ΚΥΚΛΑΔΕΣ: ΟΥΤΕ ΓΗ ΟΥΤΕ ΝΕΡΟ ΣΤΟΥΣ ΚΑΤΟΙΚΟΥΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ

Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Χλιδή, γιοτ, ελικόπτερα αναψυχής, σουίτες, πισίνες, ιδιωτικές παραλίες· ξαπλώστρες ως το κύμα που νοικιάζονται για χιλιάδες ευρώ. Ο κόσμος των λίγων.

Στον αντίποδα, ο κόσμος των εργαζομένων, αυτός των κατοίκων των νησιών, ο κόσμος της ακρίβειας, της έλλειψης στέγης, των υποστελεχωμένων Κέντρων Υγείας, της έλλειψης νερού.

Δύο εκ διαμέτρου αντίθετες πραγματικότητες στον ίδιο τόπο: Κυκλάδες.

Η ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΦΡΕΝΙΤΙΔΑ

Τα ρεπορτάζ των τελευταίων ημερών -ακόμη κι από φιλοκυβερνητικά Μέσα- αποκαλύπτουν το αδιέξοδο του υπάρχοντος “τουριστικού μοντέλου ανάπτυξης”. Κι όμως, παρά τις καταγγελίες, παρά τις διαμαρτυρίες, παρά τα σκάνδαλα διαφθοράς, παρά την εμπλοκή της μαφίας, παρά την αναγνώριση του οριακού σημείου στο οποίο βρίσκονται σειρά νησιών των Κυκλάδων, τίποτα δεν φαίνεται ικανό να καλμάρει τον οικοδομικό παροξυσμό που παρατηρείται εκεί.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο την πενταετία 2018-2022 και μόνο στη Σαντορίνη, οι άδειες για νέες οικοδομές και προσθήκες σε υφιστάμενα κτίρια άγγιξαν τις 450 χιλιάδες τ.μ., με τις νέες οικοδομικές άδειες στο νησί, όπως και στην Πάρο, να ξεπερνούν τις χίλιες!

Τα στοιχεία αυτά δόθηκαν στην δημοσιότητα από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία κα αφορούν σε 23 κατοικημένα νησιά των Κυκλάδων. Ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, δεν δίνουν την πλήρη εικόνα καθώς δεν συνυπολογίζονται οι νομιμοποιήσεις αυθαίρετων των ετών αναφοράς, “κρύβοντας” έτσι ένα σημαντικό κομμάτι της ραγδαίας αύξησης της δομημένης επιφάνειας των νησιών.

ΤΟ ΜΑΖΕΜΑ ΟΛΗΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΟΥΛΑΣ

Ουσιαστικά πρόκειται για μια διαδικασία μαζέματος της τράπουλας, λέει στο Magazine ο κύριος Δαμιανός Γαβαλάς, μέλος του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου (ΠΠΠΣ).

Ο ίδιος εξηγεί πως επιχειρηματικοί όμιλοι κυκλοφορούν στα νησιά του Αιγαίου “μαζεύοντας οτιδήποτε κινείται και ο,τιδήποτε πωλείται. Αυτό συμβαίνει για να μαζέψουν όλα τα ‘χαρτιά’ της περιοχής, επιδιώκοντας να ελέγχουν το επιχειρηματικό παιχνίδι στη συνέχεια”.

Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο στην εστίαση, την διασκέδαση, μα και τη διαμονή. Εν τέλει δημιουργείται “μια ομογενοποιημένη πάστα όπου από ένα σημείο και έπειτα δεν ξεχωρίζεις σε ποιο νησί βρίσκεσαι”, απαντά ο συνομιλητής μου στη διαπίστωση πως από το 2021 που άφησα οριστικά τη Σύρο, στο νησί είχαν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται τα πρώτα έντονα σημάδια “μυκονοποίησής” του.

Κάποιες μικρές τοπικές επιχειρήσεις “κρατούν ακόμη”, μου λέει. Παρόλα αυτά υποστηρίζει πως δεν είναι εύκολο να παρακολουθήσουν πάντα την ταχύτητα με την οποία σημειώνονται οι αλλαγές.

ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΝ ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Η φρενήρης οικοδομική δραστηριότητα στις Κυκλάδες μέσα σε πέντε χρόνια έχει σημάνει συναγερμό και στην πανεπιστημιακή κοινότητα της χώρας. Για τον Θάνο Παγώνη, αναπληρωτή καθηγητή στον τομέα του Πολεοδομικού Σχεδιασμού της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ: “Δεν υπάρχει καμία συσχέτιση της δόμησης με τον πολεοδομικό σχεδιασμό, τις υποδομές, τη φέρουσα ικανότητα των νησιών. Είναι μια σχεδόν άναρχη κατάσταση. Όλα αυτά οδηγούν σε μια ταχεία αλλοίωση του τοπίου και μια δυσανάλογη επιβάρυνση των κοινόχρηστων υποδομών των νησιών” [ “Η Καθημερινή”, 19/6/2023].

Ακόμη και σε νησιά στα οποία για την ώρα δεν καταγράφεται ραγδαία αύξηση του ρυθμού ανοικοδόμησης, όπως η Σύρος, η κατάσταση κάθε άλλο παρά καθησυχαστική είναι.

“Μπορεί να μην τρομάζουν οι αριθμοί”, ισχυρίζεται ο κύριος Γαβαλάς, “τρομάζουν όμως τα ποιοτικά στοιχεία της δόμησης”.

Επιχειρώντας να εξηγήσει το σκεπτικό του, το μέλος του ΠΠΠΣ αναφέρει ότι δεν παίζει ρόλο πόσα υδρόμετρα έχεις, αλλά πόσο σπάταλα είναι και, το κυριότερο, πού χτίζονται.

“Πηγαίνουν σε παρθένες περιοχές, ανοίγουν δρόμους, χτίζουν, φτιάχνουν πισίνες και πωλούν τη θέα. Όλα αυτά για μια φωτογραφία. Τον επόμενο χρόνο κάνουν το ίδιο αλλού”.

Ο ίδιος βλέπει αυτή τη δραστηριότητα ως κομμάτι ενός ευρύτερου επενδυτικού πλάνου: Μια “ασφαλής επένδυση, υψηλής απόδοσης”.

Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τους κατοίκους…

ΕΞΩ ΟΙ ΝΤΟΠΙΟΙ ΑΠ’ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

Ο υπερτουρισμός κι οι επιπτώσεις του, ουσιαστικά βαραίνουν τόσο τους πολίτες περιοχών όπως η Πάρος και η Νάξος στην Ελλάδα, η Βενετία και η Βαρκελώνη στο εξωτερικό • όσο και τους επισκέπτες των δημοφιλών αυτών προορισμών.

Δημοσίευμα της εφημερίδας “Καθημερινή” τον Μάιο του 2024 ανέφερε πως οι Κυκλάδες δεν μπορούν πλέον να αποτελέσουν έναν φιλόξενο χώρο για να απολαύσει κάποιος τις διακοπές του καθώς: “(…)Αν δεν έχεις δικό σου σπίτι ή δεν σε φιλοξενούν, πρέπει μάλλον να έχεις την άνεση ‘φορτωμένου’ Αμερικανού τουρίστα. (….) Γιατί για να φας, να πιείς, να κάνεις μπάνιο, θες γερό μπάτζετ. Γιατί μπλέκεις συχνάκις σε πυκνή κίνηση Κηφισίας. Γιατί δύσκολα βρίσκεις να παρκάρεις. Γιατί ακόμα και σε μικρότερα νησιά, όπου κάποτε ήσουν δακτυλοδεικτούμενος αν έφερνες αυτοκίνητο, πλέον όλοι κάνουν απόβαση με τα αμάξια τους. (….) Γιατί πασχίζεις να βρεις μια σπιθαμή ελεύθερης αμμουδιάς. Γιατί ακόμα και στις πιο μικρές Κυκλάδες γίνεται το αδιαχώρητο. Γιατί δεν αντέχεται η ταλαιπωρία που παράγει η πολυκοσμία. Γιατί δεν αντέχεται η αλλοίωση που επιφέρει η μαζικότητα”.

Ωστόσο, ίσως το απόσπασμα της εφημερίδας να εστιάζει κυρίως στο αίσθημα απόλαυσης του επισκέπτη που βλέπει “απ’ έξω” μόνο τα προβλήματα συμφόρησης. Όμως, το κύριο πρόβλημα παραμένει η καθημερινή ζωή των κατοίκων.

ΜΙΑ… ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Ποια είναι αυτά τα διαχρονικά προβλήματα; Η απάντηση αν μη τι άλλο βρίσκεται στην πάγια υφαρπαγή της γης, μάλιστα ως αναγκαία συνθήκη για την κατασκευή των τουριστικών υποδομών, όπως και η οικειοποίηση των υδάτινων πόρων.

“Δεν είναι στρέβλωση ούτε κάποια κακή διαχείριση ‘μη βιώσιμης’ τουριστικής ανάπτυξης”, λέει στο “News 24/7”, ο κύριος Ορέστης Χαραλαμπάκος, Γραμματέας της Τ.Ε. Νότιων Κυκλάδων του ΚΚΕ. Για τον κύριο Χαραλαμπάκο, το πρόβλημα εντοπίζεται στην πολιτική όλων των κυβερνήσεων που επιδοτούν το τουριστικό κεφάλαιο να χτίζει νέα ξενοδοχεία, ενώ φορτώνει φόρους στους μικρούς. Πρόκειται για έναν πολιτικό σχεδιασμό όπως λέει που “ξεκλήρισε αγρότες, εξαφάνισε οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, πέραν της τουριστικής, που είχαν τα νησιά παραδοσιακά. Ένα σύστημα που αναπτύσσεται με βάση το κέρδος των λίγων, άναρχα, χωρίς να διστάζει να πραγματοποιεί τα μεγαλύτερα εγκλήματα σε βάρος των νησιών”.

Σε θεωρητικό επίπεδο, ίσως μιλάμε για μια “δημιουργική καταστροφή” κεφαλαίου, η οποία στην ελληνική της… κυκλαδίτικη εκδοχή υλοποιήθηκε με τη σταδιακή απομάκρυνση και εν τέλει απαξίωση της ενασχόλησης με τον πρωτογενή τομέα παραγωγής και τις επακόλουθες κοινωνικές σχέσεις που αυτός δημιουργούσε, αντικαθιστώντας την με τον τουρισμό, αρχικά σε οικογενειακό επίπεδο και στη συνέχεια με το μοντέλο των ανεξέλεγκτων πλέον tour operators.

Πρόκειται για ένα είδος ανάπτυξης που δείχνει ότι οι πολλαπλασιαστικές του επιδράσεις είναι απίστευτα δυναμικές σε σχέση με άλλους τομείς της οικονομίας, εξηγεί ο ομότιμος καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης στο Χαροκόπειο, Πάρις Τσάρτας.

Μιλάμε όμως και για δεδομένα που δεν πρέπει να τα περιορίζουμε στην οικονομική τους πτυχή, αλλά να τα προεκτείνουμε και στην πολιτιστική.

Για τον κύριο Τσάρτα δεν υπάρχει άλλος οικονομικός τομέας που διαχρονικά να προσφέρει τέτοια κοινωνική κινητικότητα, ιδίως για τους νέους και τις γυναίκες, όπως ο τουρισμός [diaNEOsis’ Podcast, 10/7/2024].

Ίσως έτσι εξηγείται γιατί, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας “TA NEA” (11/7/2024), στην περιφέρεια Νότιου Αιγαίου, ενώ το 2009 η χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση έφτανε τα 991.947,3 στρέμματα, το 2020 ο αριθμός αυτός είχε υποστεί μείωση της τάξης του 34%, ενώ οι ζωικές μονάδες το ίδιο χρονικό διάστημα παρουσιάζονταν μειωμένες κατά 27,1%.

“Στη Σέριφο, η κτηνοτροφία έχει σχεδόν εκλείψει. Πρόκειται για βαρύ και δύσκολο επάγγελμα αυτό του κτηνοτρόφου. Πριν από 30 χρόνια όσοι το ακολουθούσαν ήταν προσηλωμένοι σε αυτή τη δουλειά. Μετά ήρθε ο τουρισμός, που συγκριτικά με την κτηνοτροφία, είναι πιο ξεκούραστος”, δήλωνε στο πλαίσιο του ίδιου ρεπορτάζ ο δήμαρχος της Σερίφου, Κωνσταντίνος Ρεβίνθης. Παράλληλα τόνιζε ότι “η νησιωτικότητα πλήττει πολύ περισσότερο τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους”, διερωτώμενος πώς είναι δυνατόν “να μπορείς να παράγεις μέλι και να σερβίρεις στα πρωινά μέλι Βουλγαρίας;”.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑ

Αν η απάντηση για την στροφή 180 μοιρών του αναπτυξιακού προσανατολισμού των νησιών μας βρίσκεται στις έννοιες της πολιτικής οικονομίας του 19ου αιώνα, ίσως θα πρέπει να αναζητήσουμε και σε κάποια πρόσθετη πηγή τις απαντήσεις για την παγιωμένη πρακτική ιδιοποίησης της γης και του νερού σήμερα.

Μιλώντας με πολίτες από την Σύρο, την Νάξο και την Πάρο μαθαίνω τόσο για την διαχρονική χρήση από κοινού των εκτάσεων γης, όσο και για την κοινή χρήση του νερού μέσα από τα πηγάδια και τις διάφορες πηγές.

Όπως μου λένε, σταδιακά περάσαμε από τις τοπικές ρυθμίσεις της παράδοσης σε πράξεις ιδιωτών, τοπικών αρχών, αλλά και κεντρικής διοίκησης που ευνόησαν την μετατροπή αυτών των αγαθών σε “προϊόντα” κερδοσκοπίας.

Σε ό, τι έχει να κάνει με την γη το μεγάλο πρόβλημα όπως έχουμε ήδη αναφέρει εντοπίζεται στην υπερδόμηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία του Εργαστηρίου Νησιωτικής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου: Το 2019 κτίστηκαν στην Πάρο 33.000 τ.μ., το 2023 66.000 τ.μ., με τον ρυθμό έκδοσης οικοδομικών αδειών να αυξάνεται συνεχώς.

Την υπερδόμηση υπογραμμίζει ως πρόβλημα, μιλώντας στο Magazine και η κυρία Τόνια Παντελαίου, εκπαιδευτικός, οικονομολόγος και μέλος της Κίνησης Πολιτών Πάρου. “Κτίζονται κτίρια μεγάλων διαστάσεων: 500- 600 τετραγωνικών μέτρων”.

ΞΕΚΟΙΛΙΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΠΛΑΓΙΕΣ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ

Πότε και πώς ξεκίνησαν όλα;

Για την συνομιλήτριά μου, σημείο καμπής αποτελεί το γεγονός ότι μετά το το πολεοδομικό της Πάρου εφαρμόστηκε ο λεγόμενος νόμος για τα υπόσκαφα, όπου για “λόγους προστασίας του περιβάλλοντος, αντί να χτίζουν πάνω από το χώμα, σκάβουν κάτω κι έχουν έτσι ευνοϊκές ρυθμίσεις. Κανείς όμως δεν λέει, εκτός των άλλων ότι το βάθος του σκαψίματος φτάνει μέχρι και τα 16 μέτρα, ξεκοιλιάζοντας τις πλαγιές του νησιού μας, διαταράσσοντας έτσι την εδαφική ισορροπία”.

Δεύτερο, κομβικής σημασίας σημείο για την κυρία Παντελαίου είναι η απόφαση για την επέκταση του αεροδρομίου του νησιού που έκανε ακόμη πιο εύκολο, ειδικά για τα μεγάλα πορτοφόλια, επισκέπτες από όλον τον κόσμο να έρχονται ανά πάσα στιγμή στο νησί του κέντρου των Κυκλάδων και να κάνουν τις διακοπές τους. Αυτό από μόνο του δεν είναι κακό, αλλά μαζί με τον μαζικό ερχομό τους σε έναν μικρό τόπο όπως η Πάρος, από κοντά βρίσκονται και όσα χαρακτηρίζουν τον κόσμο της διεθνούς ελίτ… [“Η Καθημερινή”, 15/7/2024, “Η Νάνσυ και τα σχέδια της ‘επέκτασης’ στη Μύκονο”]

ΓΙΑ ΤΑ ΛΕΦΤΑ ΤΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΛΑ

Μετά από αυτά, η Πάρος έφτασε να “παίζει” στο διεθνές χρηματιστήριο. “Αγοράζουν τη γη και την μεταπωλούν”, μου λέει η κυρία Παντελαίου για την οποία “τα ξένα κεφάλαια που έρχονται και αγοράζουν τη γη μας” αποτελούν μείζον θέμα.

Ένα διαρκώς διογκούμενο πρόβλημα, λαμβάνοντας υπόψη ότι σύμφωνα με το μέλος της Κίνησης Πολιτών Πάρου, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές: Δέκα χιλιάδες επιπλέον οικοδομικές άδειες βρίσκονται εν αναμονή.

Άδειες εντός και εκτός οικισμού. “Χτίζεται το μεγαλύτερο μέρος της περιφερειακής ζώνης του νησιού”, λέει χαρακτηριστικά η κυρία Παντελαίου. “Χτίζονται όλα. Εάν συνεχίσουν να βγαίνουν άδειες, εντός διετίας- τριετίας το νησί δεν θα είναι πλέον το ίδιο. Είναι ήδη αλλοιωμένο το τοπίο”.

Κι όχι μόνο αυτό. Η ζημιά πια εντοπίζεται και στην κοινωνική συνοχή του νησιού, καθώς, σύμφωνα με τον κύριο Χαραλαμπάκο, ο κόσμος που βλέπει “μέσα σε ένα βράδυ να αναγείρονται τεράστια συγκροτήματα με εκατοντάδες κλίνες που αλλάζουν τη φυσιογνωμία χωριών και τόπων”, είναι ο ίδιος κόσμος που το φθινόπωρο βλέπει τα παιδιά του να πηγαίνουν σχολείο σε “κτίρια του ’60, ακατάλληλα και επικίνδυνα χωρίς βεβαίωση στατικής επάρκειας” και “που όταν αρρωστήσει έρχεται αντιμέτωπος με υποστελεχωμένα Κέντρα Υγείας και νοσοκομεία χωρίς βασικές ειδικότητες, όπως παθολόγου στο νοσοκομείο της Σαντορίνης”.

Αλήθεια, μπορούν να χαρούν έτσι οι άνθρωποι το μέρος τους;

ΠΟΙΟΣ ΚΥΒΕΡΝΑ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΟΠΟ;

Λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα με τον κύριο Γαβαλά, θέλησε να υπογραμμίσει ότι “μέσα σε μια τριακονταετία, το ανάγλυφο των νησιών άλλαξε τόσο, όσο δεν είχε αλλάξει μέσα σε έξι χιλιάδες χρόνια. Οι τόποι μας πλέον είναι πιο ευπαθείς και λόγω της κλιματικής κρίσης”.

Η παραδοχή αυτή με έκανε πραγματικά να αναρωτηθώ: Τι έκανε η Πολιτεία για όλα αυτά;

Έθεσα έμμεσα το ερώτημα στην κυρία Παντελαίου. Η απάντηση που έλαβα αφορούσε την Απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), με αριθμό 176/2023, βάσει της οποίας, απαγορεύεται η εκτός σχεδίου δόμηση στην Ελλάδα ήδη από το 1985, εκτός αν πρόκειται για αγροτεμάχια που έχουν 25 μέτρα πρόσοψη σε νόμιμα αναγνωρισμένο δρόμο. Όπου ως νόμιμα αναγνωρισμένοι δρόμοι δεν μπορούν να νοούνται οι αγροτικοί ή δασικοί δρόμοι, ενώ τα προ του 1923 παλιά μονοπάτια προστατεύονται από το υπάρχον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Πάρου (Σελ. 56).

Όμως, όπως καταγγέλλει η εκπαιδευτικός και οικονομολόγος: “Στις Κυκλάδες συνεχίζουν και εκδίδουν πολεοδομικές άδειες που δεν εφαρμόζουν την νομολογία του ΣτΕ”.

ΕΝ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ

Πολλοί από τους κατοίκους των Κυκλάδων έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους για τον μετριασμό της καταστροφής στο νέο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο, ευελπιστώντας να μπει κάποια τάξη. Παρόλα αυτά, το ζήτημα σε παρόντα χρόνο δεν θα λυθεί αν συνεχιστεί η παράταση του “business as usual” της τουριστικής βιομηχανίας, καθώς η θεσμοθέτησή του αναμένεται σε 3 με 4 χρόνια από τώρα.

“Εφόσον διατηρηθεί ο σημερινός ρυθμός δόμησης”, διαβάζουμε στην ανακοίνωση-ψήφισμα της Κίνησης Πολιτών Πάρου, “σε ελάχιστα χρόνια, η κατάσταση θα είναι τόσο ανεπανόρθωτα δυσχερής που η εφαρμογή του νέου Τοπικού Σχεδίου δεν θα έχει πλέον καμία αξία: δεν θα έχει απομείνει τίποτα για να σωθεί”.

Η ΣΤΑΓΟΝΑ ΠΟΥ ΞΕΧΕΙΛΙΣΕ ΤΟ ΠΟΤΗΡΙ

Μπορεί οι πολίτες να ελπίζουν ότι το νέο Τοπικό Σχέδιο ίσως φέρει κάποια αλλαγή, όμως όπως είναι φανερό μέχρι -κι αν- αυτό συμβεί συνεχίζουν να διεκδικούν.

Διεκδικούν το δικαίωμα πρόσβασης σε κοινωνικά αγαθά όπως η δημόσια γη και φυσικά το νερό.

Την Τρίτη 16 Ιουλίου 2024, οι πολίτες της Νάξου στην πρώτη τους μεγάλη κινητοποίηση για αυτό το σοβαρό κοινωνικό ζήτημα (για την απρόσκοπτη πρόσβαση στο νερό ο λόγος) δήλωσαν ευθαρσώς πως το “νερό είναι ζωή, είναι κοινωνικό αγαθό, δεν είναι εμπόρευμα”.

Με το σύνθημα αυτό έκαναν ξεκάθαρη την θέση τους να μην πληρώσουν τις αυξήσεις στο νερό από 2 έως 6 φορές πάνω, διαμηνύοντας ταυτόχρονα ότι “δεν έχει νερό για μια βιομηχανία μαζικού υπερτουρισμού όπου η τελευταία σταγόνα στραγγίζεται από τους μπαξέδες και τις βρύσες μας και καταλήγει να είναι μορφή διασκέδασης, για όσους φυσικά έχουν αρκετά λεφτά να πληρώσουν για αυτήν”.

Στο θέμα είχε αναφερθεί πρόσφατα και ο Δήμαρχος του νησιού, κ. Δημήτρης Λιανός, ο οποίος στα πλαίσια σχετικού ρεπορτάζ του πρακτορείου Reuters είχε μιλήσει για “έντονη έλλειψη βροχοπτώσεων σε όλη τη Μεσόγειο και ειδικά στη Νάξο”…

ΑΜΑ ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΞΕΡΑΘΕΙ, ΤΟΤΕ ΘΥΜΟΥΝΤΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ

Με το ερώτημα αν θα έχουν νερό και για το υπόλοιπο του καλοκαιριού δεν ζουν μόνο οι κάτοικοι της Νάξου, αλλά και αυτοί στη Σαντορίνη, τη Λέρο, τη Μύκονο, τη Σέριφο, την Κύθνο και τη Σίφνο.

Χαρακτηριστική της κρισιμότητας της κατάστασης, μα και των αιτιών που συντέλεσαν στη δημιουργία της, είναι η περίπτωση της Σαντορίνης· με τις υποδομές αφαλάτωσης να έχουν κατασκευαστεί με προοπτική 15ετίας και τελικά να φτάνουν να καλύπτουν το νησί μόλις για πέντε χρόνια.

Ο λόγος; Φυσικά ο υπερδιπλασιασμός της κατανάλωσης την τελευταία δεκαετία.

Σύμφωνα με την γενική διευθύντρια της Ένωσης όλων των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης –Αποχέτευσης της χώρας (ΕΔΕΥΑ), κ. Όλγα Κοτσελίδου, οι λόγοι που το μεγαλύτερο πρόβλημα λειψυδρίας εντοπίζεται στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, έχουν να κάνουν όχι μόνο με τους εξαιρετικά περιορισμένους υδάτινους πόρους, αλλά και με την “τρομερή ανομβρία κυρίως στο ανατολικό τμήμα της χώρας, όπου οι βροχές είναι περιορισμένες. Οι αφαλατώσεις- πέρα από το γεγονός ότι είναι ενεργοβόρες, παρότι η τεχνολογία έχει κάνει πρόοδο- έχουν λειτουργικά όρια. Επίσης, η φέρουσα ικανότητα των νησιών είναι περιορισμένη. Δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν το τσουνάμι τουριστών” [ “ΤΟ ΒΗΜΑ”, 7/7/2024] .

ΠΙΣΙΝΕΣ ΠΑΝΤΟΥ, ΑΓΡΟΤΕΣ ΠΟΥΘΕΝΑ

Επ’ αυτού ζήτησα το σχόλιο της κυρία Παντελαίου. Τι φταίει και στέγνωσαν τα φράγματα στα υπόλοιπα νησιά, ενώ και στην Πάρο- νησί με πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα και σημαντικά αποθέματα- η κατάσταση είναι οριακή;

Η ίδια μιλά για την περίπτωση του δικού της νησιού και εξηγεί στο “News 24/7” ότι το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Πάρου απαγόρευε τις πισίνες εκτός ξενοδοχείων, επιτρέποντας όμως τα υδάτινα στοιχεία και τις στέρνες. “Πατώντας εκεί ακριβώς φτιάχνουν τις πισίνες. Έχουν γεμίσει όλα τα βουνά και οι παραλίες με πισίνες”.

Έτσι φτάσαμε στην υπερκατανάλωση της πρόσφατης τριακονταετίας;, τη ρωτώ. Η απάντηση είναι καταφατική, ενώ προσθέτει ότι “πλέον γίνονται πολλές γεωτρήσεις. Ειδικά τα τελευταία πέντε χρόνια- με την υπερδόμηση και τον υπερτουρισμό- τα πράγματα έχουν φτάσει σε οριακή κατάσταση με το νερό”, προσθέτει.

Τέλος, επισημαίνει ότι στις άλλες περιοχές, όπου μπήκε πλαφόν στη χρήση του νερού, αυτό δεν αφορούσε τις πισίνες. “Η επιβάρυνση αφορά αποκλειστικά τους τοπικούς πληθυσμούς, τους αγρότες και τα νοικοκυριά”…

Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ

Οι προσπάθειες για μείωση της κατανάλωσης του νερού εκτός ότι επιβαρύνουν μονομερώς τους τοπικούς πληθυσμούς, όπως υποστηρίζουν τα κινήματα των πολιτών, είναι και παραπλανητικές.

Αυτό υποστήριξε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα “Καθημερινή” (8/5/2024), ο διευθυντής του μεσογειακού γραφείου της περιβαλλοντικής οργάνωσης WWF, κ. Αλέσιο Σάτα.

Μιλώντας για τους φρενήρεις ρυθμούς δόμησης στα ελληνική νησιά, ο Ιταλός διευθυντής του μεσογειακού γραφείου της WWF, υποστήριξε ότι “όλες οι προσπάθειες για μείωση της κατανάλωσης νερού και ενέργειας που κάνουν οι κυβερνήσεις των μεσογειακών χωρών είναι παραπλανητικές. Είναι χρήσιμες, αλλά παραπλανούν την κοινή γνώμη από το πραγματικό πρόβλημα που είναι η κατανάλωση εδάφους και η αλόγιστη παράκτια ανάπτυξη”.

Στην ίδια συνέντευξη υπογράμμισε εμφατικά ότι δεν υπάρχει εναλλακτικός δρόμος, πέρα από τον τερματισμό της δόμησης στην παράκτια ζώνη.

“Δεν έχουμε άλλη επιλογή στη Μεσόγειο, θα μας καταπιεί η κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, το κόστος της αποκατάστασης των υποδομών, δημόσιων και ιδιωτικών, θα είναι τεράστιο. Δηλαδή, δεν είναι βιώσιμο από καμία άποψη. Είναι ένα τεράστιο θέμα, ίσως το σοβαρότερο, που απουσιάζει από τη δημόσια συζήτηση”.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ;

Για κάποιους από τους ανθρώπους με τους οποίους ήρθα σε επικοινωνία για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, η απάντηση είναι μία: Όχι, τουρισμός και βιωσιμότητα για τις τοπικές κοινωνίες δεν πάνε μαζί.

Για άλλους πάλι υπάρχουν παραδείγματα που συνδυάζουν την τουριστική ανάπτυξη με την περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα, όπως αυτό της Σαρδηνίας που εδώ και 20 χρόνια, η τοπική κυβέρνηση έχει απαγορεύσει τη δόμηση σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από την θάλασσα, σε 2.000 χλμ. ακτογραμμής.

Είπα παραδείγματα; Λάθος μου, καθώς σύμφωνα με τον κ. Σάτα, η περίπτωση της Σαρδηνίας αποτελεί μοναδικό παράδειγμα στην Μεσόγειο, το οποίο κάθε ιταλική κυβέρνηση από τότε που θεσμοθετήθηκε ο σχετικός νόμος έχει προσπαθήσει να ακυρώσει.

Πώς αλλιώς, όταν συνεχίζεται η διελκυστίνδα ανάμεσα στους μεγάλους tour operators και τους κορυφαίους παράγοντες του τουρισμού; Πώς αλλιώς, όταν, παρά τις διαβεβαιώσεις τους ότι κατανοούν το μέγεθος του προβλήματος, οι μεγάλοι παίκτες του κλάδου συνεχίζουν να θέτουν ως άμεση προτεραιότητά τους την πρωτιά στην κατηγορία τους; Πώς αλλιώς, τέλος, όταν σειρά κυβερνήσεων, και στην Ελλάδα, αρνούνται να ανοίξουν ανάλογη συζήτηση, σαν μην ενδιαφέρουν κανέναν οι συνέπειες;

ΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ ΔΕΙΧΝΟΥΝ ΤΟΝ ΔΡΟΜΟ

Τα όρια μεταξύ υπερτουρισμού και βιώσιμου τουρισμού δεν είναι πάντα ευδιάκριτα. Όμως στην περίπτωση της Ελλάδας, τα πράγματα είναι ξεκάθαρα. Τα τελευταία 30 χρόνια είχαμε τρία χωροταξικά τουρισμού, εκ των οποίων κανένα δεν εφαρμόστηκε. Η οικοπεδοποίηση έγινε συνώνυμο της “βαριάς βιομηχανίας της χώρας”, όπως και η υπέρβαση των ορίων των υποδομών των τουριστικών προορισμών, αλλά και των δομών πολιτισμού.

Είναι η επέκταση της τουριστικής σεζόν και η διάχυση των ταξιδιωτών και σε άλλες, εκτός των Κυκλάδων, περιοχές της χώρας ένα βήμα προς την κατεύθυνση υιοθέτησης ενός σχεδίου χωροχρονικής κατανομής του τουρισμού με πιο βιώσιμα δεδομένα;

Ίσως. Ωστόσο, η στήλη διατηρεί σοβαρές επιφυλάξεις για την πρόθεση της παρούσας κυβέρνησης να παρέμβει ώστε να υπάρξει ένας οργανωμένος, συστηματικός σχεδιασμός για τον τουρισμό στην Ελλάδα.

Σε κάθε περίπτωση και ανεξάρτητα από τις προθέσεις των κυβερνώντων, η διάθεση σημαντικού αριθμού πολιτών των νησιών που πλήττονται από τον υπερτουρισμό και τα απόνερά του να συγκρουστούν με πρακτικές που λεηλατούν τον τόπο τους είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη ώστε να μπει φρένο στην επιχειρηματική ασυδοσία και τον κρατικό ποντιοπιλατισμό που την αποθρασύνει.