ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΤΟ 1922 ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΜΟΝΗ ΤΟΥ ΤΖΕΙΜΣ ΤΖΟΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΟ “2”

Γεννήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1882. Ο Οδυσσέας, το σπουδαιότερο έργο του και ένα από τα πιο εμβληματικά βιβλία της ιστορίας, εκδόθηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1922 στο Παρίσι, στα 40ά γενέθλια του Τζέιμς Τζόις.

Τα γεγονότα του Οδυσσέα, εκτυλίσσονται άλλωστε στις 16 Ιουνίου 1904, τη μέρα που ο Τζόις βγήκε πρώτη φορά ραντεβού με τη Νόρα Μπάρνακλ, τη γυναίκα της ζωής του.

Μαζί της, απέκτησε δύο παιδιά.

Το βιβλίο του Nick Rennison, “1922 – Η χρονιά που άλλαξε τον κόσμο”, ζωντανεύει ξανά το έτος – ορόσημο του ’22 εστιάζοντας στην ιδιαίτερη σημασία του. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε έπειτα από έξι αιώνες. H Βρετανική Αυτοκρατορία άρχισε να κλυδωνίζεται. Η Σοβιετική Ένωση ιδρύθηκε την ώρα που η Ιταλία του Μουσολίνι γινόταν το πρώτο φασιστικό κράτος. Η Ελλάδα βυθίστηκε στο πένθος με τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο τάφος του Τουταγχαμών ήρθε στο φως, η χρήση της ινσουλίνης προκάλεσε επανάσταση.

Στις 320 σελίδες της έκδοσης, θα περιδιαβείτε μήνα – μήνα στα πιο σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την εποχή τους, αλλά και τις εξελίξεις που καθόρισαν τη παγκόσμια πραγματικότητα μέσα στις δεκαετίες που ακολούθησαν.

Το Magazine εξασφάλισε αποσπάσματα του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα και σας τα παρουσιάζει παρακάτω.

Το πρώτο απόσπασμα αναφέρεται στη σχέση του σπουδαίου Τζέιμς Τζόις με τον αριθμό “2” που σημάδεψε και την έκδοση του “Οδυσσέα”, και το δεύτερο στην ιστορία του Λέοναρντ Τόμπσον, του 11χρονου που έγινε ο πρώτος ασθενής που έπασχε από διαβήτη και του χορηγήθηκε ινσουλίνη. Περισσότερα αποσπάσματα θα ακολουθήσουν τους επόμενους μήνες.

Φεβρουάριος

Τζόις και Οδυσσέας

Ο Ιρλανδός συγγραφέας Τζέιμς Τζόις ήταν ένας άνθρωπος με εμμονή που έφτανε στα όρια της δεισιδαιμονίας όσον αφορά τη σημασία των ημερομηνιών. Ως γνωστόν, τα γεγονότα του Οδυσσέα, του πιο γνωστού έργου του και, όπως ορισμένοι υποστηρίζουν, του σημαντικότερου μυθιστορήματος του 20ού αιώνα, εκτυλίσσονται στις 16 Ιουνίου 1904, την ημέρα που ο συγγραφέας βγήκε πρώτη φορά ραντεβού με τη Νόρα Μπάρνακλ, τη γυναίκα που έμελλε να γίνει σύντροφός του για όλη του τη ζωή. Ήταν αποφασισμένος να εκδώσει τον Οδυσσέα στις 2 Φεβρουαρίου 1922. Εκείνη την ημέρα ήταν τα 40ά γενέθλιά του, αλλά επιπλέον στον Τζόις άρεσε και η αριθμολογική σύμπτωση 2/2/22.

Η προετοιμασία του χειρογράφου για την ευοίωνη αυτή ημερομηνία δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Όπως γνωρίζουν όσοι έχουν διαβάσει τον Οδυσσέα, ήταν ένα χειρόγραφο το οποίο θα προκαλούσε πανικό σε κάθε δακτυλογράφο που θα αναλάμβανε να βγάλει άκρη. Σαν να μην έφτανε το γεγονός ότι ο λόγος και το ύφος του Τζόις ήταν ασυνήθιστα, ο γραφικός χαρακτήρας του ήταν συχνά δυσανάγνωστος και οι σελίδες του είχαν πάμπολλες διαγραφές και βέλη, που υποδείκνυαν πού ήθελε να μπει το πρόσθετο υλικό, το οποίο ήταν γραμμένο στα περιθώρια. Μια δακτυλογράφος είχε απειλήσει ότι θα αυτοκτονούσε, αν αναγκαζόταν να συνεχίσει τη δουλειά. Μια άλλη είχε χτυπήσει το κουδούνι του διαμερίσματος του Τζόις ένα πρωί, είχε πετάξει το χειρόγραφο στο κατώφλι και είχε φύγει τρέχοντας.

Το βιβλίο εκδόθηκε τελικά, σε μια έκδοση 1.000 αντιτύπων, από τη Σίλβια Μπιτς, την Αμερικανίδα ιδιοκτήτρια του βιβλιοπωλείου Shakespeare and Company στο Παρίσι. (Σημαντικά αποσπάσματα είχαν προηγουμένως δημοσιευτεί σε συνέχειες στο περιοδικό The Little Review, μεταξύ Μαρτίου 1918 και Δεκεμβρίου 1920.) Ακόμα μία έκδοση, 2.000 αντιτύπων, κυκλοφόρησε αργότερα μέσα στο έτος, αυτή τη φορά από τον εκδοτικό οίκο Egoist Press, που ίδρυσε η προστάτιδα και θαυμάστρια του Τζόις Χάριετ Σο Γουίβερ.

Ο Τζόις μπόρεσε να γιορτάσει τόσο τα 40ά γενέθλιά του όσο και τη δημοσίευση του αριστουργήματός του δειπνώντας στο Ferrari’s, ένα από τα αγαπημένα του παριζιάνικα εστιατόρια, με την οικογένειά του και μια εκλεκτή ομάδα φίλων. Εκείνη την εποχή υπήρχαν μόνο δύο αντίτυπα του Οδυσσέα στη γαλλική πρωτεύουσα. (Τα υπόλοιπα 998 βρίσκονταν ακόμα στον τυπογράφο στην Ντιζόν.) Το ένα είχε τοποθετηθεί στη βιτρίνα του Shakespeare and Company. Το άλλο συνόδευσε τον συγγραφέα του στο Ferrari’s. Σύμφωνα με τον βιογράφο του, τον Ρίτσαρντ Έλμαν, ο Τζόις «το τοποθέτησε κάτω από την καρέκλα του… Όλοι ζητούσαν να το δουν ανοιχτό, αλλά εκείνος φαινόταν να αποφεύγει να το εμφανίσει. Μετά το επιδόρπιο, επιτέλους άνοιξε το δέμα και άφησε το βιβλίο στο τραπέζι». Έκαναν πρόποση και ο Τζόις, ο οποίος νωρίτερα φαινόταν παραδόξως σκυθρωπός, έδειχνε τώρα συγκινημένος από το γεγονός.

Όταν τα αντίτυπα έφτασαν στον Τύπο αργότερα μέσα στη χρονιά, πολλές από τις κριτικές ήταν κακές, όπως άλλωστε αναμενόταν. Ούτε ο Τζόις ούτε κανείς άλλος δεν περίμενε ότι ο κριτικός της Daily Express θα συμπαθούσε το βιβλίο και ο Σ.Π.Μ. Μέις, ο συγγραφέας που έκανε την κριτική, δεν τους απογοήτευσε. «Η πρώτη μας εντύπωση είναι αυτή της απόλυτης αηδίας», άρχιζε και κατέληγε λέγοντας ότι: «Η ανάγνωση του έργου του κυρίου Τζόις είναι σαν να κάνεις εκδρομή στη Ρωσία των μπολσεβίκων. Όλα όσα θεωρούνται δεδομένα πάνε περίπατο». Για κάποιον ακατανόητο λόγο, οι Sporting Times, πολύ περισσότερο γνωστοί για την κάλυψη των ιπποδρομιών παρά για το ενδιαφέρον τους για τη σύγχρονη λογοτεχνία, επέλεξαν επίσης να αξιολογήσουν το αριστούργημα του Τζόις. Μπορούμε να πούμε ότι δεν άρεσε στον αρθρογράφο της εφημερίδας. «Το κύριο περιεχόμενό του αρκεί για να αρρωστήσει ένας Οτεντότος», γνωμοδότησε και συνέχισε λέγοντας στους αναγνώστες του ότι «φαίνεται να έχει γραφτεί από έναν διεστραμμένο τρελό που έχει γίνει ειδικός στη λογοτεχνία των αποχωρητηρίων».

Ο ποιητής Άλφρεντ Νόις, τον οποίο σήμερα θυμόμαστε –αν τον θυμόμαστε καθόλου– για το «The Highwayman» (Ο ληστής), τη στιλάτη μπαλάντα του για έναν ληστή και το καταδικασμένο ερωτικό ειδύλλιό του, σχεδόν έπαθε αποπληξία από τη φρίκη όταν το είδε. «Είναι απλώς το πιο βρόμικο βιβλίο που τυπώθηκε ποτέ», ανέφερε.

Ακόμα και ορισμένοι από τους αναγνώστες που θα περίμενε κανείς να εκτιμήσουν αυτό που επιχειρούσε ο Τζόις φέρθηκαν με απαξίωση. Η Βιρτζίνια Γουλφ ήταν ηγετική φυσιογνωμία του μοντερνισμού, αλλά οι απόψεις της για τον Οδυσσέα συχνά φαίνονται να υποκινούνται περισσότερο από κοινωνικό σνομπισμό παρά από λογοτεχνική διορατικότητα. «Μου φαίνεται ότι είναι ένα άξεστο και αισχρό βιβλίο», εκμυστηρεύτηκε στο ημερολόγιό της τον Αύγουστο, «το βιβλίο ενός αυτοδίδακτου εργάτη, και όλοι ξέρουμε πόσο ενοχλητικοί είναι αυτοί οι άνθρωποι, πόσο εγωιστές, επίμονοι, ωμοί, εντυπωσιακοί και τελικά αηδιαστικοί». Το χαρακτήρισε επίσης «το έργο ενός σιχασιάρη προπτυχιακού φοιτητή που ξύνει τα σπυράκια του».

Υπήρξαν, βέβαια, και αναγνώστες που κατανόησαν και εκτίμησαν την ιδιοφυΐα του Τζόις. Ο Αμερικανός Γκίλμπερτ Σελντς, κριτικός λογοτεχνίας και πρωτοπόρος στην ακαδημαϊκή αναγνώριση της λαϊκής κουλτούρας, έγραψε ότι «αυτό το έπος της ήττας, στο οποίο δεν υπάρχει ούτε μία σελίδα γραμμένη πρόχειρα, ούτε μία στιγμή αδυναμίας, στο οποίο ολόκληρα κεφάλαια αποτελούν μνημεία της δύναμης και της δόξας του γραπτού λόγου, είναι αυτό το ίδιο μια νίκη της δημιουργικής νοημοσύνης απέναντι στο χάος των αδημιούργητων πραγμάτων».

Για πολλά χρόνια, αυτό το ίσως μυθικό θηρίο, ο «απλός αναγνώστης», δυσκολευόταν να εκφράσει γνώμη για τον Οδυσσέα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Η έκδοση του βιβλίου, εξαιτίας της υποτιθέμενης αισχρότητάς του, απαγορεύτηκε στη Βρετανία, στις ΗΠΑ και σε πολλές άλλες χώρες. Το μυθιστόρημα του Τζόις έγινε αντικείμενο λογοτεχνικού λαθρεμπορίου, που μπορούσε να διαβαστεί μόνο αν έβρισκε κάποιος μια κλεψίτυπη έκδοση ή αν είχε πρόσβαση σε κάποιο αντίτυπο που είχε περάσει λαθραία από το τελωνείο.

Ιανουάριος

Η ινσουλίνη αντιμετωπίζει τον διαβήτη

Στις 11 Ιανουαρίου, ένας δεκατριάχρονος μαθητής από το Τορόντο, ο Λέοναρντ Τόμπσον, άνοιξε μια νέα σελίδα στην ιστορία της ιατρικής, όταν έγινε ο πρώτος ασθενής που έπασχε από διαβήτη και του χορηγήθηκε ινσουλίνη. Ο Λέοναρντ, που ζύγιζε μόλις 30 κιλά και έπεφτε διαρκώς σε διαβητικό κώμα ενώ βρισκόταν στο κρεβάτι του στο Γενικό Νοσοκομείο του Τορόντο, κόντευε να πεθάνει, όταν ο πατέρας του δέχτηκε να του χορηγήσουν ινσουλίνη. Το φάρμακο δεν είχε δοκιμαστεί προηγουμένως σε άνθρωπο. Η πρώτη δόση δεν είχε καμιά επίδραση στην κατάσταση του αγοριού. Για την ακρίβεια, προκάλεσε αλλεργική αντίδραση, αλλά του χορηγήθηκε μια πιο καθαρή εκδοχή της ινσουλίνης δώδεκα ημέρες αργότερα και αυτή τη φορά έφερε αποτέλεσμα. Τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα του επανήλθαν στο φυσιολογικό και τα πιο επικίνδυνα συμπτώματά του άρχισαν να εξαφανίζονται.

Το γεγονός ότι η ινσουλίνη είχε θεραπευτικές δυνατότητες είχε υποστηριχθεί από τον Καναδό γιατρό και επιστήμονα Φρέντερικ Μπάντινγκ –που συνεργαζόταν με έναν νεότερο συνάδελφό του, τον Τσαρλς Μπεστ–, και οι δυο τους είχαν παρουσιάσει τις ιδέες τους στον Τζ.Τζ. Ρ. Μακλάουντ, καθηγητή φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, τον προηγούμενο χρόνο. Ο Μακλάουντ τους ενθάρρυνε, τους παρείχε επιχορηγήσεις και εργαστηριακό χώρο και συνέβαλε και ο ίδιος στα πειράματα που αποσκοπούσαν στη δημιουργία ινσουλίνης η οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε διαβητικούς ασθενείς. Ο Μακλάουντ και ο Μπάντινγκ, ο οποίος ήταν ακόμα μόλις στα τριάντα του, τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 1923. Ο Λέοναρντ Τόμπσον έζησε άλλα δεκατρία χρόνια και πέθανε από πνευμονία, επιπλοκή του διαβήτη του, τον Απρίλιο του 1935, σε ηλικία 26 ετών.

Η περιγραφή της έκδοσης:

Το 1922 ήταν μια χρονιά μεγάλης αναταραχής.

Τα γεγονότα που συνέβησαν τότε καθόρισαν όλον τον υπόλοιπο εικοστό αιώνα και σε πολλές περιπτώσεις συνεχίζουν να μας επηρεάζουν ακόμα και σήμερα, εκατό ολόκληρα χρόνια μετά.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε έπειτα από έξι αιώνες. H Βρετανική Αυτοκρατορία άρχισε να κλυδωνίζεται, από την Ιρλανδία μέχρι την Ινδία.

Νέα κράτη και νέες πολιτικές εμφανίστηκαν. Ιδρύθηκε η Σοβιετική Ένωση, ενώ η Ιταλία του Μουσολίνι έγινε το πρώτο φασιστικό κράτος.

Και η Ελλάδα βυθίστηκε στο πένθος με τη Μικρασιατική Καταστροφή…

Ο τάφος του Τουταγχαμών ήρθε στο φως, η χρήση της ινσουλίνης προκάλεσε επανάσταση στην ιατρική. Και στο Μόναχο ένας νεαρός δημαγωγός ονόματι Αδόλφος Χίτλερ μπήκε για λίγο στη φυλακή…

Το βιβλίο του Nick Rennison ζωντανεύει ξανά αυτή τη σημαδιακή χρονιά, μια χρονιά που άλλαξε τον κόσμο.

Μας δίνει μια ιδέα για το πώς ήταν οι ζωές των ανθρώπων τότε –τι τραγουδούσαν, ποιες διασημότητες θαύμαζαν, τι φοβούνταν, τι ονειρεύονταν– και παράλληλα ξεδιπλώνει μπροστά μας τα γεγονότα που κλόνισαν την καθημερινότητά τους και έθεσαν τις βάσεις για την κοσμογονία που θα ακολουθούσε στον πολυτάραχο εικοστό αιώνα.

Το 1922 δεν είναι μια ξεθωριασμένη φωτογραφία εποχής.

Είναι η δική μας ζωή – λίγο πριν γίνει δική μας.

Σύμφωνα με τη διάσημη ρήση του Βρετανού συγγραφέα Leslie Poles Hartley, “το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα. Εκεί κάνουν τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο”.

Έναν αιώνα μετά, τα γεγονότα του 1922 εξακολουθούν να ασκούν πολλές και ποικίλες επιδράσεις.

Ο Nick Rennison παρουσιάζει με τρόπο διαφωτιστικό και διασκεδαστικό συνάμα στιγμιότυπα ενός παρελθόντος που είναι απίστευτο πόσες ομοιότητες έχει με το σήμερα.