ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΣΕ ΕΚΠΡΟΣΩΠΕΙ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΙΛΑΕΙ ΚΑΝ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΟΥ

Φαντάσου να βρίσκεσαι κατηγορούμενος σε δίκη, να μην μπορείς να υποστηρίξεις οικονομικά την πληρωμή συνηγόρου υπεράσπισης, να τον αναζητάς μέσω του θεσμού της Νομικής Βοήθειας και τελικά ο συνήγορος υπεράσπισης να διορίζεται τη μέρα της δίκης και να μη μιλά τη γλώσσα σου…

Δυστυχώς, δεν πρόκειται για σενάριο φαντασίας, αλλά για την υφιστάμενη κατάσταση στην πλειοψηφία των δικών που πραγματοποιούνται στη χώρα μας μέσω Νομικής Βοήθειας, όπως την αποτύπωσε το “Παρατηρητήριο για τη Νομική Βοήθεια”, μέσω μελέτης 265 δικών σε διάστημα 2 ετών.

Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και σε αποτελεσματική υπεράσπιση για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως εισοδήματος ή εθνικότητας, αποτελεί βασικό πυλώνα της δικαιοσύνης. Η δωρεάν παροχή νομικής βοήθειας, δηλαδή συνηγόρου υπεράσπισης από την Πολιτεία σε οικονομικά ασθενέστερους συμπολίτες μας ρυθμίστηκε για πρώτη φορά νομικά το 1999, ώστε η άσκηση του δικαιώματος να είναι πραγματική.

Από τη θεσμοθέτησή της το 2004 με το νόμο 3226, ο οποίος ισχύει ως σήμερα με αρκετές τροποποιήσεις, δεν υπήρξαν ποσοτικά και ποιοτικά στατιστικά στοιχεία που να αποτυπώνουν τον τρόπο λειτουργίας της, την ταυτότητα των ωφελούμενων και τα προβλήματα του θεσμού.

Η δημιουργία του “Παρατηρητηρίου για τη Νομική Βοήθεια” από την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕλΕΔΑ) στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με διαχειριστές επιχορήγησης στην Ελλάδα το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Solidarity Now, ήρθε να καλύψει αυτό το κενό. Τρεις έμπειροι δικηγόροι παρακολούθησαν και κατέγραψαν σε διάστημα δύο χρόνων (Ιούνιος 2020 – Μάιος 2022) συνολικά 265 ποινικές δίκες με κακουργηματικές κατηγορίες, συμπληρώνοντας ένα ερωτηματολόγιο που αφορούσε όλη την ποινική διαδικασία μέσα στο ακροατήριο, από την αρχή έως το τέλος της.

Μια από τις τρεις δικηγόρους που συμμετείχαν στην έρευνα, η κ. Γεωργία Παλαιολόγου, εξηγεί τη μεθοδολογία που ακολούθησαν, η οποία ανέδειξε πολύ ενδιαφέροντα και άκρως αξιοποιήσιμα στοιχεία:

“Τα ερωτηματολόγια εξέταζαν ξεχωριστά αντικειμενικά στοιχεία κάθε δίκης όπως: Υπήρξε διερμηνέας ή κλήθηκε στη συνέχεια; Παρείχε τις υπηρεσίες του και πότε – κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ή κατά την προετοιμασία της υπεράσπισης; O συνήγορος ζήτησε διακοπή για να προετοιμαστεί ή δίκασε αυθημερόν; Βάσει αυτών, προέκυψαν στατιστικά στοιχεία που προσφέρουν για πρώτη φορά μια αντικειμενική αποτύπωση της πραγματικότητας των δικών που γίνονται στη χώρα μας με την παροχή νομικής βοήθειας. Δεν μπορεί ένας θεσμός να αξιολογηθεί και να βελτιωθεί χωρίς τέτοιου είδους στοιχεία”.

Τα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα είναι αποκαλυπτικά για τη λειτουργία της Νομικής Βοήθειας, όπως για παράδειγμα για τον χρόνο και τις συνθήκες προετοιμασίας του συνηγόρου υπεράσπισης πριν από τη δίκη. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι το 35,4 % των συνηγόρων διορίστηκε την ημέρα της ακροαματικής διαδικασίας, παραλαμβάνοντας τότε για πρώτη φορά τη σχετική δικογραφία. Και ενώ σε αυτή την περίπτωση είναι υποχρεωτική από τον νόμο η διακοπή για άλλη δικάσιμο, τελικά στο 68,5 % των περιπτώσεων ο συνήγορος προετοιμάστηκε και υπερασπίστηκε τον κατηγορούμενο την ίδια ημέρα, μελετώντας τη δικογραφία εντός δικαστικής αίθουσας στο 91,9% των περιπτώσεων!

Όπως αναφέρει η κ. Παλαιολόγου, “νομοθετικά είναι υποχρεωτική η διακοπή σε άλλη δικάσιμο. Αλλά υπάρχει ακόμη και σήμερα η λανθασμένη νοοτροπία ότι μπορεί να προχωρήσει η δίκη, παρότι έγινε την ίδια ημέρα ο διορισμός του συνηγόρου. Και μάλιστα, όπως μπορείτε να διαπιστώσετε και εσείς από τα στοιχεία, υπάρχει σε ένα πολύ μεγάλο και προβληματικό ποσοστό. Άρα, πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία και να γίνει από όλους κατανοητό ότι πρέπει να διακόπτει το δικαστήριο σε άλλη δικάσιμο για να υπάρχει η κατάλληλη προετοιμασία από τον συνήγορο”.

Αυτή η προβληματική πρακτική, όμως, είναι πιθανό να σχετίζεται με μια διαχρονική παθογένεια του θεσμού, η οποία δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο δυσλειτουργίας της νομικής βοήθειας. Σύμφωνα με την κ. Παλαιολόγου οι δικηγόροι που υπερασπίζονται τους κατηγορουμένους δεν πληρώνονται εγκαίρως, με τις αμοιβές να καταβάλλονται με δυο χρόνια καθυστέρηση… Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: “ένας συνήγορος αναγκάζεται να καλύπτει έξοδα από την τσέπη του για να μπορέσει να υπερασπιστεί αποτελεσματικά τον κατηγορούμενο που του ανατέθηκε, κάνοντας, για παράδειγμα, ένα ταξίδι στη φυλακή για να μιλήσει μαζί του. Φυλακές δεν υπάρχουν μόνο στην Αττική, αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα. Το γεγονός ότι ένας συνήγορος περιμένει δυο χρόνια να πληρωθεί για την παροχή υπηρεσιών που προσφέρει υποτιμά τον θεσμό…”.

Αυτό το τεράστιο πρόβλημα διαπιστώνεται και στους διερμηνείς που απασχολούνται στις δίκες, γεγονός που αποκτά ιδιαίτερη σημασία λαμβάνοντας υπόψιν ότι σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέγραψε το “Παρατηρητήριο για τη Νομική Βοήθεια”, το 63,7% των κατηγορουμένων που δικάζονται για κακουργηματικές πράξεις και ζητούν Νομική Βοήθεια δεν έχουν ελληνική υπηκοότητα. Για αυτούς το ζήτημα της διερμηνείας είναι κομβικό για τη διεξαγωγή μιας δίκαιης δίκης, τόσο στην ακροαματική διαδικασία, όσο και στην υπεράσπιση, την προετοιμασία του κατηγορουμένου από τον συνήγορο υπεράσπισης.

Μόλις το 33,3% των κατηγορουμένων που χρειάζονται διερμηνεία είχαν αυτή τη δυνατότητα κατά την προετοιμασία της δίκης, με το 66,7% να βλέπει τον διερμηνέα για πρώτη φορά κατά την ακροαματική διαδικασία, γεγονός που δημιουργεί μείζον ζήτημα επικοινωνίας μεταξύ συνηγόρου και κατηγορουμένου.

Όπως αναφέρει η κ. Γεωργία Παλαιολόγου:

“Από την Ευέλπιδων μέχρι το Εφετείο υπάρχει μεγάλη έλλειψη στο επίπεδο της διαθεσιμότητας διερμηνέων. Η κατάσταση επιδεινώνεται από τη στιγμή που το δικαστήριο δεν μπορεί να κρατήσει μέσα στην αίθουσα έναν διερμηνέα από το πρωί μέχρι το μεσημέρι που τελικά θα συνεδριάσει. Συνήθως δημιουργείται ένα χάος και μια αποδιοργάνωση για να βρεθεί ο διερμηνέας την ώρα της εκδίκασης, γιατί πολύ συχνά ο διερμηνέας έχει πάει σε άλλο δικαστήριο… Μάλιστα, από τον Νοέμβριο 2021 μέχρι τον Μάϊο 2022 υπήρξε απεργία των διερμηνέων λόγω της μεγάλης καθυστέρησης στην καταβολή της αμοιβής τους, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στο σημείο αρκετοί εκ των κατηγορουμένων που μιλούσαν την ελληνική γλώσσα σε μη ικανοποιητικό βαθμό να παραιτηθούν του δικαιώματος διερμηνείας εκείνη την περίοδο”.

Το έργο του Παρατηρητηρίου για τη Νομική Βοήθεια δεν περιορίστηκε στην καταγραφή των προβλημάτων. Με βάση τα στατιστικά στοιχεία που συνέλεξε, εξέδωσε αναλυτικό οδηγό με “Συμπεράσματα και προτάσεις για την παροχή Νομικής Βοήθειας σε ποινικές υποθέσεις“.

Οι προτάσεις αφορούν την εποπτεία και τον έλεγχο του τρόπου επιλογής των δικηγόρων, τη διαρκή εκπαίδευσή τους πάνω σε νομοθετικές αλλαγές, τη θεσμοθέτηση συστήματος καταγραφής παραπόνων από τους ωφελούμενους, τη θεσμοθέτηση επίσημης και αμερόληπτης διαδικασίας με την οποία θα αντικαθίσταται ο δικηγόρος νομικής βοήθειας σε περίπτωση που κρίνεται ανεπαρκής, την ανάθεση εκπροσώπησης με βάση την ειδίκευση/εμπειρία και τον έλεγχο τυχόν αντικρουόμενων συμφερόντων του δικηγόρου.

Όπως αναφέρει η κ. Παλαιολόγου, “η δικαιοσύνη έχει άμεση σχέση με την παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία από το Υπουργείο Δικαιοσύνης που να αποτυπώνουν το ποσοστό των υποθέσεων που διεξάγονται με Νομική Βοήθεια ανά μήνα. Από την εμπειρία της πολύμηνης παρακολούθησής μας, όμως, καταλάβαμε ότι αφορά ένα μεγάλο ποσοστό του συνόλου των δικών. Η ποιότητα και το επίπεδο της δικαιοσύνης, που αφορά το αναφαίρετο δικαίωμα σε αποτελεσματική υπεράσπιση, στη διερμηνεία, στην εκδίκαση μιας υπόθεσης με δίκαιο και αμερόληπτο τρόπο συνδέεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό με τον θεσμό της Νομικής Βοήθειας. Άρα, έχει καθοριστική σημασία η ποιότητα της δωρεάν Νομικής Βοήθειας ως προς την ποιότητα της δικαιοσύνης στη χώρα μας”.

Το Έργο “Παρατηρητήριο για τη Νομική Βοήθεια” υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους € 13,5 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow. Διαβάστε περισσότερα εδώ: activecitizensfund.gr