Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΩΝ ΤΕΜΠΩΝ

Η πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης που συζητείται στη Βουλή είναι η τελευταία εξέλιξη μιας υπόθεσης που διατηρεί σε κατάσταση σοκ πρωτίστως τους συγγενείς και φίλους των 57 νεκρών και μετά όλους τους Έλληνες που δεν έχουν αποκτηνωθεί: της τραγωδίας στα Τέμπη.

Οι αποκαλύψεις για απόπειρα συγκάλυψης από τις πρώτες ώρες πληθαίνουν. Παρ’ όλα αυτά, οι κυβερνώντες επιμένουν στο αρχικό τους αφήγημα. Ότι επρόκειτο, δηλαδή, για ανθρώπινο λάθος.

Το NEWS 24/7 επικοινώνησε με τον ψυχίατρο και ψυχοθεραπευτής Δρ Δημήτριο Παπαδημητριάδη, με αφορμή ένα post που έκανε και στο οποίο εξηγούσε πώς η κυβέρνηση χειραγώγησε τις πληροφορίες, πατώντας σε σειρά φαινομένων που αφορούν τον ανθρώπινο ψυχισμό.

«Για το μοντάζ στα Τέμπη είναι χρήσιμο να γνωρίζετε ότι η χειραγώγηση πληροφοριών για να επηρεαστεί η κοινή γνώμη δεν είναι μια νέα τακτική. Είναι τόσο παλιά, όσο και η ίδια η πολιτική.

Αν και στη σύγχρονη εποχή, όπου οι πληροφορίες μπορούν να διασχίζουν όχι τη χώρα αλλά τον πλανήτη ολόκληρο εν ριπή οφθαλμού, οι επιπτώσεις αυτών των χειρισμών είναι πιο άμεσες και πιο σοβαρές».

Πριν περάσει στις διευκρινίσεις, θυμίζει ότι «την επομένη του εγκλήματος των Τεμπών διέρρευσε πολύ βολικά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ένας αλλοιωμένος διάλογος σταθμάρχη και μηχανοδηγών. Μάλιστα, αυτό έγινε δυο ημέρες πριν φτάσουν οι μαγνητοφωνήσεις του συστήματος καταγραφής του ΟΣΕ στην αστυνομία.

«Εικάζεται ότι το κίνητρο δεν θα μπορούσε να είναι άλλο από την ενίσχυση της εντύπωσης ότι έγινε ανθρώπινο λάθος. Σε αυτό το επιχείρημα επιμένει, εξάλλου η κυβέρνηση μέχρι σήμερα».

Πάνω σε αυτό έχει χτίσει όλη την επικοινωνιακή της διαχείριση, εντελώς αδιάφορα για το πόσο εύκολο έχει καταστεί αυτό το ανθρώπινο λάθος από τις άπειρες παραλείψεις στην οργάνωση, την ασφάλεια και πάει λέγοντας».

Ο κύριος Παπαδημητριάδης επισημαίνει πως «λέω εικάζεται πως το μοντάζ έγινε από την κυβέρνηση, γιατί δεν έχουν δημοσιευθεί αδιάσειστα στοιχεία. Η εικασία αυτή προκύπτει αν σκεφτούμε το κίνητρο και ποιος ωφελείται. Σίγουρα ωστόσο, αξιοποίησε τη συνθήκη η κυβέρνηση».

Η ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΝΤΥΠΩΣΗΣ

Κατά τον ειδικό, ο επικρατέστερος τρόπος με τον οποίον ‘έπαιξε’ με τον ψυχισμό μας η Κυβέρνηση, στο θέμα των Τεμπών είναι το φαινόμενο της προσκόλλησης της πρώτης εντύπωσης.

«Όλες οι άμεσες και γρήγορες ενέργειες που γίνονται πάντα στον πανικό, έχουν ως στόχο να κυριαρχήσει η αφήγηση που εξυπηρετεί κατά το δυνατό την ελάφρυνση των ευθυνών -εν προκειμένω των πολιτικών. 

Οι αρχικές εντυπώσεις που δημιουργούνται από παραποιημένα δεδομένα επικρατούν απόλυτα. Όταν γίνει ζημιά καμία διόρθωση μετέπειτα δεν είναι ικανή να αλλάξει τη γενική εντύπωση στα σοβαρά.

Αυτό το φαινόμενο είναι πολύ γνωστό στην ψυχολογία. Είναι και καλά τεκμηριωμένο από τους επιστήμονες της επικοινωνίας.

Αφορά στην εγγενή ασυμμετρία μεταξύ της διάδοσης της παραπληροφόρησης και των προσπαθειών καθυστερημένης αποκατάστασης της αλήθειας.

Η πρώτη εντύπωση είναι πάντα πιο δυνατή.

«Το ονομάζουμε «προσκόλληση της πρώτης εντύπωσης». Μόλις η πληροφορία, ιδίως εντυπωσιακής φύσης, ριζώσει στη συνείδηση του κοινού γίνεται δύσκολο να εκτοπιστεί ή να τροποποιηθεί μετά.

Αυτή η ανθεκτικότητα των πρώτων εντυπώσεων υποστηρίζεται από διάφορες ψυχολογικές αρχές.

Η πρώτη από αυτές είναι η έννοια της επιμονής των πεποιθήσεων».

Η ΕΠΙΜΟΝΗ ΤΩΝ ΠΕΠΟΙΗΘΗΣΕΩΝ

«Οι άνθρωποι έχουμε από τη φύση μας την τάση να επιμένουμε στις αρχικές πεποιθήσεις μας, ακόμα και όταν μας παρουσιάζονται στην πορεία αντιφατικά στοιχεία σε σχέση με αυτές. Γιατί το ανθρώπινο μυαλό, μόλις σχηματίσει μια αφήγηση ή αποδεχθεί μια πληροφορία ως αληθινή, δυσκολεύεται να εγκαταλείψει αυτήν την πεποίθηση και είναι προγραμματισμένο να αγνοεί ή να εκλογικεύει στρεβλά τα γεγονότα που τη διαψεύδουν.

Οι επιστήμονες της επικοινωνίας έχουν πλήρη επίγνωση της δυναμικής της πρώτης εντύπωσης.

Έχουν μελετήσει από δεκαετιών τη χρήση της σε διάφορα σενάρια επικοινωνιακής διαχείρισης της κοινής γνώμης.

Για παράδειγμα, το 2019 ένα βίντεο της προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, Νάνσι Πελόζι που αντιπολιτεύονταν τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, τροποποιήθηκε διακριτικά και κυκλοφόρησε σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ώστε η ομιλία της να φαίνεται συγκεχυμένη -υπονοώντας ότι ήταν μεθυσμένη ή ψυχικά ασθενής.

Αυτό το ψηφιακά τροποποιημένο βίντεο διαψεύστηκε γρήγορα. Ωστόσο, πρόλαβε να εξαπλωθεί τόσο, που οι διορθώσεις μετά δεν είχαν ιδιαίτερο αποτέλεσμα».

Ακολουθούν και άλλα παραδείγματα του εξωτερικού, πριν επιστρέψει στην Ελλάδα της περιόδου της οικονομικής κρίσης.

«Οι αφηγήσεις δημιουργήθηκαν στα ξένα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ιδίως στη Γερμανία, για να ρίξουν την ευθύνη αποκλειστικά στους ώμους του ελληνικού λαού, στους δήθεν σπάταλους τρόπους του και στην τεμπελιά του -αντί να αναγνωρίσουν το πολύπλοκο πλέγμα των διεθνών οικονομικών πρακτικών και πολιτικών, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο.

Σχεδόν το πιστέψαμε και οι ίδιοι.

Επιπλέον υπάρχει η προκατάληψη της επιβεβαίωσης».

Η ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗΣ

Βάσει διεθνούς ορισμού, η προκατάληψη της επιβεβαίωσης είναι ψυχολογικό φαινόμενο που αφορά την τάση των ανθρώπων να θυμούνται περισσότερο γεγονότα που ταιριάζουν με την κοσμοθεωρία τους.

Θυμόμαστε όλες τις φορές που κυριαρχήσαμε, όταν κάναμε κάτι για πρώτη φορά, αλλά ξεχνάμε εκείνες που ‘πατώσαμε’.

«Δίνουμε μεγαλύτερη βαρύτητα στις πληροφορίες που υποστηρίζουν μια προϋπάρχουσα πεποίθηση ή σχηματισμένη άποψη, γεγονός που εδραιώνει περαιτέρω την αρχική εντύπωση.

Επιπλέον, η αρχική δημοσίευση παραποιημένων πληροφοριών συγκεντρώνει ευρεία προσοχή, όταν παρουσιάζεται εντυπωσιακά ως αποκάλυψη και όταν έχει μεγάλο συναισθηματικό αντίκτυπο.

Όλοι θυμούνται σήμερα τα λόγια «Βασίλη φεύγω;». «Φεύγεις». Η κυβέρνηση λέει «μα στην ΕΡΤ αναφέρθηκε ημέρες μετά ότι αυτός ο διάλογος ήταν πράγματι με άλλο τρένο και όχι με το μοιραίο». Εδώ ακριβώς είναι το τρικ.

Οι διορθώσεις μετέπειτα, τείνουν να είναι λιγότερο εντυπωσιακές και κατά συνέπεια είναι λιγότερο πιθανό να κοινοποιηθούν ή να διαδοθούν με την ίδια ένταση ή να καταγραφούν στη συνείδηση -όπως εξήγησα.

Αυτή η ασυμφωνία στην εμπλοκή με την πληροφορία, λοιπόν, εξασφαλίζει ότι η αρχική, αν και λανθασμένη, πληροφορία συνεχίζει να κυριαρχεί».

Η γνωστική ασυμφωνία

Υπάρχει λόγος που οι άνθρωποι δεν παραδεχόμαστε εύκολα τα λάθη μας. Είμαστε κατασκευασμένοι κατ’ αυτόν τον τρόπο: να βάζουμε τα κακώς καμωμένα κάτω από το χαλάκι, αντί να τα διαχειριζόμαστε.

Εν τω μεταξύ, πάντα μπορούμε να βρούμε άλλον υπαίτιο.

Όλο αυτό περιγράφεται ως «γνωστική ασυμφωνία».

Το φαινόμενο περιγράφεται ως το άγχος που βιώνουμε όταν έχουμε δύο αντιφατικές σκέψεις, πεποιθήσεις, απόψεις ή στάσεις. Στην ουσία, απειλεί την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας.

«Είναι αυτό που νιώθουμε όταν η αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας (είμαι έξυπνος, ευγενικός, βέβαιος πως αυτή η πεποίθηση είναι αληθινή) απειλείται από στοιχεία ότι κάναμε κάτι που δεν ήταν έξυπνο, που πλήγωσε άλλον άνθρωπο και τελικά η πεποίθηση μας δεν ήταν αληθινή» έχει πει στους Νew York Times, η Carol Tavris, εκ των συγγραφέων του βιβλίου με τίτλο «Mistakes Were Made (But Not by Me)»

Προσθέτει ότι «για να μειώσουμε την ασυμφωνία, πρέπει να τροποποιήσουμε την αυτοαντίληψη ή να αποδεχθούμε τα στοιχεία. Μαντέψτε ποιο δρόμο διαλέγουν οι άνθρωποι;

«Όταν ζητάς συγγνώμη για λάθος που έκανες, αποδέχεσαι την ασυμφωνία. Και αυτό δεν είναι ευχάριστο».

ΤΙ «ΧΡΕΩΝΕΤΑΙ» ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Ο ειδικός βεβαιώνει ότι «όσοι επιδίδονται στη διάδοση παραποιημένων δεδομένων, το πράττουν με κατανόηση αυτών των ψυχολογικών και επικοινωνιακών φαινομένων.

Γνωρίζουν ότι η αρχική αφήγηση έχει ουσιαστικότερο και διαρκέστερο αντίκτυπο, από τις επακόλουθες διορθώσεις. Εκμεταλλεύονται αυτήν την ασυμμετρία για να διαμορφώνουν την κοινή γνώμη. Στην πραγματικότητα, γίνεται κάθε ημέρα σε διαφορετικό βαθμό».

Οι εν λόγω προσπάθειες έχουν πάντα αποτέλεσμα στους ανθρώπους που θέλουν να έχουν πάντα δίκιο, αλλά και σε εκείνους που όταν καταλαβαίνουν ποια είναι η αλήθεια, θεωρούν πως είναι πολύ αργά για να την αποδεχθούν. Συν του ότι εκθέτει ανεπανόρθωτα την αντίληψη τους.

Πράγματα που είναι απόλυτες προτεραιότητες για όποιον αρνείται πεισματικά να διαχειριστεί το χάος που επικρατεί μέσα του, ώστε να καταφέρει να επιβιώσει ως άνθρωπος στο χάος της ζωής. Για όλα βέβαια, έρχεται μια ημέρα το πλήρωμα του χρόνου. Και τότε δεν μπορούμε να ‘κρυφτούμε’ από τον εαυτό μας.

«Το συμπέρασμα μας, αυτό που πρέπει να αποτελέσει αίτημα των πολιτών είναι η ηθική διακυβέρνηση. Σημαίνει αυτό που δεν είδαμε καθόλου από την πρώτη στιγμή.

Δεν είδαμε ταπεινότητα από την κυβέρνηση, από την πρώτη στιγμή έως τώρα. Ό,τι δηλαδή, βλέπουμε στη διαχείριση αντίστοιχων καταστάσεων που οδηγούν σε θανάτους ή απειλούν τις ζωές πολιτών σε άλλες χώρες.

Οι πολιτικά υπεύθυνοι σκύβουν το κεφάλι και ενδεχόμενα παραιτούνται ή αναλαμβάνουν το μερίδιο της πολιτικής ευθύνης που τους αναλογεί, χωρίς να επιμένουν με τόση εμμονή -και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους νεκρούς- στο επιχείρημα του ποιος έχει το μπαλάκι της ευθύνης, περισσότερο από κάποιον άλλον.

Η έλλειψη ταπεινότητας πρέπει να χρεωθεί σε αυτήν την κυβέρνηση. Νομίζω ότι για το καλό της χώρας και του μέλλοντος της, οι πολίτες οφείλουν να εισπράξουν αυτό το μήνυμα και να το κάνουν αίτημα για περισσότερες ηθικές διακυβερνήσεις στο εξής, με τη γνώση ότι η εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στους θεσμούς είναι πολύ τραυματισμένη. Κάτι που έχει κόστος και στην κοινωνική συνοχή».

Σχολίασα πως όσα περιγράφει ως τρόπο διαχείρισης της κυβέρνησης για το δυστύχημα στα Τέμπη, φαίνεται να το κάνει σε όλες τις μεγάλες κρίσεις.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πως για τις πυρκαγιές που καταστρέφουν τη χώρα κάθε καλοκαίρι, φταίει η κλιματική αλλαγή. Γίνεται μεγάλη προσπάθεια για να εξαφανιστούν από την εικόνα οι ανεπάρκειες.

«Για αυτό το αίτημα πρέπει να είναι η ηθική διακυβέρνηση. Η έλλειψη ταπεινότητας, τουλάχιστον στη διαχείριση των Τεμπών είναι πρωτοφανής. Είναι ενδεικτικά όσα ακραία έχουμε διαβάσει και ακούσει, το πώς καταφέρονται σε συγγενείς, η ατάκα για τα μπάζα, το «υπάρχει ψύχωση με αυτήν την υπόθεση» φιλοκυβερνητικού δημοσιογράφου και πολλά άλλα απρεπή.

Εργαλειοποιούνται τα πάντα.

«Αυτή η έλλειψη ταπεινότητας δεν μπορεί να συγχωρεθεί. Δεν είναι αλαζονεία. Είναι ό,τι υπογραμμίζει το έλλειμα ηθικής διακυβέρνησης, που είναι σημαντικότερο από την αλαζονεία», που δεν ξέρω αν θυμάσαι, αλλά είναι κι ένα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα.