά επειδή δεν είσαι επαγγελματίας αθλητής/αθλήτρια, δεν χρειάζεται να κάνεις επέμβαση και να σου βάλουν βίδες ή λάμες).

Είσαι τυχερός/τυχερή ή άτυχος/άτυχη;

Eάν είσαι σε ένα αυτοκίνητο που ανατρέπεται και χάνουν τη ζωή τους όλοι οι επιβαίνοντες, πλην εσού, τι είσαι;

 Τελικά, υπάρχει τύχη; Τη βιώνουμε όλοι με τον ίδιο τρόπο; Και αν είμαστε εμείς τυχεροί, αλλά αυτό δεν ισχύει και για όσους αγαπάμε και νοιαζόμαστε, ποιο είναι το δια ταύτα;

Κληροδότημα των αρχαίων ημών προγόνων

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την τύχη ως μια μυστικιστική ιδιότητα, που χορηγούνταν από ιδιοτροπία των θεών ή υπήρχε στο πόδι ενός κουνελιού ή σε ένα τετράφυλλο τριφύλλι.

Στην ελληνική μυθολογία, η Τύχη είναι θεότητα και κόρη του Ερμή (ή του Δία) και της Αφροδίτης. Το πρόσωπο της ευμάρειας και του πλούτου μιας πόλης, είναι επιφορτισμένο να μεταφέρει θετικά μηνύματα στους ανθρώπους, σχετικά με εξωτερικά γεγονότα που δεν ελέγχουν.

Κατά την ελληνιστική περίοδο, η θεότητα αυτή αρχίζει να εμφανίζεται όλο και περισσότερο σε ό,τι αφορά τη μοίρα (θετικά ή αρνητικά), αφήνοντας τους Ολύμπιους θεούς σε δεύτερο ρόλο.

Χαρακτηριστική είναι η πεποίθηση του Έλληνα ιστορικού, Πολύβιου σύμφωνα με την οποία όταν δεν μπορεί να ανακαλυφθεί κάποια αιτία για μεγάλα γεγονότα (από πλημμύρα έως πολιτικές εξελίξεις) τότε αποδίδονται στην Τύχη. Ο Πίνδαρος το έφτασε στο σημείο που η θεότητα μπορούσε να δώσει νίκη σε έναν μικρό αθλητή έναντι των φαβορί.

Το πρόσωπο της άρχισε να εμφανίζεται σε νομίσματα και να συνδέεται με τη μοίρα ολόκληρων κοινοτήτων. Μέχρι σήμερα αναφέρεται (ενίοτε εγκαλείται) από ανθρώπους σε όλον τον πλανήτη. Για περισσότερους από έναν λόγους. Ή για την ακρίβεια, για περισσότερες από μια θεωρίες που έχουν αναπτυχθεί μέσα στα χρόνια.

Οι τρεις θεωρίες για την τύχη

Νο1: Πιθανότητα

Το 1718 εμφανίστηκε ένας Γάλλος μαθηματικός, ο Abraham de Moivre να αμφισβητήσει τους αρχαίους, ισχυριζόμενος πως όλα είναι μαθηματικά.

Όπως έγραψε ο Steven D. Hales του Bloomsburg University στο βιβλίο του με τίτλο The Myth of Luck “η συναινετική άποψη μεταξύ μαθηματικών και επιστημόνων, για τη θεωρία των πιθανοτήτων, είναι πως ένα γεγονός κρίνεται ως τυχερό ή άτυχο, μόνο όταν είναι απίθανο. Αυτή η ιδέα υπάρχει από το 1718 και “Το δόγμα των πιθανοτήτων: μέθοδος υπολογισμού πιθανότητας γεγονότων” του de Moivre

Έχει σημειώσει ότι “με το να πούμε πως ένας άνθρωπος έχει καλή τύχη, δεν εννοούμε κάτι περισσότερο από το ότι ήταν κερδισμένος μια υπόθεσης. Η έκφραση αυτή ενδεχομένως να επιτρέπεται ως πολύ αρμόζον τρόπος ομιλίας, όταν θέλουμε να πούμε κάτι γρήγορα. Αν όμως, το ‘καλή τύχη’ εννοηθεί πως σημαίνει κυρίαρχη ιδιότητα που είναι εγγενής σε έναν άνθρωπο, τότε αυτός θα πρέπει να είναι πάντα ο κερδισμένος ή να νικά περισσότερο από όσο χάνει. Αλλιώς μπορεί να αμφισβητηθεί πως η καλή τύχη υπάρχει στη φύση”.

Μεταξύ άλλων, ο Γερμανός μαθηματικός Jörg Bewersdorff (2005) περιγράφει επίσης την πρώιμη ανάπτυξη της θεωρίας των πιθανοτήτων, ως κάτι που προέκυψε από την ανάγκη των τζογαδόρων να εξηγήσουν την κακή τύχη. 

Ο κύριος φιλοσοφικός υπερασπιστής της θεωρίας πιθανοτήτων είναι ο Αμερικανογερμανός φιλόσοφος, Nicholas Rescher. Υποστήριξε (το 1995) πως μόνο απίθανα γεγονότα μπορεί να είναι τυχερά ή άτυχα και ότι ο βαθμός της τύχης είναι συνάρτηση της απιθανότητας του γεγονότος και της σημασίας.

Νο2: Τροπικότητα

Οι επιστημιολόγοι (γνωσιολόγοι) προτείνουν πως ένα γεγονός είναι τυχερό, μόνο όταν είναι εύθραυστο και ο κόσμος θα ήταν ελάχιστα διαφορετικός, αν δεν είχε συμβεί. Ο πιο σημαντικός υπερασπιστής της θεωρίας της τροπικότητας είναι Duncan Pritchard (καθηγητής φιλοσοφίας και γνωστός ερευνητής στο επίπεδο της γνωσιολογίας).

Μεταξύ άλλων, έχει γράψει πως η γνωσιολογική προσέγγιση της τύχης ενέχει “μια αληθινή πεποίθηση που θα μπορούσε πολύ εύκολα να ήταν ψευδής”. Λόγω δε, της γνωσιολογικής τύχης “το γεγονός ότι μπορούμε πολύ εύκολα να εξαπατηθούμε, είναι η βάση της άρνησης της γνώσης μας -ακόμα και αν στην πραγματικότητα δεν έχουμε εξαπατηθεί”.

Οι πιθανότητες και οι θεωρίες του τρόπου δεν αναιρούν η μια την άλλη. Σκεφτείτε κάποιον που κερδίζει στη Ρώσικη Ρουλέτα. Για τους επιστημιολόγους ήταν αρκετά τυχερός για να νικήσει -μια μικροσκοπική εύθραυστη αλλαγή στον κόσμο, πχ μια ελάχιστη επιπλέον περιστροφή- θα οδηγούσε στην ήττα. Οι πιθανότητες για νίκη είναι 5/6, άρα δεν είναι θέμα τύχης.

Νο3: Έλεγχος

Οι φιλόσοφοι ενδιαφέρονται για την ηθική τύχη, την ισότητα της και το πρόβλημα της με την ελεύθερη βούληση. Εάν ένα γεγονός είναι τυχερό ή άτυχο για ένα άτομο, αυτό το άτομο δεν έχει κανέναν έλεγχο σε αυτό.

Το αν ένα άτομο είναι τυχερό, εξαρτάται από το αν έχει έλεγχο στη δράση του. Αν εκτελεί την ενέργεια Α, ενώ θα μπορούσε να επιλέξει τη Β και το αποτέλεσμα είναι καλό τότε είναι τυχερό.

Η ηθική τύχη είναι ένα παζλ.

Ο Γερμανός φιλόσοφος και κεντρική φιγούρα του Διαφωτισμού, Immanuel Kant πίστευε ότι κανείς δεν αξίζει να κριθεί για πράγματα που δεν είναι δικό του λάθος. “Εάν κάτι είναι έξω από τον έλεγχό σας, δεν είστε ούτε αξιέπαινοι, μηδέ κατηγορούμενοι γι’ αυτό”. Κατά συνέπεια -σωστά- κρινόμαστε μόνο για πράγματα που είναι υπό τον έλεγχο μας. “Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν άτυχα γεγονότα που προφανώς επηρεάζουν την αξιοπρέπειά σας“.

“Φανταστείτε κάποιον που, ενώ είναι νηφάλιος και προσεκτικός, περνά με το αυτοκίνητο του πάνω από ένα μεγάλο σωρό από φύλλα που είναι στην άκρη του δρόμου και νιώθει να σείεται έντονα το όχημα. Μπορεί α) να υπάρχουν απλά κλαδιά μέσα στα φύλλα ή β) κάτω από τη συστάδα να βρίσκονται παιδιά που έχουν δολοφονηθεί”.

Σε κάθε περίπτωση, ο οδηγός δεν έχει κάνει κάτι κακό. Αλλά αν συμβεί το β) θα του επιρρίψουν ευθύνες και θα νιώσει τύψεις”.

Υπάρχουν και φιλόσοφοι που επιλέγουν υβριδικές απόψεις. Για παράδειγμα, το συνδυασμό του ελέγχου με την τροπικότητα ή την προσέγγιση των πιθανοτήτων.

Ο επικεφαλής Νευροηθικής στο Florey Institute of Neuroscience and Mental Health και συγγραφέας βιβλίου με τίτλο “Hard Luck: How Luck Undermines Free Will and Moral Responsibility” (Πώς η τύχη υπονομεύει την ελεύθερη βούληση και την ηθική ευθύνη), Neil Levy έχει γράψει στο Conversation και για τη θεωρία που αναφέρει ότι η τύχη υπάρχει μόνο εάν μια ορισμένη ερμηνεία της κβαντικής μηχανικής είναι αληθινή: εάν η αιτιότητα δεν είναι “ντετερμινιστική“. Εάν ο φυσικός ντετερμινισμός είναι αληθινός, τότε κάθε γεγονός που συμβαίνει είναι απολύτως προβλέψιμο (κατ’ αρχήν), από κάποιον που γνωρίζει αρκετά για το σύμπαν και τους νόμους του.

Το Bloomsburg University κατέρριψε όλες τις θεωρίες, με τον επικεφαλής Steven D. Hales να εξηγεί πως τελικά “είμαστε όσο τυχεροί πιστεύουμε ότι είμαστε. Σε 99 σελίδες υποστηρίζω ότι δεν υπάρχει τύχη και οι ισχυρισμοί περί της ύπαρξης της δεν αποτελούν παρά μια υποκειμενική άποψη για τα γεγονότα που μας επηρεάζουν”. Ας μείνουμε όμως, στο εύρημα.

Είμαστε όσο τυχεροί πιστεύουμε πως είμαστε

Πάμε λοιπόν, να δούμε τι λένε οι έρευνες για επί μέρους κατηγορίες της τύχης.

 Παιχνίδι πιθανοτήτων

Πετάς ένα κέρμα στον αέρα. Οι πιθανότητες να έλθει κορώνα ή γράμματα είναι 50-50. Το να πιστεύεις ότι είσαι τυχερός γιατί πέτυχες τέσσερις διαδοχικές μαντεψιές έχει να κάνει με το φαινόμενο που λέγεται “πλάνη του τζογαδόρου”, όπως ανέφερε μελέτη.

Αυτό σχετίζεται με τον εγκέφαλο μας που αναζητά τέτοιου είδους μοτίβα. “Μια κύρια λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι να αντιμετωπίζει την αβεβαιότητα στον πραγματικό κόσμο για να βρει κανονικότητες. Οι νευρώνες μας ανιχνεύουν αυτά τα μοτίβα φυσικά και δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στο timing. Οι νευρώνες προτιμούν τα εναλλασσόμενα μοτίβα. Είναι ο τρόπος που έχει για να διορθώνει μοτίβα που φαίνονται στατιστικά απίθανα.

Η μελέτη έδειξε ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι πιθανόν πιο έξυπνος από ό,τι πιστευόταν έως τότε, καθώς είναι σε θέση να συλλάβει αυτόματα μερικές πολύ λεπτές, αλλά σημαντικές στατιστικές δομές στο περιβάλλον.

Αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι πολλοί εξακολουθούν να πιστεύουν στην τύχη. Μεταξύ τους και οι μελετητές της έρευνας, που εξήγησαν πως δεν άλλαξαν άποψη “γιατί είμαστε κι εμείς άνθρωποι και βοηθά να πιστεύουμε πως η τύχη είναι κάτι που δεν μπορούμε να χειριστούμε ή να χειραγωγήσουμε”.

Lucky Streaks

Όταν βάζεις στοίχημα (ποντάρεις) σε ένα παιχνίδι που βασίζεται στην τύχη (πχ ρουλέτα), γίνεται κατανοητό πως τα στοιχήματα αυτά αλλάζουν τις πιθανότητες σου -το ένα, μετά το άλλο. Όποιος κερδίσει δυο σερί στοιχήματα, έχει 57% πιθανότητες να κερδίσει και το επόμενο. Όποιος έχει 0/2 έχει 40% πιθανότητες να κερδίσει το τρίτο. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Σύμφωνα με μια έρευνα, οι άνθρωποι φοβόμαστε ότι το επόμενο στοίχημα θα παλινδρομήσει. Πως αν κερδίσουν, είναι πιο πιθανό να χάσουν την επόμενη φορά. Επομένως το αντισταθμίζουν, κάνοντας ασφαλέστερα στοιχήματα κάθε διαδοχική φορά.

Δεισιδαιμονίες

Συνηθίζουμε να χτυπάμε ξύλο, να σταυρώνουμε τα δάχτυλα μας, να φτύνουμε τον κόρφο μας (κλπ), όπως προσπαθούμε να προφυλαχθούμε από το ‘κακό’. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι οι δεισιδαιμονίες μπορεί να λειτουργούν, όχι όμως, με τον τρόπο που πιστεύουμε.

Σε έρευνα που μετείχαν παίκτες του γκολφ, όταν τους είπαν πως χρησιμοποιούσαν μια ‘τυχερή μπάλα‘ είχαν πολύ καλύτερη απόδοση από εκείνους που ενημερώθηκαν ότι έπαιζαν με την μπάλα που είχαν χρησιμοποιήσει όλοι, έως τότε.

Τα υποκείμενα είχαν επίσης καλύτερες επιδόσεις, όταν τους επετράπη να κρατήσουν τα ‘τυχερά γούρια’, ενώ έλυναν ένα πρόβλημα αναγραμματισμού. Οι ερευνητές υπέθεσαν ότι οι άνθρωποι με τα γούρια τους στο πλευρό τους, επέμειναν περισσότερο στη λύση των προβλημάτων επειδή ένιωθαν πιο αποτελεσματικοί -σαν να είχαν τη βοήθεια κάποιας άλλης δύναμης.

Την ίδια λογική έχουν χρησιμοποιήσει οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να οδηγηθούν προς τη νηφαλιότητα και να παραμείνουν νηφάλιοι: οι άνθρωποι γενικά, αισθάνονται ενδυναμωμένοι, όταν νομίζουν ότι κάποιος άλλος τους βοηθά.

Ευτυχής συγκυρία

Συναντάς τυχαία στο δρόμο, έναν παλιό μεγάλο έρωτα. Πίνετε έναν καφέ και σε αυτό το χρονικό διάστημα αναζωπυρώνεται ο έρωτας. Πρόκειται για ευτυχή συγκυρία. Πώς όμως, την αντιλαμβανόμαστε, επιστημονικά;

Λέκτορας στην αλληλεπίδραση πληροφοριών στο City University του Λονδίνου, ονόματι Stephann Makri έχει κάνει σειρά σχετικών μελετών και έχει πει πως “η τύχη σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους. Μερικοί τη χρησιμοποιούν ως συνώνυμο της γαλήνης. Δεν μπορούν να την ελέγξουν, αλλά μπορούν να την επηρεάσουν”.

Σε πρόσφατη έρευνα ο Makri ρώτησε αρκετούς δημιουργικούς επαγγελματίες τι θα έκαναν για να αυξήσουν τις πιθανότητές τους για μια τρελά τυχαία συνάντηση.

“Περιλάμβαναν πράγματα όπως να αλλάξουν τη ρουτίνα τους, να εργαστούν σε διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικούς ανθρώπους και γενικά να κάνουν διαφορετικά πράγματα -να ξεφύγουν από τη ρουτίνα”.

Όταν αναπολούμε ένα τυχερό γεγονός, συχνά συνοδεύεται από την αντίληψη πως άλλαξε τη ζωή μας προς το καλύτερο. Αυτό ο επιστήμονας το αποκάλεσε “διορατικότητα”.

Ενώ αυτές οι τυχαίες συναντήσεις δεν μπορούν να ελεγχθούν, οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν πολλά για να τοποθετηθούν σε ένα συγκεκριμένο μέρος και χρόνο, ελπίζοντας ότι είναι το σωστό. “Μια ανοιχτή, θετική, στάση κάνει πιο πιθανό να εκτιμήσουν οι άνθρωποι μια ευκαιρία και να την εκμεταλλευτούν”.

Οι τυχεροί άνθρωποι

Η τύχη δεν είναι κάτι που απλά ‘συμβαίνει’, ακόμα και σε αυτούς που θεωρούν τους εαυτούς τους τυχερούς. Ο Richard Wiseman (καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Hertfordshire στην Αγγλία), έχει κάνει μια σειρά από μελέτες για να καταλάβει τι διακρίνει έναν τυχερό από έναν άτυχο.

Σε μια μελέτη, ζήτησε από άτομα που θεωρούνταν τυχεροί και άτυχοι να διαβάσουν μια εφημερίδα. Στο ένα μισό μιας σελίδας είχε γράψει μεγάλα γράμματα “πες στον ερευνητή ότι βρήκες τη σημείωση και κέρδισε 250 λίρες”.

Οι άνθρωποι που είπαν ότι ήταν τυχεροί ήταν πιο πιθανό να δουν τη διαφήμιση, με τους ‘άτυχους’ να επιδεικνύουν μεγαλύτερο άγχος, κάτι που μείωσε τη δύναμη της παρατήρησης τους.

Άρα, αν πιστέψουμε πως είμαστε τυχεροί, έχουμε περισσότερες πιθανότητες να ζήσουμε και σχετικές εμπειρίες.