ΚΑΝΤΟ ΟΠΩΣ ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ

Η σχέση μου με τη γειτονική χώρα, για προσωπικούς λόγους, είναι μακρά και δυνατή. Ξεκίνησε το 1989 όταν επισκέφθηκα για πρώτη φορά το Βελιγράδι και συνεχίζεται μέχρι σήμερα έχοντας μου αφήσει πια μια πολύ καλή φίλη την Ίβα Μιλόσεβιτς, σπουδαία σκηνοθέτρια του θεάτρου, μία από τις καλύτερες της χώρας. Με την Ιβα γίναμε φίλες το 1992 όταν πήγα για ένα μεγάλο θέμα που αφορούσε τον πόλεμο που τελικά διέλυσε τη Γιουγκοσλαβία όπως την ξέραμε στις πολλές σημερινές χώρες. Ο εμφύλιος πόνεσε πολύ και πολλούς, ενώ στα επόμενα χρόνια η Σερβία πια θα τα βάλει ανοιχτά με τους Αμερικανούς που θα τη βομβαρδίζουν.

Μέσα σε αυτά τα χρόνια και έχοντας κάνει συνέντευξη με αρκετούς από τον Μπρέγκοβιτς ως τον Ομπράντοβιτς και τον Μίκι Μανόιλοβιτς (πρωταγωνιστή των έργων του Κουστουρίτσα), η ερώτηση είναι πάντα «Το παίζετε ήρωες ή είστε;». Δεν έχω απάντηση. Μπορώ να πω με συστολή, καθώς δεν μπορείς να γενικεύεις εύκολα για έναν λαό πως οι Σέρβοι είναι μια περίεργη φάρα, με πολλά κομμουνιστικά κατάλοιπα, με επαναστατικότητα σίγουρα, ένας λαός έξυπνος στα όρια του υπερφίαλου, ένας λαός που το λέει η ψυχή του και που θεωρεί μάλλον πως οι υπόλοιποι υπολειπόμαστε πολύ, ζεστός και φιλόξενος μα και καχύποπτος (αφού η Δύση ήταν σχεδόν πάντα απέναντί τους) και ένας λαός που διχάζεται ακόμη ανάμεσα στο πριν του και τον εκσυγχρονισμό. Οι νέοι είναι για μετάλλιο και τα παλιά μυαλά αληθινά σκουριασμένα.

Τούτων λεχθέντων, φαντάζεται κάποιος γιατί δεν ήταν και τόσο δύσκολο να βγουν στους δρόμους. Η διάρκεια όμως των διαμαρτυριών, πρωτοφανής για τον νέο κόσμο στον οποίο ζούμε, δηλώνει κάτι πιο βαθύ και πιο ουσιαστικό. Οι προοδευτικοί Σέρβοι έχουν αποφασίσει να βάλουν το μαχαίρι στο κόκκαλο και να μην το αποσύρουν αν δεν πετύχουν κάτι σημαντικό.

Η φίλη μου Ίβα, λοιπόν, που ανάμεσα σε πορείες ανεβάζει και ένα έργο, μου σύστησε τη θεατρική σκηνοθέτρια και καθηγήτρια στην Ακαδημία Τεχνών του Βελιγραδίου, Γιάνα Μάριτσιτς, που μας απάντησε τα πάντα για όσα ξεσηκώνουν τη χώρα της εδώ και μήνες.

Μας δίνετε λίγο αναλυτικά το χρονικό των εξεγέρσεων.
Την 1η Νοεμβρίου 2024, το σκυρόδεμα της καμπάνας του κεντρικού σιδηροδρομικού σταθμού στο Νόβι Σαντ κατέρρευσε σκοτώνοντας 15 ανθρώπους και τραυματίζοντας σοβαρά άλλους δύο. Η επίσημη αιτία της κατάρρευσης εξακολουθεί να ερευνάται, αλλά συνδέεται στενά με την ανακατασκευή του σιδηροδρομικού σταθμού που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2024.

Οι πολίτες στη Σερβία περιμέναμε την επίσημη παραίτηση του Δημάρχου του Νόβι Σαντ και του Πρωθυπουργού της Σερβίας, αλλά κανείς δεν ανέλαβε την ευθύνη. Οι πολίτες άρχισαν πολύ σύντομα να διαμαρτύρονται βγαίνοντας στους δρόμους στις 11:52 π.μ. (ώρα της κατάρρευσης) και παρέμεναν σιωπηλοί για 15 λεπτά (ένα λεπτό για κάθε θύμα).

Η πρώτη διαμαρτυρία των φοιτητών πραγματοποιήθηκε στις 22 Νοεμβρίου, όταν και στάθηκαν σιωπηλοί για 15 λεπτά στους δρόμους -τότε ήρθαν και οι πρώτες επιθέσεις. Περισσότεροι από 20 άνθρωποι, πολλοί εκ των οποίων είχαν δημοσία αξιώματα ή ήταν μέλη του κυβερνώντος κόμματος SNS, επιτέθηκαν σε φοιτητές που διαμαρτύρονταν ειρηνικά. Καθώς κανείς δεν συνελήφθη, στις 29 Νοεμβρίου όλα τα πανεπιστήμια του Βελιγραδίου και αργότερα και σε άλλες πόλεις της Σερβίας, έκλεισαν τα κτίριά τους και σταμάτησαν να λειτουργούν.

Τρεις μήνες αργότερα, o «αποκλεισμός» συνεχίζεται. Δεν γίνονται μαθήματα, ούτε εξετάσεις. Οι φοιτητές ζουν πρακτικά στα κτίρια των σχολών τους, κοιμούνται εκεί, ενώ οι πολίτες τους προσφέρουν φαγητό και αναψυκτικά καθημερινά. Κανείς δεν επιτρέπεται να εισέλθει στα κτίρια μέχρις ότου ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις τους. Οι απαιτήσεις τους έχουν ικανοποιηθεί μόνο εν μέρει, παρά το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς ισχυρίζεται το αντίθετο.

Το τελευταίο τρίμηνο, λοιπόν, οι διαμαρτυρίες δυναμώνουν ολοένα και περισσότερο. Αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους στο Νόβι Σαντ (δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Σερβίας), στη Νις (τρίτη μεγαλύτερη πόλη) και στο Κραγκούγιεβατς (τέταρτη μεγαλύτερη πόλη) ενώ στις διαμαρτυρίες συμμετέχουν περισσότερες από 200 πόλεις και δήμοι στη Σερβία. Αναμένεται η μεγαλύτερη διαμαρτυρία να λάβει χώρα στο Βελιγράδι στις 15 Μαρτίου, όπου άνθρωποι από όλη τη χώρα σχεδιάζουν να φθάσουν εδώ.

Διαμαρτύρεστε για το ίδιο το γεγονός ή τελικά αποσκοπείτε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο;
Η ουσία των διαμαρτυριών αφορά την απαίτηση να κάνει το δημόσιο σωστά τη δουλειά του. Οι φοιτητές δεν απευθύνονται στον Πρόεδρο ούτε στο κυβερνών κόμμα, αλλά αποκλειστικά στο Γραφείο του Δημόσιου Εισαγγελέα. Η Εισαγγελία, ενώ οφείλει να λειτουργεί ανεξάρτητα και χωρίς πολιτικές παρεμβάσεις, είναι εμφανώς βαθιά διεφθαρμένη. Επομένως, η διαμαρτυρία αφορά και το συγκεκριμένο συμβάν και τη διαρθρωτική αλλαγή στο σύστημα.

 

Πιστεύετε πραγματικά ότι θα κερδίσετε κάτι μακροπρόθεσμα; Δηλαδή, τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν λίγο, η δικαιοσύνη ίσως αποδοθεί, αλλά μπορεί αυτό να διαρκέσει;
Κατά τη γνώμη μου, οι φοιτητές έχουν ήδη κερδίσει. Ανεξάρτητα από το τελικό αποτέλεσμα, το πολιτικό σκηνικό αλλάζει καθημερινά όλο και περισσότερο. Τα λύκεια απεργούν, τα θέατρα έκαναν απεργία, ακόμη και τα δημοτικά σχολεία δεν λειτουργούν κανονικά. Οι πολίτες μποϊκοτάρουν κάθε επτά ημέρες τις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ. Οι φοιτητές επιδεικνύουν ένα απίστευτο επίπεδο επιμονής και αντοχής, ενώ λειτουργούν και συμπεριφέρονται πάντα ειρηνικά. Δεν υπάρχουν ηγέτες ανάμεσά τους, κι έτσι ο κόσμος αρχίζει να εκτιμά την αλληλεγγύη, να πιστεύει σε μια ισότιμη κοινωνία και στην ενότητα των πολιτών.

Απαιτώντας μόνο λίγα και στοιχειώδη πράγματα, αντιστεκόμαστε στον καπιταλισμό, την τυραννία και τη διαφθορά.

Σε μια Ευρώπη που γίνεται όλο και πιο ριζοσπαστική, ενώ η νεότερη γενιά ζει μέσα στο Tik Tok χωρίς να νοιάζεται για την πολιτική, η Σερβία εξακολουθεί να αγωνίζεται –ή τουλάχιστον φαίνεται να αγωνίζεται– για κάτι. Πιστεύετε πραγματικά ότι αυτό έχει νόημα ή μήπως κατά κάποιο τρόπο είστε συνηθισμένοι στον πόλεμο, στον αντιπολεμικό αγώνα και στις διαμαρτυρίες;
Υποτιμούμε τις νεότερες γενιές ή, τουλάχιστον, δεν τις κατανοούμε πλήρως. Αυτά είναι παιδιά γονέων οι οποίοι αφοσιώθηκαν στην ανατροφή τους με τρόπο που καμία προηγούμενη γενιά δεν είχε πετύχει. Είναι παιδιά με ιδιαίτερη αυτοεκτίμηση. Εγώ η ίδια, ως μητέρα δύο εφήβων σας ομολογώ πως όποτε είχαν κάποιο ζήτημα ή ανάγκη, ήμουν εκεί για να τους στηρίξω. Αυτά τα παιδιά είναι μαθημένα να ακούγονται, επομένως έχουν κάθε δικαίωμα να περιμένουν ότι και οι κυβερνώντες θα αναγκαστούν να τους ακούσουν. Η βασική αξία που διέπει αυτόν τον αγώνα είναι η ευθύνη –τόσο η προσωπική όσο και η κοινωνική. Αυτό είναι για το οποίο παλεύουν.

Μετά από τόσα χρόνια αστάθειας, μπορείτε να μας περιγράψετε ποιες χρονιές ειρήνης και αρμονίας ζήσατε μετά το 1992, όταν η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε; Μετανιώνετε ποτέ για τον τρόπο που φερθήκατε στις υπόλοιπες χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας και για τον τρόπο που συνδεθήκατε γενικά με τον κόσμο;
Η Γιουγκοσλαβία ήταν ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Ήταν η μόνη ευρωπαϊκή χώρα με κομμουνιστική ιδεολογία που διατηρούσε καλές και σταθερές σχέσεις με τη Δύση. Τρεις μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες συνυπήρχαν ειρηνικά μέσα σε ένα κοσμικό και προοδευτικό κράτος. Και μετά όλα κατέρρευσαν αμετάκλητα. Η Σερβία έγινε συντηρητική και υπέστη σοβαρές συνέπειες από τις ίδιες τις δικές της πράξεις.

Υπήρξε μια σύντομη στιγμή ελπίδας μετά την πτώση του καθεστώτος Μιλόσεβιτς, αλλά κράτησε μόνο λίγα χρόνια. Η χώρα μας έχει βαθιές ρίζες στον αυταρχισμό και στις αρχές των ολοκληρωτικών συστημάτων και ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς είναι η απόλυτη απόδειξη αυτού. Οι προσπάθειές του να ισορροπήσει μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα προσωπείο για να καλύψει την πολιτική του ουσία που χαρακτηρίζεται από εγκληματικότητα, διαφθορά και λογοκρισία.

Δεν είναι μάταιο να προσπαθείτε να γίνετε ήρωες; Πιστεύετε πραγματικά στις αλλαγές στην εποχή μας;
Πιστεύω πως οι εποχές των ηρώων έχουν τελειώσει. Οι διαμαρτυρίες μας προσπαθούν να πολεμήσουν την έννοια του μονάρχη με στόχο να επαναφέρουμε τη δύναμη των θεσμών. Οι φοιτητές παλεύουν για τη δημοκρατία στην πιο αγνή της μορφή. Καμία απόφαση δεν λαμβάνεται χωρίς ψηφοφορία στις συνελεύσεις τους και καμία ενέργεια δεν εκτελείται αν δεν συμφωνήσει η πλειοψηφία της κοινότητας.

Ειλικρινά πιστεύω πως αυτό μπορεί να αποτελέσει ένα ιστορικό κίνημα σε παγκόσμια κλίμακα. Κάθε εβδομάδα λαμβάνουμε υποστήριξη από φοιτητικές κοινότητες των πρώην γιουγκοσλαβικών χωρών. Είμαστε επίσης ενήμεροι για τις διαμαρτυρίες στην Ελλάδα. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, οι άνθρωποι διαδηλώνουν στο όνομα των θυμάτων, στο όνομα των αδύναμων. Δεν υπάρχει κανένα προσωπικό ή οικονομικό συμφέρον – υπάρχει μόνο βαθιά ενσυναίσθηση και αλληλεγγύη προς όσους έχουν πληγεί. Γι’ αυτό, ως καθηγήτρια, νιώθω περήφανη για τους φοιτητές μου και θα τους στηρίξω για όσο χρειαστεί.

Οι πολιτικοί θα είναι πάντα πολιτικοί. Πώς πιστεύετε ότι τα πράγματα μπορούν να προχωρήσουν, ειδικά όταν η διεθνής υποστήριξη έρχεται, ακόμα και από τη Madonna; Οι πολιτικοί δεν είναι εκείνοι που θα κυβερνήσουν ξανά;
Μας συγκίνησε και μας έκανε χαρούμενους η υποστήριξη της Madonna, αλλά δεν θα το αποκαλούσα και διεθνή… υποστήριξη. Διεθνής, ουσιαστική, βοήθεια θα ήταν αν η ΕΕ ασκούσε πίεση στον Βούτσιτς μέχρι να ικανοποιήσει τα αιτήματα των φοιτητών. Δυστυχώς, είμαι απαισιόδοξη σχετικά με αυτό. Υπάρχουν οικονομικά συμφέροντα και συμφωνίες μεταξύ της Ευρώπης και της Σερβίας, κυρίως για τα ορυχεία λιθίου, και αυτό είναι που διατηρεί τον Βούτσιτς στην εξουσία.

Σίγουρα, κάποια στιγμή, μια νέα πολιτική δύναμη, ένα πρόσωπο ή ένα κόμμα, θα αναλάβει τα ηνία και αυτή η εξέγερση θα έχει καταφέρει να αλλάξει και το νόμο πλαίσιο.

Το πιο πολύτιμο μάθημα πάντως είναι ότι όλοι είναι αναλώσιμοι. Οι νέοι ηγέτες οφείλουν να εκφράζουν τη φωνή της πλειοψηφίας, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να προστατεύουν τις μειονότητες και να υπηρετούν ταπεινά τον λαό τους. Ετσι, θα χτιστεί ένας καλύτερος κόσμος.