ΕΛΛΗΝΕΣ ΡΟΜΑ: ΤΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΙΣ ΝΑ ΠΙΣΤΕΥΕΙΣ

Για χρόνια ήταν οι κατατρεγμένοι, οι ανεπιθύμητοι. Στιγματισμένοι ως εγκληματίες και ακοινώνητοι, διώκονταν από όπου πήγαιναν. Πατρίδα δεν είχαν. Ούτε καταγεγραμμένη ιστορία, που να τους ενώνει.

Από την εποχή του Μεσαίωνα, όπου καταδικάζονταν σε δουλεία ή θάνατο, μέχρι τη γενοκτονία τους από τους Ναζί κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, -η οποία αμφισβητήθηκε και αναγνωρίστηκε επισήμως μόλις το 1979- και τις αναγκαστικές στειρώσεις γυναικών που συνεχίστηκαν έως και τη δεκαετία του 1990, οι Ρομά αποτέλεσαν για εκατοντάδες χρόνια τον αποδιοπομπαίο τράγο της Ευρώπης.

Μέχρι σήμερα ζουν στο περιθώριο, σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, χωρίς ισότιμη πρόσβαση στην υγεία και την εκπαίδευση. Στοχοποιούνται και απανθρωποιούνται λόγω της καταγωγής τους και αποτελούν τα πιο συνήθη θύματα αστυνομικής βίας.

Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που τους ακολουθούν παραμένουν βαθιά ριζωμένα, σμιλεμένα από αιώνες αδιαφορίας και παραπληροφόρησης, και αναπαράγονται τόσο από συντηρητικούς όσο και από προοδευτικούς κύκλους σαν αυτονόητες αλήθειες.

“Όλοι οι Ρομά είναι παραβατικοί. Δεν θέλουν να μορφωθούν ούτε να δουλέψουν. Μη τους λυπάσαι, έχουν λεφτά και τα κρύβουν. Τους αρέσει να ζουν σε τσαντίρια”, είναι μερικά από τα κυρίαρχα στερεότυπα, τα οποία συνήθως καταλήγουν στη “διαπίστωση” ότι οι Ρομά “δεν θέλουν να ενταχθούν”.

Είναι, όμως, έτσι;

Άνθρωποι από την κοινότητα των Ρομά στην Ελλάδα αποδομούν τους μύθους που τους βαραίνουν και εξηγούν στο NEWS 24/7 τη δική τους αλήθεια.

“ΡΟΜΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ”

Η παραβατική συμπεριφορά των Ρομά στην Ελλάδα είναι κάτι που απασχολεί, σχεδόν μονοπωλιακά, τον δημόσιο διάλογο, καλλιεργώντας επιμελώς την κουλτούρα του αντιτσιγγανισμού και νομιμοποιώντας τις ολοένα και βιαιότερες επιχειρήσεις της Αστυνομίας σε οικισμούς και καταυλισμούς Ρομά.

Οι δολοφονίες των Χρήστου Μιχαλόπουλου (17 ετών), Κώστα Φραγκούλη (16 ετών) και Νίκου Σαμπάνη (18 ετών) κατά τη διάρκεια αστυνομικής καταδίωξης, τα πολλαπλά περιστατικά κακομεταχείρισης Ρομά συλληφθέντων ή ακόμα και το σχετικά πρόσφατο απειλητικό σχόλιο του -αγαπημένου καλεσμένου στα τηλεοπτικά πάνελ- αστυνομικού συνδικαλιστή, Σταύρου Μπαλάσκα, “θα τους πάμε αίμα, θα γίνονται επιχειρήσεις μέσα στα σπιτάκια τους” μαρτυρούν εύγλωττα την κουλτούρα της ΕΛ.ΑΣ απέναντι στους Ρομά αλλά και την γενικότερη πολιτική του Υπουργείου Πολιτικής Προστασίας, όπως έχει καταγράψει σε σχετική έκθεσή του τόσο η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και ο Συνήγορος του Πολίτη όσο και το Συμβούλιο της Ευρώπης.

 

“Γενικά αυτό που νομίζω που συμβαίνει τόσο με τους Ρομά όσο και με άλλες ευάλωτες ομάδες είναι ότι δεν καταλαβαίνουμε ότι η παραβατικότητα δεν είναι κουλτούρα των ανθρώπων αλλά κουλτούρα της φτώχειας.

Όταν καταπιέζεσαι σε τόσο μεγάλο βαθμό και δεν μπορείς να ξεφύγεις από μία κατάσταση, δυστυχώς, μερικές φορές, κάποιοι άνθρωποι καταφεύγουν σε εγκληματικές πράξεις. Ωστόσο, κάποιες φορές αυτό υποθάλπτεται κιόλας λόγω του εγκληματικού ή ρατσιστικού, αν θες, προφίλ που δημιουργείται και από την αστυνομία και τα media”, τονίζει ο Πέτρος Φιλιππίδης, Ρομ κοινωνιολόγος από την Αγία Βαρβάρα.

“Υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που δεν κατάφεραν κάτι άλλο στη ζωή τους -και όχι μόνο Ρομά- και αυτό που έκαναν, είναι να εγκληματίσουν. Άμα δώσουμε σε αυτούς σε όλους τους ανθρώπους ίσες ευκαιρίες και υποστήριξη, θα μπορέσουν να προοδεύσουν και να εξελιχθούν. Όταν συμμετείχα σε ένα πρόγραμμα για παιδιά Ρομά στον Ασπρόπυργο και τους ρωτούσαμε “τι θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις”, κανένα δεν μου είπε εγκληματίας. Έλεγαν θέλω να γίνω κομμώτρια, ποδοσφαιριστής, ζωγράφος, δάσκαλος ή ακόμα και αστυνομικός. Θέλω να πω, κανένα παιδί δεν έχει όνειρο να ζει με κίνδυνο της ζωής του. Με τον κίνδυνο ότι θα το δείρουν, θα το φυλακίσουν ή θα το σκοτώσουν. Θεωρώ ότι αν και δεν υπάρχουν οι σωστές συνθήκες και υποδομές για αυτά τα παιδιά, εμείς καθόμαστε και κάνουμε victim blaming”, προσθέτει.

“Οι παραβατικές συμπεριφορές που παρατηρούνται σε συνθήκες εξαθλίωσης είναι το αναμενόμενο αποτέλεσμα της κοινωνικής εγκατάλειψης, όχι προσωπικής επιλογής. Ο αντιτσιγγανισμός στερεί στους Ρομά πρόσβαση σε βασικά αγαθά, όπως η εκπαίδευση, η εργασία, η στέγαση και η αξιοπρέπεια, παγιδεύοντάς τους σε έναν φαύλο κύκλο φτώχειας”, μας λέει από την πλευρά της η επικεφαλής του Τμήματος Ρομά και Μετακινούμενων του Συμβουλίου της Ευρώπης, Ελένη Τσετσέκου.

“Ένας άνθρωπος που γεννιέται στο περιθώριο, χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό, ρεύμα και αποχέτευση, διώκεται για αυθαίρετη δόμηση ή ρευματοκλοπή – για τις ίδιες τις συνθήκες διαβίωσης- ή μάλλον επιβίωσης, που αποτελούν προϊόν της αδράνειας της κοινωνίας. Και εάν προσπαθήσει να εργαστεί με τις ελάχιστες ευκαιρίες που του δίνονται, διώκεται μεταξύ άλλων για παράνομο πλανόδιο εμπόριο ή ανακύκλωση. Εκτός από αγράμματος και στιγματισμένος λόγω καταγωγής, βρίσκεται να έχει πλέον και ποινικό μητρώο. [..] Την ίδια στιγμή που η κοινωνία παραβλέπει τον κατά συνείδηση παραβάτη: τον εγκληματία του λευκού κολλάρου, τον εφοριακό, τον δικηγόρο, τον ιατρό που εκμεταλλεύεται τη μόρφωση και την εξουσία του για προσωπικό όφελος. Αυτή η παραβατικότητα – διαφθορά, οικονομική απάτη, κατασπατάληση δημόσιων πόρων – είναι εκείνη διαβρώνει τους θεσμούς και προκαλεί ανυπολόγιστη ζημιά στην κοινωνική συνοχή”, συνεχίζει.

“ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΟΥΝ, ΖΟΥΝ ΑΠΟ ΕΠΙΔΟΜΑΤΑ”

Παρά την απουσία κρατικής μέριμνας για την εργασιακή ένταξη των Ρομά στις περισσότερες περιοχές της χώρας, τα υψηλά επίπεδα αναλφαβητισμού που παρατηρούνται εντός της κοινότητας, τα οποία περιορίζουν τις επιλογές στην επαγγελματική τους αποκατάσταση, αλλά και τις διακρίσεις που υφίστανται κατά την αναζήτηση εργασίας, οι Ρομά συχνά κατηγορούνται ως “τεμπέληδες” ή ακόμα χειρότερα ως “κρυφοί πλούσιοι”. Άλλωστε τα σχόλια για τα “πολλά και παχιά επιδόματα” δίνουν και παίρνουν.

 

“Εμένα, όπως με βλέπεις, δεν υπάρχει κάποιο διακριτικό χαρακτηριστικό που θα μπορούσε να παραπέμψει ότι ανήκω στην ρομανή κοινότητα. Πριν πιάσω, λοιπόν, την τελευταία μου δουλειά, πριν δεκαπέντε μέρες, είχα στείλει αρκετά βιογραφικά για θέσεις εργασίας στην εξυπηρέτηση πελατών, που είχα απασχοληθεί και στο παρελθόν για χρόνια και ήταν σχεδόν βέβαιο ότι θα με πάρουν, λόγω της εμπειρίας μου. Έστειλα, λοιπόν, σε τέσσερις πολύ μεγάλες εταιρείες βιογραφικό, στο οποίο έλεγα ότι γνωρίζω τη ρομανί. Από τις 4 εταιρείες δεν με πήρε καμία, αλλά μόλις έβγαλα αυτή την πληροφορία από το βιογραφικό, με πήραν τηλέφωνο από 3 για να κλείσουμε συνέντευξη”, περιγράφει ο Πέτρος.

“Ποιος δεν θέλει να δουλέψει ενώ η οικονομία καταρρέει και οι μισθοί στερεύουν; Στην κοινότητά μου στον Γέρακα ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων είναι εργασιακά ενταγμένοι, όπως οι γυναίκες της κοινότητες που δουλεύουν άλλες ως καθαρίστριες σε σχολεία και νοσοκομεία ή ως καμαριέρες, άλλα παιδιά εργάζονται σεζόν, άλλοι στην οικοδομή. Δεν μπορώ να καταλάβω αυτούς που λένε ότι δεν θέλουμε να εργαστούμε. Τι δηλαδή; Δεν θέλουμε να επιβιώσουμε; Είναι τώρα σοβαρό αυτό;”, μας λέει ο Γιώργος Νικολάου, Ρομ νοσηλευτής από τον καταυλισμό του Γέρακα.

“Οι Ρόμα είναι εργατικοί άνθρωποι, αλλά συχνά αποκλείονται από την αγορά εργασίας λόγω των προκαταλήψεων. Όταν ένας εργοδότης μαθαίνει την ταυτότητά σου και ξαφνικά σου λέει «θα σε ειδοποιήσουμε», είναι σαφές ότι το πρόβλημα δεν είναι η ικανότητα σου, αλλά το όνομά σου. Επιπλέον, η φήμη ότι “κρύβουν λεφτά” δεν έχει καμία βάση και απλώς αναπαράγει στερεότυπα. Οι περισσότεροι Ρομά επιβιώνουν με επισφαλείς εργασίες και δίνουν μάχη για μια καλύτερη ζωή, αλλά η έλλειψη ευκαιριών τους κρατάει στο περιθώριο” σημειώνει ο Σπύρος Μπάκας, γραμματέας στην ΑΜΚΕ “Δράσεις Ζωής”, δάσκαλος σε κέντρο δημιουργικής απασχόλησης παιδιών από τον καταυλισμό στον Δενδροπόταμο Θεσσαλονίκης.

“Σε ότι αφορά τις επιδοματικές πολιτικές να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν αφορούν μόνο τους Ρομά, αλλά είναι για όλο τον ελληνικό πληθυσμό, που ζει στο όριο της φτώχειας” υπογραμμίζει ο Πέτρος Φιλιππίδης. “Για μένα τα επιδόματα απλώς αναπαράγουν μια κατάσταση και δεν βοηθούν στ’ αλήθεια. Δηλαδή, και τρία πακέτα μακαρόνια να έχεις να φας μες την εβδομάδα, so what; Πώς θα σε βοηθήσει αυτό να ξεφύγεις από τη φτώχεια;” αναρωτιέται ρητορικά, προσθέτοντας πως “δεν μιλάμε και για κανά τρελό ποσό. Δηλαδή αυτό που ακούω ότι οι Ρομά έχουν πολλά λεφτά, γιατί παίρνουν επιδόματα, είναι σχεδόν αστείο. Αν ήταν έτσι δεν θα δούλευα, θα καθόμουν σπίτι και θα έπαιρνα τα πολυπόθητα 70€ που δίνει το κράτος. Που εδώ με 700 και 800 ευρώ δεν την βγάζεις..”.

“ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΠΑΝΕ ΣΧΟΛΕΙΟ”

Είναι οι Ρομά κατ’ επιλογή αναλφάβητοι; Που οφείλονται τα υψηλά ποσοστά σχολικής διαρροής; Στη δική τους άρνηση να πάνε σχολείο ή στα εμπόδια που συναντούν κατά την εκπαιδευτική διαδικασία;

“Οι Ρομά έχουν δίψα για γνώση, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις βλέπουν το σχολείο σαν ξένο θεσμό. Δηλαδή, όταν ένα παιδί Ρομά μπαίνει στο σχολείο βρίσκει πολλά εμπόδια. Αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα στην εκπαιδευτική του πορεία, οικονομικά, ρατσισμός, στερεότυπα.. Όταν ένα Ρομά παιδί πάει στο σχολείο και στο σπίτι του δεν έχει πρόσβαση στο ρεύμα και στο νερό, και σε όλα τα δημόσια αγαθά που ξέρουμε, ώστε το παιδί να μπορεί να πάει στο σχολείο καθαρό, με τα ρουχάκια του πλυμένα και με φαγητό, και με όλα όσα χρειάζεται ένας μαθητής ή όταν δέχεται ρατσισμό στο σχολείο, είναι λογικό να απομονωθεί και να αποκλειστεί από την εκπαιδευτική κοινότητα.

Όταν τα παιδιά αντιμετωπίζουν ένα εχθρικό περιβάλλον, λένε στους γονείς τους «δεν θέλω να ξαναπάω σχολείο, γιατί τα παιδιά με βρίζουν, με λένε γυφτάκι, με λένε βρώμικο» ή όταν βλέπουν ότι δεν ενδιαφέρεται κανείς για αυτά, γιατί έχει τύχει πολλές φορές Ρομά παιδιά να μένουν στο τελευταίο θρανίο και να μην ασχολείται κανείς μαζί τους, να γίνεται το μάθημα σαν να μην υπάρχουν, το παιδί απομακρύνεται” περιγράφει ο Γιώργος, ο οποίος σε παλαιότερη συνέντευξή του στο NEWS 24/7 είχε μιλήσει αναλυτικά για τα ποικίλα προβλήματα που αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια φοίτησής του στο σχολείο και το πανεπιστήμιο.

Την ίδια άποψη συμμερίζεται και ο Σπύρος. “Δεν είναι ότι τα παιδιά Ρομά δεν θέλουν να μορφωθούν, αλλά συχνά οι συνθήκες ζωής και οι διακρίσεις τα αποθαρρύνουν. Ένα παιδί που μεγαλώνει χωρίς βασικές υποδομές, σε συνθήκες φτώχειας, ή που βιώνει απόρριψη από τους συμμαθητές του, δύσκολα συνεχίζει το σχολείο. Πρέπει να δούμε τι εμποδίζει την πρόσβαση στην εκπαίδευση. Όταν δημιουργείται ένα φιλικό σχολικό περιβάλλον και υπάρχει στήριξη, τότε βλέπουμε ότι τα παιδιά θέλουν και μπορούν να προχωρήσουν”, αναφέρει.

 

Σχετικά με τους γονείς, που πολλές φορές δεν επιδιώκουν τη φοίτηση των παιδιών τους σε σχολείο, ο Πέτρος εξηγεί πως “αυτό που καταλαβαίνω εγώ είναι ότι επειδή πρόκειται για πολύ κλειστές κοινότητες, που έχουν ένα συγκεκριμένο τρόπο αυτορρύθμισης, πολλές φορές δεν βλέπουν για ποιο λόγο είναι σημαντικό να πάει ένα παιδί σχολείο. Δεν έχουν αυτά τα ερεθίσματα και δεν το καταλαβαίνουν. Όμως, σταδιακά, νομίζω ότι αυτό έχει αρχίσει και αλλάζει. Πλέον, ολοένα και περισσότεροι γονείς θέλουν και στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο”.

“Όμως, και πάλι χρειάζεται να εφαρμοστούν πολιτικές που να εξασφαλίζουν την ισότιμη πρόσβαση των Ρομά στα σχολεία, και να μην πετάμε το μπαλάκι στους ίδιους. Είναι πολύ εύκολο να κατηγορούμε τους Ρομά ότι “δεν θέλουν”, αλλά πρέπει η Πολιτεία να επενδύσει στα σοβαρά στην ισότιμη εκπαίδευση”, προσθέτει.

Ο Πέτρος, μέχρι την ηλικία των 7 ετών, ζούσε συχνά σε διαφορετικά μέρη της χώρας, καθώς ο πατέρας του ήταν μικροπωλητής και αναγκαζόταν να μετακινείται συνεχώς για α εργαστεί. Όπου κι αν πήγαινε, όμως, η μαμά του τον έγραφε στο σχολείο. Είχε πάει και εκείνη μέχρι το γυμνάσιο, ύστερα από παραίνεση της γιαγιάς του, και καταλάβαινε την αξία του, “σαν εισιτήριο στη ζωή”. Μετά, όταν εγκαταστάθηκαν στην Αγία Βαρβάρα, συνέχισε και συνάντησε καθηγητές, που τον βοήθησαν να προοδεύσει. Ακόμα θυμάται εκείνη την δασκάλα που “έκανε τα αδύνατα, δυνατά” να ξεκινήσει ο Πέτρος αγγλικά. “Θα μπορούσε να πει, έλα μωρέ ένα τσιγγανάκι είναι, αλλά δεν το έκανε”. Τελικά, ο Πέτρος κατάφερε να τελειώσει το σχολείο και να “περάσει” στην Κοινωνιολογία Παντείου. Ως Παντειακιά κι εγώ, τον συνάντησα εκεί για πρώτη φορά. Πού να φανταστώ ότι περίπου δέκα χρόνια μετά θα του έπαιρνα συνέντευξη για τα στερεότυπα κατά των Ρομά στην Ελλάδα. Ο Πέτρος ασκεί σήμερα το επάγγελμα του κοινωνιολόγου και ασχολείται με θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την πρόσβαση των Ρομά στην εκπαίδευση ενώ στον ελεύθερό του χρόνο γράφει ποίηση στην ελληνική και τη ρομανί.

Και είναι μία ακόμα απόδειξη ότι “όλοι μπορούμε να γνωρίσουμε το φως, αν βγούμε από το σκοτάδι”, όπως πολύ σωστά μου επισημαίνει.

“ΤΟΥΣ ΑΡΕΣΕΙ ΝΑ ΖΟΥΝ ΣΕ ΤΣΑΝΤΙΡΙΑ”

Ο μύθος του “ελευθεριάζοντος Ρομ” που ζει “αψηφώντας τις νόρμες” και επιλέγει συνειδητά έναν διαφορετικό τρόπο ζωής, ακόμα καλά κρατεί.

Στην Ελλάδα, βάσει της τελευταίας έρευνας της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας, το 10% των Ρομά ζει σε καλύβια και παραπήγματα εντός καταυλισμών με μη αποδεκτές συνθήκες διαβίωσης χωρίς βασικές υποδομές (Οικισμοί τύπου Ι), το 40% διαμένει σε μεικτούς καταυλισμούς, όπου συνυπάρχουν πρόχειρες κατασκευές και μερική υποδομή (Οικισμοί τύπου ΙΙ), το 30% ζει σε γειτονιές, συχνά σε υποβαθμισμένες περιοχές του αστικού ιστού (Οικισμοί τύπου ΙΙΙ) και το υπόλοιπο 20% διαμένει διάσπαρτα εντός οικισμών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, εντοπίζονται 462 περιοχές διαβίωσης πληθυσμού Ρομά, εκ των οποίων 266 περιοχές διαβίωσης είναι Οικισμοί τύπου Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και 196 είναι περιοχές όπου διαβιεί πληθυσμός Ρομά διάσπαρτα. Οι μεγαλύτερες ελλείψεις σε υποδομές στο σύνολο των 462 περιοχών συναντώνται στην αποχέτευση (54%), στο ασφαλτοστρωμένο οδικό δίκτυο (63%) και στην ηλεκτροδότηση (67%).

“Δεν είναι επιλογή της κοινότητάς μας να ζει σε καταυλισμούς. Είναι η περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός που τους κάνει να μένουν έξω από την πόλη και άρα έξω από την κοινωνία. Αυτό το επιλέγει η ίδια η Πολιτεία. Αν ας πούμε η Πολιτεία είχε κάνει βήματα σε ότι αφορά τη στέγαση των Ρομά και είχε αξιοποιήσει τα ευρωπαϊκά κονδύλια που κάθε χρόνο διαθέτει η ΕΕ, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά.

Αν πας να ρωτήσεις έναν Ρομά «σ’ αρέσει που ζεις στον καταυλισμό;», θα σου πει «όχι, ούτε τα παιδιά μου θέλω να βλέπω μες τις λάσπες, ούτε να έχω κάθε μέρα εισβολή από την Αστυνομία, ούτε να ζω με παραβατικούς, ούτε να έχω τον κοινωνικό ρατσισμό κάθε φορά που βγαίνω εκτός καταυλισμού.. Κάποιες φορές με ρωτάνε «γιατί ρε Γιώργο δεν πάτε να νοικιάσετε ένα σπίτι να ζήσετε σαν άνθρωποι;». Πώς, όμως, να μείνεις σε ένα σπίτι, όταν ο ιδιοκτήτης του σπιτιού δεν σε δέχεται γιατί είσαι Ρομά ή δεν σου φτάνουν τα λεφτά να πληρώσεις το ενοίκιο, τώρα που και αυτά έχουν φτάσει στα ύψη”, αναφέρει ο Γιώργος.

“Γενικά νομίζω πως οι άνθρωποι δεν είναι στη φύση μας να βασανιζόμαστε. Δεν νομίζω ότι κάποιος άνθρωπος θέλει σε όλη τη ζωή του να μην έχει καθαρό νερό και να ζει σε έναν σκουπιδότοπο, όπου μπορεί να χτυπήσει το πόδι του οποιαδήποτε στιγμή και να πάθει σήψη, επειδή γύρω του έχει παντού σκουριά. Σε οποιονδήποτε και να έδινε κάποιος ένα σπίτι και μία σταθερή δουλειά, θα την δεχόταν χωρίς δεύτερη σκέψη” επισημαίνει από την πλευρά του ο Πέτρος.

“Οι Ρομά θέλουν να μείνουν σε αξιοπρεπή σπίτια, αλλά συχνά αντιμετωπίζουν εμπόδια όπως η φτώχεια, οι διακρίσεις από ιδιοκτήτες και η απουσία κοινωνικής στήριξης. Το στερεότυπο ότι «τους αρέσουν τα τσαντίρια» είναι προσβλητικό και δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα. Είναι απαραίτητη η δημιουργία υποδομών και η στήριξη με προγράμματα κοινωνικής κατοικίας, για να έχουν όλοι οι Ρομα τη δυνατότητα να ζήσουν σε καλύτερες συνθήκες”, σημειώνει ο Σπύρος.

“ΔΕΝ ΘΕΛΟΥΝ ΝΑ ΕΝΤΑΧΘΟΥΝ”

Όλα τα παραπάνω αλλά και πολλές ακόμα στερεοτυπικές αντιλήψεις κατά των Ρομά συμπολιτών μας καταλήγουν στην αληθοφανή διαπίστωση ότι “οι Ρομά δεν μπορούν και δεν θέλουν να αλλάξουν, ότι είναι εκείνοι που δεν θέλουν να ενταχθούν”.

Τι απαντούν οι ίδιοι σε αυτό;

“Η αλήθεια είναι ότι οι Ρομά θέλουν να ενταχθούν, αλλά συχνά συναντούν κλειστές πόρτες. Όταν αποκλείεσαι από την εκπαίδευση, την εργασία ή την αγορά κατοικίας, δεν είναι δική σου επιλογή να ζεις στο περιθώριο. Η ένταξη πρέπει να γίνει αμοιβαία προσπάθεια. Αν δοθούν ίσες ευκαιρίες, οι Ρόμα αποδεικνύουν ότι μπορούν να συμμετέχουν ενεργά και να προσφέρουν στην κοινωνία. Το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη διάθεσης από την πλευρά μας, αλλά η ύπαρξη ενός συστήματος που συχνά μας κρατάει μακριά”, απαντά ο Σπύρος.

“Ό,τι δυσκολεύει τους μη Ρομά μία φορά, τους Ρομά τους δυσκολεύει πολύ περισσότερο, γιατί και ο ρατσισμός είναι διαθεματικός και υπάρχει πολύ μεγαλύτερη ανισότητα ευκαιριών. Οπότε δεν θεωρώ ότι οι Ρομά δεν θέλουν να αλλάξουν, θεωρώ ότι πεισματικά πολλοί επιμένουν σε αυτό γιατί βολεύει [..] Αν δεν αποδεχτούμε ότι και εμείς έχουμε ένα μερίδιο ευθύνης αλλά και η Πολιτεία, δεν θα αλλάξει κάτι. Νομίζω ότι έχει έρθει η ώρα να δώσουμε λύσεις πρακτικές και όχι απλά να κατηγορούμε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να ρίξουμε όλους τους διαχωρισμούς, να αγκαλιάσουμε και να αποδεχτούμε ο ένας τον άλλον και να εργαστούμε για την ισότητα στην εκπαίδευση και την εργασία. Για μένα αυτό είναι το κλειδί για την οποιαδήποτε αλλαγή”, επισημαίνει ο Πέτρος.

ΚΑΙ ΟΙ ΓΑΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΗΛΙΚΩΝ;

Το φαινόμενο των πρώιμων γάμων, κατά το οποίο παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών παντρεύονται συνομηλίκους ή μεγαλύτερούς τους, αποτελεί ένα ακανθώδες ζήτημα ιδιαίτερα για την κοινότητα των Ρομά.

Πρόκειται, βέβαια, για ένα γνώριμο φαινόμενο στον ελληνικό πληθυσμό, το οποίο, μέχρι και μερικές δεκαετίες πριν, ήταν αρκετά σύνηθες στην ελληνική επαρχία. Πολλοί και πολλές από εμάς ενδεχομένως να έχουμε γιαγιάδες και παππούδες που παντρεύτηκαν σε νεαρή ηλικία και δημιούργησαν μεγάλες οικογένειες. Κοινωνιολογικά, η εμφάνιση μεγάλων οικογενειών συνδέεται με τη φτώχεια, είτε λόγω του υψηλού ποσοστού παιδικής θνησιμότητας είτε λόγω της ανάγκης για περισσότερα εργατικά χέρια. Με τη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών και του μορφωτικού επιπέδου, το φαινόμενο αυτό άρχισε σταδιακά να εξασθενεί, χωρίς, ωστόσο, ποτέ να εξαλειφθεί πλήρως.

Η κοινότητα των Ρομά δεν ακολούθησε, όμως, την ίδια εξελικτική πορεία με τον υπόλοιπο ελληνικό πληθυσμό. Ούτε οι οικονομικές συνθήκες βελτιώθηκαν ούτε το μορφωτικό επίπεδο παρουσίασε δραματικές αλλαγές. Ωστόσο, βρισκόμαστε πλέον σε ένα ιδιαίτερα κομβικό σημείο, μιας και ολοένα και περισσότερες φωνές από την ίδια την κοινότητα των Ρομά ζητούν τον τερματισμό αυτού του “αναχρονιστικού εθίμου”.

Πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν να έρθουν σε ρήξη με τα πιο συντηρητικά τμήματα της κοινότητάς τους και δεν παντρεύονται πριν από την ενηλικίωσή τους ενώ είναι επίσης πολλοί εκείνοι που θεωρούν πως η λύση στο εν λόγω ζήτημα βρίσκεται στην εκπαίδευση και εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση. Όμως, χρειάζονται τη βοήθεια και την υποστήριξή μας και κυρίως χρειάζονται τη βοήθεια και τη στήριξη της Πολιτείας.

 

“Οι πρόωροι γάμοι στις κοινότητες Ρόμα δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται απλώς ως ‘παράδοση’, αλλά ως ένα ζήτημα που συνδέεται άμεσα με τη φτώχεια, την περιθωριοποίηση και τις κοινωνικές ανισότητες. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με την ενίσχυση της εκπαίδευσης και την υποστήριξη των οικογενειών, ώστε να αλλάξουν οι συνθήκες που το αναπαράγουν.

Η πολιτεία και οι οργανώσεις πρέπει να επενδύσουν σε ενημερωτικές καμπάνιες και να προωθήσουν την προστασία των παιδιών από τέτοιες πρακτικές, με έμφαση στη συνεργασία με την ίδια την κοινότητα. Πρέπει να εστιάσουμε στο πως θα ενθαρρύνουμε τα κορίτσια Ρομά να παραμένουν στο σχολείο και να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αποφύγουν το γάμο σε νεαρή ηλικία”, μας αναφέρει ο Σπύρος.

“Είναι πλέον αρκετά common sense στις κοινότητες των Ρομά ότι δεν είναι οκ να παντρεύονται τα παιδιά μικρά. Και σε μεγάλο βαθμό έχουν περιοριστεί οι πρόωροι γάμοι, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως στην Αγία Βαρβάρα και τον Δενδροπόταμο. Παλαιότερα, που το σύνολο των Ρομά έμενε σε καταυλισμούς και ήταν κλεισμένοι στον μικρόκοσμό τους, έξω από τον αστικό ιστό και τον υπόλοιπο πληθυσμό, το φαινόμενο αυτό ήταν πιο σύνηθες. Πλέον, ολοένα και περισσότεροι γονείς καταλαβαίνουν ότι αυτό λειτουργεί εις βάρος των παιδιών τους, ωστόσο έχουμε ακόμα πολλή δουλειά να κάνουμε. Αλλά εδώ χρειάζεται και η παρέμβαση της Πολιτείας. Όσο οι πολιτικές της περιορίζονται σε καμπάνιες που διαρκούν μερικούς μήνες, και δεν υπάρχει σοβαρή ενταξιακή πολιτική σε βάθος χρόνων, θα συνεχίσουμε να κουνάμε το δάχτυλο απλά, χωρίς να αλλάζει κάτι”, σημειώνει από την πλευρά του ο Πέτρος.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΧΕΔΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΡΟΜΑ;

Απευθύναμε σχετικό ερώτημα στον Γενικό Γραμματέα Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Πρόδρομο Πύρρο.

“Αρχικά, να πούμε ότι ήδη εφαρμόζεται εθνική στρατηγική για την κοινωνική ένταξη των Ρομά (2021-2030) και εστιάζει σε τέσσερις βασικούς πυλώνες. Ο πρώτος είναι η πρόληψη και η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο δεύτερος είναι η ενίσχυση της ισότιμης πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες (πχ. εκπαίδευση). Ο τρίτος είναι η καταπολέμηση των διακριτών στερεοτύπων και ο τέταρτος πυλώνας αφορά την ενεργό συμμετοχή των Ρομά στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή”, σημειώνει αρχικά, επισημαίνοντας πως “το θέμα της εκπαίδευσης και της εργασίας είναι τα πιο βασικά”.

Ποια είναι τα αποτελέσματα κατά τα τρία πρώτα χρόνια εφαρμογής της εν λόγω στρατηγικής;

“Αρχικά έχουμε αύξηση στη συμμετοχή των παιδιών στη σχολική διαδικασία. Από το 2021, όπου είχαμε γύρω στους 15.800 μαθητές Ρομά έχουμε φτάσει περίπου στους 20.000 ενώ έχουμε αύξηση και στην προσχολική εκπαίδευση, που είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ωστόσο, οι προκλήσεις παραμένουν, καθώς παρατηρούμε ότι ενώ αρκετά από τα παιδιά Ρομά τελειώνουν το Δημοτικό, στη συνέχεια υπάρχει μία απότομη πτώση της σχολικής συμμετοχής. Στόχος μας είναι να βελτιώσουμε τη συμμετοχή και στο Γυμνάσιο όσο και στο Λύκειο και το Πανεπιστήμιο. [..]

Επίσης θα έλεγα ότι υπάρχει βελτίωση και στη διασύνδεση μεταξύ των κοινοτήτων των Ρομά με την τοπική κοινωνία και σε αυτό έχουν παίξει μεγάλο ρόλο τα κατά τόπους κέντρα κοινότητας. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν συνολικά 66 κέντρα και ακόμα 10 ειδικοί σύμβουλοι κοινότητας σε περιοχές της χώρας, που βοηθούν σε βασικά θέματα, όπως στη λήψη επιδόματος, στη σύνδεση με το σχολείο ή ακόμα και σε συμβουλευτικό επίπεδο σε διάφορα πεδία”.

Θετικά βήματα καταγράφονται επίσης και στην προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και στέγασης των Ρομά όσο και στο κομμάτι της εργασιακής τους αποκατάστασης, όπως επισημαίνει ο κ. Πύρρος, ωστόσο, ο δρόμος μέχρι την ολοκληρωτική ενσωμάτωση και την ισότητα είναι ακόμα μακρύς.

Ας είναι. Αρκεί όλοι οι εμπλεκόμενοι να είναι αποφασισμένοι να διανύσουν την απόσταση μέχρι τέλους. Μέχρι κανένα παιδί, Ρομά ή μη, μην πέσει ξανά νεκρό από αστυνομικά πυρά, καμία οικογένεια να μη ζει αποκλεισμένη σε γκέτο και καμία κοινότητα να μη στιγματίζεται εξαιτίας της καταγωγής της.