ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ 2023: “ΠΡΟΣΔΟΚΩ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΖΩΝΤΑΝΩΝ”

Το μήνυμα του συνθήματος είναι καίριο και η υποδοχή του από ορθόδοξο θεολογικό σάιτ απροσδόκητη: «Μάλιστα εάν κανείς συνεχίσει τον συλλογισμό του (σημείωση: εννοεί του συνθήματος), ίσως κατέληγε πως πρόκειται περί ανάστασης (από το ρήμα ανίσταμαι = σηκώνομαι) νεκρών συνειδήσεων εντός της κοινωνίας. Από θεολογικής πλευράς η άποψη αυτή δεν θα ήταν άτοπη, καθώς ο ίδιος ο Χριστός μιλά για «νεκρούς» πνευματικά ανθρώπους πρόκειται περί ανάστασης (από το ρήμα ανίσταμαι = σηκώνομαι) νεκρών συνειδήσεων εντός της κοινωνίας.»

Η Πρωτομαγιά βέβαια, που διατηρεί στην ιστορία αναλλοίωτη τη ματωμένη λαμπρή αξία της, βαδίζει έναν άλλο δρόμο. Η μνήμη της Πρωτομαγιάς ζωντανεύει, δυνάμει, τις συνειδήσεις ανθρώπων που γράφουν ιστορία με τους αγώνες τους. Συνειδήσεις που αντιλαμβάνονται ότι πράγματα που στον καιρό τους θεωρούνταν αδύνατα έγιναν δυνατά με σκληρούς κοινωνικούς αγώνες: 8ωρο, συνδικαλισμός, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, δικαίωμα απεργίας, κοινωνική ασφάλιση, πληρωμένη άδεια αναψυχής και τόσα άλλα. Από αυτή την άποψη οι Πρωτομαγιές απέδειξαν ότι πολιτική όπως και συνδικαλισμός «είναι η τέχνη του αδυνάτου».

Ο Χοσέ Μαρτί περιγράφει γλαφυρά την κατάσταση των ανθρώπων που βγήκαν στους δρόμους τον Μάη του 1886 στο Σικάγο στο χρονικό του για τα γεγονότα, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Nαcion» της Αργεντινής. «… Όταν έφτασε η ώρα αποφάσισαν ένα εκατομμύριο εργαζόμενοι, σε όλη τη χώρα, να απαιτήσουν από τα εργοστάσια να μην ξεπερνάει η δουλειά τις 8 νόμιμες ώρες. Όποιος θέλει να ξέρει, αν αυτό που ζητούσαν ήταν δίκαιο, ας έρθει εδώ. Να τους δει να επιστρέφουν σαν κουρασμένα βόδια, στα βρώμικα σπίτια τους, ενώ έχει φτάσει η νύχτα. Να τους δει να έρχονται από μακριά, τουρτουρίζοντας οι άνδρες, χλωμές και ξεχτένιστες οι γυναίκες.» (από το wordpress.com).

Πού βρισκόμαστε σήμερα; Τα τραύματα στο σώμα των κοινωνικών κατακτήσεων είναι σήμερα μεγάλα, κάποια από αυτά χαίνουν. Ας αφήσουμε για την ώρα κατά μέρος τη δεινή ήττα της χώρας και της κοινωνίας το 2010, τις ευθύνες των προηγούμενων κυβερνήσεων που χρεοκόπησαν τη χώρα λεηλατώντας την και τις μνημονιακές φρικαλεότητες που ακολούθησαν.

Ας μιλήσουμε για τις πολιτικές που ακολούθησε η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, η οποία συνέχισε τις βασικές μνημονιακές επιταγές, χωρίς αυτή τη φορά τους καταναγκασμούς των μνημονίων. Γιατί αυτό που έφερε η κυβέρνηση της ΝΔ είναι η συρρίκνωση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, ο ακρωτηριασμός της διαιτησίας του ΟΜΕΔ και παράλληλα η ενίσχυση της ατομικής σύμβασης εργασίας ως παράγοντα διάπλασης των όρων εργασίας. Πρόκειται για ένα κραυγαλέο αναχρονισμό, αν σκεφτεί κανείς ότι η ατομική σύμβαση εργασίας αποτελεί προ-εργατοδικαιϊκό εργαλείο ρύθμισης των όρων εργασίας. Εξηγούμαι:

1.Το Εργατικό Δίκαιο χτίστηκε ακριβώς στον αντίποδα της ατομικής σύμβασης εργασίας και φυσικά και του διευθυντικού δικαιώματος, δηλαδή οικοδομήθηκε πάνω στον περιορισμό έως, σε ορισμένες περιπτώσεις, και στην πλήρη απώθηση της ατομικής σύμβασης. Γιατί η ατομική σύμβαση είναι μια ανελεύθερη σύμβαση: «Ο εργαζόμενος είναι ελεύθερος να διαθέτει την εργασιακή του δύναμη αλλά δεν είναι εξίσου ελεύθερος να μην τη διαθέτει». Αυτός που ενεργεί υπό το κράτος της ανάγκης βιοπορισμού δεν μπορεί, εξ ορισμού, να είναι ελεύθερος, γιατί χωρίς ισότητα ούτε ελευθερία υπάρχει.

Η ατομική σύμβαση εργασίας είναι στην πραγματικότητα η παρένδυση της βίας και της ανομίας στις εργασιακές σχέσεις. Της βίας γιατί ο ισχυρότερος επιβάλλει τη θέλησή του και της ανομίας γιατί το περιεχόμενο μιας τέτοιας συμφωνίας παραβιάζει, κατά κανόνα, την αρχή της ισότητας. Ακριβώς γι΄ αυτό η εργατική νομοθεσία και οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας θέτουν, σε κανονικές συνθήκες, όρια στην εμβέλεια των ατομικών συμβάσεων.

2.Το θεσμικό πλαίσιο της εργασίας που δημιούργησε η ΝΔ ενισχύει, αμέσως (με τον νόμο 4635/2019 για τις συλλογικές συμβάσεις και τη διαιτησία και τους νόμους για τα ΕΛΤΑ και τη ΔΕΗ) ή εμμέσως (με τον λεγόμενο νόμο Χατζηδάκη / 4808/2021), την ανελεύθερη ατομική σύμβαση ως παράγοντα διάπλασης των όρων εργασίας, κάτι που μας γυρίζει στις απαρχές του 19ου αιώνα, όταν τέθηκαν οι πρώτες βάσεις των εργατικών νομοθεσιών.

Αυτός ο βάρβαρος αναχρονισμός δείχνει, εκτός των άλλων, και περιφρόνηση της ελληνικής παιδείας, αν και αυτό είναι, όπως φαίνεται, το τελευταίο που ενδιαφέρει την κυβέρνηση των «αρίστων». O Θουκυδίδης, στον διάλογο των Αθηναίων Πρέσβεων με τους Μηλίους, μας παρέδωσε ανάγλυφα τη σχέση ισότητας με την ελευθερία: Χωρίς ισχύ ούτε ελευθερία μπορεί να υπάρξει.

3. Γενικά, με το νομοθετικό έργο της ΝΔ η σε πολλές περιπτώσεις διάχυτη στην πράξη των εργασιακών σχέσεων βία και ανομία, π.χ. με μαύρη και απλήρωτη εργασία, κανονική και υπερωριακή, με υποδηλωμένη εργασία κ.ο.κ., τώρα έγινε νόμος του κράτους.

Η κυβέρνηση θέτει την ατομική σύμβαση στο κέντρο του συστήματος του Εργατικού Δικαίου. Έτσι, με τον λεγόμενο νόμο Χατζηδάκη (4808/2021)

• α) γίνεται διευθέτηση του χρόνου εργασίας με ατομική σύμβαση. Κατά τον κ. Χατζηδάκη η 10ωρη εργασία με απλήρωτες τις δύο ώρες υπερωρίας απελευθερώνει τον εργαζόμενο.
• β) Πάλι με τον νόμο Χατζηδάκη (4808/2021) η εργασία στις πλατφόρμες μπορεί να ρυθμίζεται ελεύθερα από τον εργοδότη, που αφήνεται να επιβάλει στο εργαζόμενο ψευδοανεξάρτητη εργασία, ενώ ο νόμος τον εξοπλίζει και με τεκμήριο κατά της εξαρτημένης εργασίας. Και όλο αυτό κόντρα στην πάγια παράδοση των εργατικών δικαίων αλλά και στις επιλογές του ενωσιακού νομοθέτη (βλ. Πρόταση Οδηγίας για την εργασία σε πλατφόρμες).
• γ) Με τον ίδιο νόμο με ατομική σύμβαση δίνεται, κατά κανόνα επιβάλλεται και πάλι από τον εργοδότη και μάλιστα επ΄ αόριστον, άδεια χωρίς αποδοχές, μια μορφή προσωρινής απόλυσης που θα γίνει οριστική, αφού ο εργαζόμενος θα αναγκαστεί να αναζητήσει αλλού εργασία για να ζήσει. Επιπλέον η ομαδική άδεια χωρίς αποδοχές θα είναι ομαδική απόλυση χωρίς κανένα έλεγχο.
• δ) Παράλληλα οι νόμοι για τη ΔΕΗ και τα ΕΛΤΑ υπάγουν όσους εργαζόμενους θα προσλαμβάνονται στο εξής σε ατομικές συμβάσεις, αφού τους εξαιρούν από τις συλλογικές συμβάσεις των δύο επιχειρήσεων.
• ε) Με τον νόμο για τις συλλογικές συμβάσεις και τη διαιτησία (4635/2019) ανοίγεται διάπλατα ο δρόμος για ατομικές συμβάσεις, αφού οι εξαιρέσεις από τις συλλογικές συμβάσεις είναι πυκνές και το συνταγματικό δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία (ΟλΣτΕ 2307/2014) ακρωτηριάζεται. Τώρα, ο νόμος 4635/2019 δίνει στους εργοδότες ένα πλήθος ευχερειών «δραπέτευσης» από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας και αποκλεισμού της διαιτησίας του ΟΜΕΔ. Από την άλλη πλευρά ο νόμος Χατζηδάκη (4808/2021) καθιστά όχι μόνο, περίπου, αδύνατη τη νόμιμη και αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος απεργίας αλλά και ακόμη πιο ριψοκίνδυνη για τους απεργούς.

4. Με ακρωτηριασμένες τις συλλογικές συμβάσεις και τη διαιτησία και με τη μετατόπιση της ατομικής σύμβασης εργασίας προς το κέντρο του συστήματος και, νομικά και πρακτικά, αδύνατη την άσκηση του συνταγματικού δικαιώματος απεργίας, η συλλογική διαπραγμάτευση για τη σύναψη συλλογικών συμβάσεων εκφυλίζεται σε «συλλογική ζητιανιά». Όταν πυροβολούν δικαιώματα είναι οι άνθρωποι που πέφτουν.

Βλέποντας κανείς τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν την τελευταία 4ετία, θαρρεί ότι στο κέντρο του πολιτικού μας συστήματος βρίσκεται μια μικρή, βρώμικη και σκοτεινή Γκόθαμ Σίτι. Γιατί η συρρίκνωση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας, ο ακρωτηριασμός του συνταγματικού δικαιώματος μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία και η ενίσχυση της βίας και της ανομίας στις εργασιακές σχέσεις μέσω της ισχυροποίησης της ατομικής σύμβασης εργασίας με σειρά νομοθετικών μέτρων δεν χαρακτηρίζει, βέβαια, ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου.

Η Πρωτομαγιά μας θυμίζει ότι η αλληλεγγύη υπήρχε και πριν συνταγματοποιηθούν τα δικαιώματα εργασίας και ότι ήταν οι αλληλέγγυοι αγώνες που γέννησαν τα συνταγματικά δικαιώματα, τον συνδικαλισμό, τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, την απεργία, την κοινωνική ασφάλιση. Μπορούμε να προσδοκούμε ότι η ανάγκη των ανθρώπων θα οδηγήσει σε ανάσταση των συνειδήσεων; Η απάντηση που δίνει ο μεγάλος Εφέσιος φιλόσοφος είναι καταφατική: «εἰδέναι δὲ χρὴ τὸν πόλεμον ἐόντα ξυνόν, καὶ δίκην ἔριν, καὶ γινόμενα πάντα κατ ̓ ἔριν καὶ χρεών».

Ο Άρις Καζάκος είναι Ομότιμος Καθηγητής Εργατικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ