BODY POSITIVITY: ΧΙΜΑΙΡΑ Η ΜΙΑ ΠΑΡΩΧΗΜΕΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ;

«Καμία γεύση δεν συγκρίνεται με το πόσο τέλεια νιώθεις όταν είσαι πολύ αδύνατος», είχε πει  η Κέιτ Μος το 2009. Δε θέλω να συμφωνήσω με αυτή τη δήλωση, αλλά δυστυχώς οι συνάψεις του μυαλού μου, που διαμορφώθηκαν στη διόλου ανεκτική κοινωνία της δεκαετίας του ‘90, δε μου αφήνουν το περιθώριο. 

Οι μιλένιαλ γυναίκες γαλουχήθηκαν με την παραδοχή ότι το να είσαι αδύνατος ισοδυναμεί με το να νιώθεις ευτυχισμένος. Χιλιάδες κορίτσια άκουσαν τη φράση «όταν νιώθεις πείνα, πιες ένα μεγάλο ποτήρι νερό και θα σου περάσει»: ήταν σχεδόν αδύνατον να αποκτήσεις μια υγιή σχέση με το σώμα σου όταν αμφισβητούνται οι πρωταρχικές ανάγκες του. 

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ BODY POSITIVITY

Από τη μόδα του heroin chic του οποίου το πρόσωπο έγινε το πασίγνωστο τοπ μόντελ μας χωρίζουν περίπου 30 χρόνια. Χρόνια στα οποία γυναίκες (περισσότερο) και άνδρες (λιγότερο) ανέπτυξαν δεκάδες διατροφικές διαταραχές και δημιούργησαν μια περίπλοκη σχέση με το σώμα τους, αυτό το υπέροχο δοχείο ζωής. 

Ήταν λοιπόν ένα φως στο τούνελ όταν πριν από μια δεκαετία επανήλθε με νέο πρόσωπο στο δημόσιο διάλογο το Body Positivity. Απόγονος του Fat Activism, ενός κοινωνικού κινήματος των ‘60ς, στο οποίο φεμινίστριες ένωσαν τις γροθιές τους για να πολεμήσουν πρώτα από όλα την χοντροφοβία, αλλά και να εισάγουν τη διαφορετικότητα, να μιλήσουν για ρατσισμό και σεξισμό, το Body Positivity θέλησε να μας κάνει να επανεξετάσουμε την τραυματική σχέση που έχουμε με το σώμα μας. 

ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Kαμπάνιες της μόδας, plus size μοντέλα, άτομα με αναπηρία, παχύσαρκοι σταρ της ποπ και κανονικοί, καθημερινοί άνθρωποι, χωρίς βαρύ μακιγιάζ αλλά με καμπύλες, ραγάδες και σημάδια γήρανσης: μερικές από τις νίκες του κινήματος. Ταυτόχρονα όμως: τελειοποίηση φίλτρων ομορφιάς στα σόσιαλ μίντια, αισθητικές επεμβάσεις, μονοφαγικές διαίτες και επιστροφή στο κοκαλιάρικο σώμα μέσα από φάρμακα που βοηθούν να χάσεις το βάρος σου πριν προλάβεις να πεις “συ-μπε-ρί-λη-ψη.” 

Το 2025 είναι αδύνατον να ανοίξεις οποιοδήποτε μέσο ενημέρωσης και να μη συναντήσεις ένα άρθρο γύρω από το θαυματουργό Ozempic: το ενέσιμο φάρμακο που χορηγείται σε διαβητικούς, αλλά μπορούν να το προμηθευτούν πλέον και οι παχύσαρκοι, υπέρβαροι ή ακόμη αυτοί και άνθρωποι λιποβαρείς που θα ήθελαν να είναι πιο λεπτοί. Αυτή η ξεκάθαρη διχοτομία μεταξύ του ακτιβισμού που μας θέλει να αγαπάμε τον εαυτό μας όπως είναι και του διαρκούς αγώνα να φτιάξουμε το τέλειο πρόσωπο και σώμα και να εναρμονιστούμε στα απίθανα ύψη των πρότυπων ομορφιάς μας κάνει να αναρωτιόμαστε: υπάρχει ακόμη κίνημα Body Positivity; Υπήρξε ποτέ; Ήταν αληθινό, ή ένα έξυπνο τέχνασμα των οίκων μόδας ώστε να αποκαταστήσουν το όνομά τους; 

Η ΜΟΔΑ ΚΑΙ Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

«Δε θέλω να είμαι αυτός ο άνθρωπος, αλλά εργαζόμενη παραπάνω από 20 χρόνια στο χώρο της μόδας, δεν μπορώ να δω τα πράγματα ρομαντικά. Ζούμε σε μια περίοδο όπου το cancel culture έχει κάνει πολλές εταιρίες υπερευαίσθητες στο πώς να απευθύνονται στο κοινό τους», λέει η Ειρήνη Γιαννάκη, ιδρύτρια του Brvto, ενός creative studio που αναλαμβάνει τη συλλογική εκπροσώπηση διαφορετικών brands στη μόδα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να βάλεις μια ταμπέλα στο κίνημα, όταν είναι ασαφές το αν δημιουργήθηκε μέσα από ουσιαστική διάθεση για κοινωνική αλλαγή ή από τρικ μάρκετινγκ που έστρεφαν μακριά την ευθύνη που φέρει ο κόσμος της μόδας στην οικουμενική αντίληψη της ομορφιάς. 

Την τελευταία δεκαετία πολλές γνωστές μάρκες έκαναν καμπάνιες με μοντέλα που δεν υπάκουαν στους κανόνες ομορφιάς των προηγούμενων ετών, όπως η Άσλεϊ Γκράχαμ, ενώ είδωλα της ποπ έγραφαν στίχους για την αποδοχή των παχύσαρκων. Σκέφτομαι αυτό που μου είπε η Ειρήνη Γιαννάκη, με κυνισμό: «Δεν ξέρω αν μέσω του Body Positivity μάθαμε να αγαπάμε το σώμα μας. Μήπως απλά μάθαμε να απολαμβάνουμε την αποδοχή των άλλων;»

Όπως και να ‘χει, το κίνημα τρεκλίζει. Από τη μία, η Lizzo, μία από τις ηγήτριες του κινήματος, δεν ήθελε να δεχτεί πως δυσμορφία μπορεί να αισθάνεται κι ένας μη παχύσαρκος άνθρωπος, ενώ ταυτόχρονα εκκρεμούν κατηγορίες εναντίον της από μέλη της ομάδας της για σεξισμό και σεξουαλική βία. Η άλλη διάσημη παχύσαρκη, η Adele, έκανε το ανήκουστο: αδυνάτισε! Αγνώριστη πλέον, βρέθηκε πριν μερικά χρόνια να απολογείται στο κοινό της για την απόφασή της να χάσει βάρος. Από την άλλη, η συμπεριληπτικότητα της μόδας δεν είναι έχει και τόση διαφάνεια. Γνωστές εταιρίες που προμόταραν μέσω σόσιαλ μίντια μαγιό ή εσώρουχα για παχύσαρκες γυναίκες, κατηγορήθηκαν από το κοινό τους ότι τα εν λόγω XXL νούμερα δεν υπήρχαν πουθενά στον κατάλογό τους.

“ΤΟΞΙΚΗ ΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ” ΚΑΙ ΠΙΕΣΗ

Πόσο δύσκολο είναι να ζεις στο σώμα σου κάθε μέρα; Γνωστή μάρκα προϊόντων ομορφιάς έκανε μια καμπάνια στο απόγειο του κινήματος κατά την οποία κανονικές γυναίκες περιέγραφαν σ’ έναν σκιτσογράφο το πρόσωπό τους χωρίς εκείνος να τις βλέπει. Αποτέλεσμα, τα σκίτσα έδειχναν γυναίκες σαφώς πιο άσχημες από τα αληθινά πρόσωπα. Με τον τρόπο της, η μάρκα θέλησε να καταδείξει πόσο προβληματική σχέση έχουμε με την εικόνα μας.

Ωστόσο, όπως με τόσα πράγματα, το μπαλάκι πετιέται στο κοινό: εσύ, νέα γυναίκα δεν έχεις καλή εικόνα για το σώμα σου. Εσύ φταις. Αγάπησε το. Περνάμε έτσι στο άλλο ακανθώδες κομμάτι του Body Positivity, αυτό της τοξικής θετικότητας. Υπάρχει λόγος που δεν αγαπάμε τα σώματα μας. Το να μας πιέζουν να τα αποδεχτούμε χωρίς ουσιαστικές συστημικές αλλαγές το μόνο που κάνει είναι να μας βασανίζει περαιτέρω.

Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η Άννα Χατζηδημητρίου είναι ψυχολόγος υγείας και έχει εξειδικευτεί στη βαριατρική χειρουργική για νοσογόνο και υπερνοσογόνο παχυσαρκία. «Το θέμα της παχυσαρκίας είναι πολυδιάσταστο και πολυπαραγοντικό. Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό ραβδί να το λύσει, γιατί δεν είναι μία η αιτία που οδηγεί έναν άνθρωπο στο να είναι παχύσαρκος. Εκεί προκύπτει και ο κοινωνικός ρατσισμός, η χοντροφοβία, διότι ο κόσμος έχει την αίσθηση ότι πρόκειται απλά για μια έλλειψη αυτοπειθαρχίας. Αυτό δεν ισχύει. Μπορεί οι λόγοι να είναι ιατρικοί, ενδοκρινολογικοί ή να προκύπτει από τραύμα που είχε το άτομο στην παιδική του ηλικία», δηλώνει και εξηγεί πως κάπως έτσι δημιουργούνται τα narratives, τα αφηγήματα γύρω από το φαγητό που κουβαλάμε οι άνθρωποι. «Λέμε ότι η παχυσαρκία έχει μνήμη· αν το σώμα μας έχει την τάση να συνηθίσει σε κάποια κιλά, θα γυρνάει πάντοτε εκεί». 

Έτσι εγκαθίσταται το πρόβλημα. «Προσπαθούμε να αλλάξουμε τα αφηγήματα και τα στερεότυπα  και να εκπαιδεύσουμε γονείς. Η γνώση είναι δύναμη σε αυτά τα πράγματα αλλά τα στερεότυπα είναι σαν ουλή στο δέρμα. Θα υπάρχει πάντοτε μια ενόχληση. Ένα κίνημα μπορεί να απαλύνει τις γωνίες αλλά όχι σε βαθμό να εξαλείψει το πρόβλημα», λέει, τονίζοντας επίσης τις γκρίζες ζώνες του κινήματος. «Η σωστή τοποθέτηση είναι η αποδοχή, αρκεί να είναι υγιής. Δεν προωθούμε το να δεχτείς το σώμα όπως είναι αλλά να έχει τριγλυκερίδια, χοληστερίνη, διαβήτη. Πρέπει να υπάρχει μια κινητοποίηση όταν προκύπτουν προβλήματα υγείας».

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

«Ρώτησα μια ασθενή αν είχε πρόβλημα βάρους όταν ήταν μικρή και μου είπε ότι έτσι πίστευε, αλλά κοιτάζοντας φωτογραφίες ανακάλυψε ότι είχε εντελώς κανονικό βάρος, “ήμουν πολύ όμορφη”, μου είπε. Ήταν τέτοιο το κλίμα στην οικογένειά της που δεχόταν επικριτικά σχόλια από μικρή, πριν παχύνει», λέει η Αστερία Σταματάκη, διατροφολόγος με ειδίκευση σε θέματα παχυσαρκίας. Όπως εξηγεί, «η κακή εικόνα του σώματος είναι πυρηνικό στοιχείο. Δεν αφορά την εικόνα βάρους σου. Δεν εξαρτάται από το πόσο ζυγίζεις», συμπληρώνοντας πως άνθρωποι που χάνουν πάρα πολλά κιλά μέσω βαρυτικού χειρουργείου δεν καταφέρνουν να αποκτήσουν περισσότερη αυτοπεποίθηση.

«Δεν αγαπάνε τον εαυτό τους», λέει, παρ’όλα αυτά αναγνωρίζει πως μέσω του κινήματος Body Positivity υπάρχει μια σχετική κοινωνική αποδοχή και λιγότερη επικριτικότητα. «Θέλουμε πολύ δρόμο ακόμη όμως. Το ιδανικό, για πολύ κόσμο, είναι ακόμη το skinny, το κοκαλιάρικο. Έρχονται στο ιατρείο μου διαιτώμενοι που είναι φυσιολογικού βάρους και μου λένε πως ζορίζονται να χάσουν κιλά. Αυτό που με ενδιαφέρει σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να μάθω πώς τρέφονται. Τι σημαίνει για μια γυναίκα 57 κιλών που θέλει να φτάσει 52 αλλά για να το διατηρήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα θα πρέπει να είναι συνέχεια στερημένη;».  

Η ΑΣΚΗΣΗ ΩΣ ΕΥΕΞΙΑ

Η ψυχολόγος, από την άλλη, εξηγεί πως έχουμε δημιουργήσει ένα προβληματικό αφήγημα σε σχέση με τη γυμναστική. «Έχουμε συνδυάσει τη γυμναστική με εσφαλμένα κίνητρα, για να αδυνατίσεις και να κάνεις κορμάρα ώστε να βάλεις το μαγιό στην παραλία. Όταν κάποιος πάει στο γυμναστήριο και δέχεται βλέμματα που τον κάνουν να νιώθει μειονεκτικά και τον στιγματίζουν, δεν έχει λύση στο πρόβλημά του. Η γυμναστική δε θα έπρεπε να προκύπτει επειδή θέλεις να αδυνατίσεις, αλλά για να νιώσεις ευεξία. Είναι ένας φαύλος κύκλος. Ζει μια εσωτερική σύγκρουση: έχει να αντιμετωπίσει τα βιώματά του, τα γονίδιά του, τη συμπεριφορά του, τις σκέψεις του, τα συναισθήματά του και την κοινωνία. Όλη αυτή η πίεση εντείνει τον αυτο-θυμό του και τον στρέφει ακόμη περισσότερο στο φαγητό». 

Ο Κλήμης Εμπέογλου είναι γυμναστής. Εξηγεί πως εδώ και ένα δύο χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι γυμνάζονται ουσιαστικά. «Οι περισσότεροι το κάνουν με μεθοδικό τρόπο. Έχουν καταλάβει ότι δε γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη», λέει. Παρ’όλα αυτά, βλέπει αρκετό κόσμο, κυρίως κορίτσια, που θέλουν να χάσουν κιλά οπότε αρχίζουν να κάνουν γυμναστική κάθε μέρα. «Τους εξηγώ ότι το σημαντικότερο είναι η διατροφή, γιατί αν κάνεις υπερβολικά πολλή άσκηση πεινάς περισσότερο». Ο κορονοϊός έπαιξε το ρόλο του στην αύξηση της άθλησης, σύμφωνα μ’εκείνον. Παρατηρεί μια σχετική υστερία γύρω από τη γυμναστική. «Κάθε εξάρτηση τέτοιου είδους είναι προβληματική. Αν αρχίζεις από το καθόλου να κάνεις γυμναστική κάθε μέρα, μπορεί μια μέρα να πεις “κουράστηκα” και να σε ξαναπάρει η κάτω βόλτα, ενώ αν το πάρεις λίγο πιο ανάλαφρα μπορεί να γίνει συνήθεια και να δεις αλλαγή στο σώμα σου», λέει.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΦΩΣ ΣΤΟ ΤΟΥΝΕΛ;

Το στίγμα της εμφάνισης δεν πρόκειται να εξαλειφθεί από τη μία στιγμή στην άλλη. Ωστόσο, με τους κατάλληλους ανθρώπους, ίσως υπάρχει φως στο τούνελ, μια προοπτική λείανσης της περιφρόνησης που αντιμετωπίζουν όσοι δεν εναρμονίζονται με τα πρότυπα ομορφιάς. «Ο ψυχολόγος που είναι εξειδικευμένος σε θέματα διατροφής και αυτοεικόνας ξέρει πως δεν ξεκινάμε ποτέ από τη δίαιτα. Ενώ ο ασθενής θα έρθει και το πρώτο πράγμα που θα πει είναι πώς θα χάσω, εμείς θα παλέψουμε να βγάλουμε από το μυαλό τους αυτήν την εμμονή.

Θα προσπαθήσουμε μέσω της θεραπείας να ανεβάσουμε την αυτοπεποίθησή του, να μάθει να φροντίζει τον εαυτό του. Αυτοί οι άνθρωποι σκέφτονται πώς τους βλέπουν οι άλλοι, πώς σχολιάζουν το σώμα τους στην παραλία (“είναι ένα έκτρωμα”) και πώς βλέπουν οι ίδιοι τον εαυτό του, αυτό που έχει δημιουργήσει η κοινωνία. Η σιωπή είναι κάποιες φορές χειρότερη από τα επικριτικά λόγια. Πάμε να σπάσουμε σιγά-σιγά αυτό που επαναλαμβάνουν στους εαυτούς τους». Τη ρωτάω αν θεραπεύεσαι ποτέ από μια διατροφική διαταραχή. «Δεν μιλάμε για ίαση. Μιλάμε για διαχείριση. Δεν υπάρχει άσπρο ή μαύρο, δε λύνεται, αλλά θέλουμε να είναι αντιμετωπίσιμο».

ΕΡΕΥΝΕΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Σύμφωνα με τον παθολόγο Ευθύμιο Καπαντάη, πρόεδρο της ελληνικής ιατρικής εταιρίας παχυσαρκίας, «τα επίπεδα παχυσαρκίας είναι πάνω από 25%. Η τελευταία πανελλαδική έρευνα έδειξε ότι το 31% των συμπολιτών μας είναι παχύσαρκοι. Και αν προσθέσουμε και τους υπέρβαρους, δηλαδή αυτούς έχουν βάρος πάνω από το φυσιολογικό, το σύνολο είναι περίπου 67%, δηλαδή 2 στους 3 Έλληνες έχουν βάρος πάνω από το φυσιολογικό». Άλλη έρευνα δείχνει το 21% των παιδιών προσχολικής ηλικίας να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων φτάνει το 41% στα παιδιά ηλικίας 10 έως 12 ετών. Και αυτό, όταν στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης τα αντίστοιχα ποσοστά είναι μόλις 11% και 18% και κατά μέσο όρο στις χώρες της Ευρώπης 15% και 25%. 

Μια από τις θέσεις του κινήματος Βody Positivity υπήρξε πως η παχυσαρκία δεν ισοδυναμεί με κακή υγεία. «Υπάρχει μια επιστημονική θεωρία που λέγεται “μεταβολικά υγιείς παχύσαρκοι” η οποία υποστηρίζει ότι γίνεται ένας παχύσαρκος να μην έχει ούτε ζάχαρο, ούτε χοληστερίνη, ούτε οποιαδήποτε επιπλοκή από το βάρος του. Ωστόσο, βρέθηκε ότι με την πάροδο του χρόνου και αυτοί ακόμη εμφάνισαν προβλήματα, άρα δε θα είναι δια βίου υγιείς στην εξέλιξη της ζωής τους», σημειώνει ο γιατρός. Τον ρωτώ για το Ozempic, αυτό το ενέσιμο φάρμακο που θεράπευε για χρόνια το διαβήτη, αλλά σήμερα χρησιμοποιείται και για απώλεια βάρους. Με μια προκατάληψη εκ μέρους μου, σχολιάζω πως υποστηρίζεται ότι ο ασθενής που σταματά να το παίρνει, παίρνει όλο το βάρος πίσω και με ξαφνιάζει: «Λέτε μια αλήθεια που ισχύει για οποιοδήποτε φάρμακο και για οποιαδήποτε πάθηση. Αν έχω υπέρταση και παίρνω χάπι για την πίεση μου και μου τη ρυθμίζει, αν το σταματήσω, θα ανέβει. Άρα λοιπόν, δεν πρόκειται για πρόβλημα του φαρμάκου», λέει. «Το θέμα είναι πώς θα τοποθετηθεί το φάρμακο στη ζωή του ασθενούς που θα το λάβει. Το άτομο πρέπει να καταλάβει πως πρέπει να αλλάξει τη διατροφική του συμπεριφορά, και μάλιστα υπάρχουν ενδείξεις από κάποιες μελέτες ότι αυτά τα φάρμακα τροποποιούν τις διατροφικές επιλογές. Οι ασθενείς επιλέγουν λιγότερο θερμιδικές και πιο υγιεινές τροφές».