ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ ΣΥΝΟΡΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΨΥΧΡΟ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗ ΣΕΝΓΚΕΝ

Την Πρωτοχρονιά στη Βουλγαρία δε γιόρτασαν μόνο την έλευση του νέου έτους. Ο ουρανός της βουλγαρικής συνοριογραμμής με τη Ρουμανία γέμισε πυροτεχνήματα, με αφορμή την ένταξη των δύο χωρών στη ζώνη Σένγκεν. Οι δρόμοι στην άλλη άκρη των συνόρων με την Ελλάδα είναι πλέον ελεύθεροι, αλλά το έδαφος είναι ακόμη σπαρμένο με παλιές νάρκες και φράχτες.

Το Magazine περπάτησε στη νοτιοδυτική συνοριογραμμή της Βουλγαρίας και επισκέφτηκε τα χιονισμένα βουλγαρικά χωριά, στα οποία κάποτε ζούσαν Έλληνες και αργότερα Βούλγαροι συνοριοφύλακες.

Το ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη μέχρι τα βουλγαρικά σύνορα διαρκεί λιγότερο από μιάμιση ώρα. Στο τελωνείο του Προμαχώνα κάποτε οι ουρές δεν σου επέτρεπαν να δεις τις πύλες εισόδου. Σήμερα, επικρατεί νεκρική σιγή, με μια καθαρίστρια να σκουπίζει το οδόστρωμα. Τα κουβούκλια που άλλοτε γίνονταν οι έλεγχοι είναι άδεια.

Ο αστυνομικός υπηρεσίας στον Προμαχώνα είπε στο Magazine ότι ο διαβατηριακός έλεγχος είναι παρελθόν, και αναμένουν το προεδρικό διάταγμα που θα καθορίζει τα νέα τους καθήκοντα. Πλέον διενεργούνται μόνο στοχευμένοι δειγματοληπτικοί έλεγχοι στην ενδοχώρα των δύο χωρών.

Πράγματι, στην άλλη πλευρά των συνόρων, κατευθυνόμενοι προς το Πετρίτσι, ένα Skoda από την αντίθετη κατεύθυνση μας παίζει τα φώτα. Αμέσως μετά, συναντάμε μπλόκο από τέσσερις Βούλγαρους αστυνομικούς. Όταν ρωτήσαμε για τους ελέγχους και τις νέες αλλαγές δεν θέλησαν να σχολιάσουν σχετικά.

Επαρχία του Μπλαγκόεβγκραντ

Το Πετρίτσι είναι μια πόλη που βρίσκεται στη διοικητική επαρχία του Μπλαγκόεβγκραντ. Εκεί ανήκουν επίσης γνωστοί τουριστικοί προορισμοί των Ελλήνων, όπως το Μπάνσκο και το Σαντάνσκι. Στην περιοχή ζούσαν Έλληνες μέχρι το 1913, όταν με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, μεταφέρθηκαν στην ελληνική πλευρά δημιουργώντας το Νέο Πετρίτσι, λίγο έξω από τις Σέρρες.

Στο πρώτο φανάρι της πόλης βλέπουμε μια επιγραφή στα ελληνικά: «Κτηνιατρείο». Ανοίξαμε την πόρτα πιστεύοντας ότι θα συναντήσουμε ενδεχομένως κάποιον που μιλά ελληνικά. Εκεί συναντήσαμε τον Janko Kantardzhiev, που διατηρεί το κτηνιατρείο του στο Πετρίτσι για πάνω από μια δεκαετία. «Έρχονται Έλληνες αγρότες που ενδιαφέρονται να αγοράσουν φάρμακα για τα ζώα τους. Ένας με δύο πελάτες το μήνα είναι από την Ελλάδα, συνήθως από το Σιδηρόκαστρο. Τώρα με τη Σένγκεν είναι πιθανό να έρχονται περισσότεροι», λέει στο ΝEWS24/7 μέσα στο κτηνιατρείο του.

Στο κέντρο της πόλης Πετρίτσι βρίσκεται ένα συντριβάνι με πάπιες. Πίσω του δεσπόζει ένα νέο Μουσείο για την ιστορία των Ελληνοβλάχων. Το κτίριο είναι κατασκευασμένο με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση καθώς, όπως μας εξηγούν στην είσοδο, είναι προϊόν προσπάθειας των δύο χωρών να καλλιεργήσουν ένα πολιτισμικό δίπολο επικοινωνίας στη συνοριογραμμή.

Βγαίνοντας από το μουσείο συναντάμε δύο νέα παιδιά. Κάθονται μέσα σε ένα λαδί ξεθωριασμένο αμάξι της δεκαετίας του ΄90. Οδηγός είναι ο Alex και δίπλα του κάθεται ο Vasilen. Χαμογελαστοί μας δίνουν οδηγίες για το που να κινηθούμε, αλλά δεν καταδέχονται να επικοινωνήσουν με τον φωτογραφικό φακό. «Έχω κατέβει πέντε φορές στην Ελλάδα, πάμε για διακοπές στην Καβάλα. Περιμένουμε αρκετές ώρες στα σύνορα, αλλά αξίζει. Τώρα θα είναι πιο άνετα», σχολιάζει ο Vasilen καθώς τρώει ένα πατατάκι με ανοιχτή την πόρτα.

Στα χιονισμένα χωριά του Πιρίν

Συνεχίσαμε τη διαδρομή μας παράλληλα με τη βουλγαρική συνοριογραμμή, περνώντας στην άλλη όχθη του κάθετου άξονα. Το υψόμετρο στα σύνορα μεταβάλλεται καθώς οδεύουμε ανατολικά προσεγγίζοντας την οροσειρά Πιρίν. Σύντομα μαζί με τα πρώτα χωριά, συναντάμε και τα πρώτα χιόνια.

Στο χωριό Κατούντσι, η θερμοκρασία είναι υπό του μηδενός και παρατηρούμε κίνηση στην κεντρική πλατεία. Όλοι κατευθύνονται σε μια βρύση με τρεχούμενο νερό. Με απορία ρωτάμε την κάτοικο του χωριού Maria Smukova, αν έχουν παγώσει οι βρύσες τους και έρχονται να προμηθευτούν νερό.

Η απάντηση της μας επαναφέρει στον μεταφυσικό κόσμο της Βαλκανικής χερσονήσου. «Έχετε πάει στο Μοναστήρι της Στόινας; Από εκεί προέρχεται το νερό. Είναι αγιασμένο, υπέροχο και πολύ χρήσιμο. Το πίνουμε καθημερινά, τώρα το παίρνω στο σπίτι, και έπειτα το γεμίζω σε μπουκάλια».

Μας χαιρετά με ένα γλυκό χαμόγελο, για να μπει στο αμάξι της, καθώς οι κάτοικοι του χωριού κοιτούν με απορία της ελληνικές πινακίδες στο δικό μας όχημα.

Ακολουθούμε το δρόμο προς το Πέτροβο και το Γκολέσοβο, αναζητώντας στοιχεία του παρελθόντος. Ο Αλεξάνταρ, ντόπιος μύστης των δασικών δρόμων, μας μεταφέρει στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. «Στην περιοχή, την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου υψωνόταν μια διπλή γραμμή περίφραξης, για να κρατά τους Βούλγαρους στη Βουλγαρία, μακριά από την καπιταλιστική Ελλάδα», αναφέρει σαρκαστικά.

Τα έγγραφα της CIA για τον φράχτη

Το Magazine αναζήτησε στοιχεία για το θέμα σε αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA. Ανάμεσα στα πληροφοριακά δελτία για τις διεργασίες στα βουλγαρικά σύνορα ξεχωρίζουν οι λεπτομερείς αναφορές στην κατασκευή του φράχτη, η ναρκοθέτηση περιοχών και τα συνοριακά φυλάκια.

Έγγραφο της CIA περιγράφει πως κάθε Κυριακή τον Αύγουστο του 1950, ο ανδρικός πληθυσμός αναγκαζόταν να εργάζεται στη συνοριογραμμή. Δουλειά τους ήταν να καθαρίσουν την περιοχή από τα δέντρα και τους θάμνους σε ακτίνα 100 μέτρων. Έπειτα φρεζάριζαν το έδαφος για 30 μέτρα και άνοιγαν τρύπες. Εκεί σηκώθηκε αργότερα ο φράχτης και τοποθετήθηκαν νάρκες.

Διαβιβαστικό του 1952 κάνει αναφορά στον φράχτη κοντά στο Νόβο Κότζοβο, αναφέροντας ότι αποτελούταν από ξύλινα δοκάρια τριών μέτρων με αγκαθωτό συρματόπλεγμα. Σημειώνει πως τα φυλάκιο της βουλγαρικής συνοριοφυλακής ήταν τοποθετημένο στο Πέτροβο με 150 στρατιώτες και μια πολιτοφυλακή βρισκόταν στο Κατούντσι.

Η απόφαση για τη ναρκοθέτηση των συνόρων στα νοτιοδυτικά σύνορα ήρθε, σύμφωνα με άλλο διαβιβαστικό της CIA, μετά τη συνθηκολόγηση των Ελλήνων ανταρτών τον Αύγουστο του 1949. Έτσι, τον Μάιο του 1950 μια επιτροπή από τη Στρούμιτσα σχεδίασε που θα τοποθετηθούν οι νάρκες.

Πράγματι, σε δελτίο της CIA τον Ιούνιο του 1951 περιγράφεται πώς ένα χρόνο νωρίτερα μια μονάδα μηχανικών του Βουλγαρικού στρατού ξεκίνησε να ναρκοθετεί την περιοχή του Σλαβέεβο στη νοτιοανατολική Βουλγαρία.

Η πυρκαγιά που εκδηλώθηκε στον Όρβηλο τον Ιούλιο του 2024, επανέφερε το ζήτημα στην ατζέντα των δύο χωρών. Η φωτιά έκαιγε πάνω στη συνοριογραμμή για ένα μήνα, πυροδοτώντας νάρκες που δεν είχαν εξουδετερωθεί και παρέμεναν ενεργές.

Ανοιχτά σύνορα

Όλα τα παραπάνω ανήκουν στο παρελθόν, αλλά καλλιέργησαν για δεκαετίες μια νεκρή ζώνη δύο χιλιομέτρων, στην οποία οι Βούλγαροι δεν μπορούσαν να κυκλοφορήσουν χωρίς άδεια. Οι ντόπιοι την αποκαλούσαν «Ζώνη Θανάτου». Οι δύο λαοί απομονώθηκαν, αλλά σήμερα δεν τους χωρίζει κανένας φράχτης και κανένα σύνορο.

Κάποτε οι Βούλγαροι προσπαθούσαν να περάσουν τα σύνορα για να αποδράσουν από το κομμουνιστικό καθεστώς. Σήμερα, περιμένουν να έρθει το καλοκαίρι, για να πάνε διακοπές στην Καβάλα.

Κάποτε οι Έλληνες έτρεμαν τον «από Βορρά κίνδυνο». Σήμερα, ανεβαίνουν να βάλουν φθηνή βενζίνη και να παίξουν στο καζίνο.

Τα κλειστά σύνορα δημιούργησαν ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Τα ανοιχτά σύνορα νέες αγορές.