ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΠΟΥ ΘΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΣΟΥΝ ΑΝ ΒΡΕΞΕΙ ΑΚΡΑΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Όπου και αν μένεις, αν γίνει στην Ελλάδα ό,τι έζησε η Ισπανία θα κινδυνεύσεις. Πώς θα καταλάβεις αν ζεις κοντά σε μπαζωμένο ποτάμι ή ρέμα.
Είχαμε πρόβλημα με τις πλημμύρες στα αστικά κέντρα της Ελλάδας, πριν γίνουν το νέο νορμάλ για όλον τον πλανήτη τα ακραία καιρικά φαινόμενα που «προσφέρει» η κλιματική κρίση.
Βλέπεις, είχαμε ήδη μπαζώσει ό,τι μπαζωνόταν και είχαμε χτίσει όπου το νιώθαμε (ακόμα και αν αυτό ήταν πάνω σε ρέμα -βλ. φυσική διαμόρφωση του εδάφους που λειτουργεί ως αποδέκτης και αγωγός των νερών της βροχής), χωρίς να μας σταματάει κανείς.
Τουναντίον, οι κυβερνήσεις επιβράβευαν την παρανομία μας με νομιμοποιήσεις. Κι έτσι ανεβαίναμε ‘πίστες’, τερματίζοντας την ασυδοσία.
Τώρα λοιπόν, αν εκδηλωθεί στην Αττική φαινόμενο ανάλογο με την κακοκαιρία Dana της Ισπανίας, θα απειληθούμε όλοι. Όπου κι αν μένουμε, αφού το μόνο πρόβλημα δεν είναι ο Κηφισός.
Δεν σε νοιάζει γιατί μένεις εκτός Αθήνας;
Κάνε έναν κόπο και διάβασε τι είπε στο NEWS 24/7 ο Δρ Χαράλαμπος Κράνης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Μελέτης και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών στο ΕΚΠΑ για κάτι που συζητείται δεκαετίες, χωρίς όμως να συνοδεύονται τα λόγια με πράξεις.
Έτσι φτάσαμε στο σήμερα των έντονων καιρικών φαινομένων λόγω κλιματικής αλλαγής. Τι μπορούμε να κάνουμε ρεαλιστικά, για να μην πνιγούμε;
«Τι μπορεί να γίνει θεωρητικά, πρακτικά ή ουσιαστικά;» ρωτά ο ειδικός.
Επιλέγουμε το «πρακτικά», γιατί έχουμε χορτάσει από δεσμεύσεις και σχέδια που ακόμα και αν τέθηκαν επί χάρτου, έμειναν κλειδωμένα στα συρτάρια.
«Πρακτικά φοβάμαι πως μπορούν να γίνουν λίγα πράγματα, δεδομένου ότι έχουμε ένα δομημένο περιβάλλον εδώ και δεκαετίες, από την στιγμή που τσιμεντώσαμε τον Κηφισό και τον κλείσαμε. Αυτό ήταν μέγα έγκλημα, όπως μέγα έγκλημα ήταν και το κλείσιμο όλων των ποταμιών της Αθήνας».
To πληρώνουμε τακτικά. Υπάρχει όμως, λύση ή όλα όσα κάνουν οι κυβερνώντες, όπως για παράδειγμα η συνάντηση του Περιφερειάρχη Αττικής, Νίκου Χαρδαλιά με τους Δημάρχους των πόλεων που βρέχει ο Κηφισός, είναι για το θεαθήναι;
Εδώ είναι χρήσιμο να θυμίσουμε πως ο Περιφερειάρχης έχει δηλώσει ξεκάθαρα ότι «η Αττική δεν είναι θωρακισμένη, εν όψει το χειμώνα».
Καλή μας τύχη.
«Ο Κηφισός ξέρουμε πως έχει κατά καιρούς πλημμυρίσει και έχουν προκληθεί μεγάλες καταστροφές. Από τη δεκαετία του ‘90 με τις μεγάλες πλημμύρες του Ποδονίφτη, μετά το καλοκαίρι του 2001, όπως και πιο πρόσφατα».
Δεν άλλαξε όμως, κάτι. Δεν έγινε κάποιο έργο που να επιτρέπει την αισιοδοξία πως δεν θα υπάρξουν ανάλογα φαινόμενα ξανά.
«Ειλικρινά δεν γνωρίζω αν υπάρχουν περιθώρια να γίνουν κάποια πράγματα. Στην προκειμένη περίπτωση είναι πάρα πολύ στενά τα περιθώρια. Αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουμε μια διαμορφωμένη κατάσταση στο δομημένο περιβάλλον, η οποία πώς μπορεί να ανατραπεί;
Αναρωτιέμαι κι εγώ αν μπορεί να ανατραπεί. Δηλαδή με ποια υδραυλικά έργα; Και για να κάνουμε τα υδραυλικά έργα που χρειάζονται, θα πρέπει να γκρεμίσουμε κτίρια, να ανοίξουμε τον Κηφισό. Πρέπει να γίνουν πάρα πολλά πράγματα που δεν ξέρουμε πραγματικά, πώς μπορούν να γίνουν».
Το κύριο πρόβλημα που υπάρχει στον Κηφισό -και σε όποιο άλλο ποτάμι έχουμε ‘θάψει’ σε αυτήν τη χώρα, σε αστικές περιοχές- είναι ότι δεν διατηρήθηκε η ζώνη υπερχείλισης.
ΟΣΟ ΠΙΟ ΑΠΛΑ ΘΑ ΒΡΕΙΣ ΤΟ «ΤΕΤΕΛΕΣΘΑΙ» ΤΟΥ ΚΗΦΙΣΟΥ
Ο Δρ Κράνης εξήγησε απλά και κατανοητά το δεδομένο που ‘δένει’ τα χέρια αυτών που αναζητούν λύσεις.
«Ένα ποτάμι έχει μία φυσική λεκάνη, έχει μία φυσική κοίτη απορροής. Αυτή η φυσική κοίτη απορροής τι είναι ουσιαστικά; Είναι ο αγωγός μεταφοράς όχι μόνο νερού, αλλά και φερτών υλών: στην «φυσική» του κατάσταση, το ποτάμι μεταφέρει ίζημα, αλλά στις περιπτώσεις των ρεμάτων μας (που δυστυχώς είναι πολλές), παρασύρονται και μεταφέρονται υλικά που έχουμε παράνομα απορρίψει είτε στις όχθες ή ακόμα και μέσα στην κοίτη (μπάζα, σκουπίδια…).
Το ποτάμι έχει μια συγκεκριμένη δυνατότητα παροχής, όπως ένας σωλήνας -μεταφέρει κάτι, κάποιο υλικό. Από τη στιγμή που εγώ θα αλλοιώσω τα χαρακτηριστικά αυτής της κοίτης του επηρεάζω αυτήν τη δυνατότητα.
Πώς την έχω αλλοιώσει;
Πρώτον, έχω τσιμεντώσει τις κοίτες. Από τη στιγμή που θα τις τσιμεντώσω πλήρως την κοίτη ενός ποταμού, μειώνω τη δυνατότητα κατείσδυσης -κάποια ποσότητα νερού κατεισδύει, δηλαδή μπαίνει στο έδαφος. Επιπλέον, αυξάνω την ταχύτητα ροής του νερού, άρα και τη δυνατότητα του να διαβρώσει, με αποτέλεσμα συχνά να παρατηρούνται αστοχίες στα πρανή, ακόμα και αν αυτά έχουν επενδυθεί.
Οι φυσικές κοίτες σπανιότατα είναι ευθύγραμμες. Ακολουθούν μία πορεία κυματοειδή και η ταχύτητα ροής του ποταμού ρυθμίζεται με φυσικό τρόπο. Έχουμε δηλαδή, σημεία που το ποτάμι ρέει πιο ήπια, όπως μεταφέρει το νερό του και τα υλικά του.
Επίσης, κάθε μεγάλο ποτάμι σε συνθήκη πλημμυρικής παροχής έχει τη δυνατότητα να ξεχειλίσει -όλα τα ποτάμια ξεχειλίζουν. Τι συμβαίνει σε αυτήν την περίπτωση;
«Υπάρχει μία ζώνη εκατέρωθεν του ποταμού, που είναι η ζώνη υπερχείλισης. Το πλάτος αυτής της ζώνης, εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του ποταμού (μπορεί να είναι και αρκετές εκατοντάδες μέτρα σε μεγάλα ρέματα) και οφείλουμε να την έχουμε ελεύθερη. Στον Κηφισό είναι όλη χτισμένη. Αυτό μας έχει δέσει τα χέρια».
Όπως μάθαμε πριν λίγους μήνες, η περιφέρεια έκανε κάποια έργα για να αποφράξει κάποια υπόγεια κομμάτια που ήταν τελείως κλεισμένα. Είχαν πει πως είχαν φραχτεί από ό,τι μπορούμε να φανταστούμε -μόνο φορτηγά δεν βρήκαν εκεί μέσα.
Άρα ένα πράγμα που θα μπορούσε να γίνει και από ό,τι καταλαβαίνω έχει γίνει σε κάποιο βαθμό, είναι μια συντήρηση όλων αυτών των υδραυλικών έργων, τα οποία διευκολύνουν την παροχέτευση του νερού».
Όση ώρα εξηγούσε τα βασικά ο ειδικός, σκεφτόμουν τη Μάνδρα που ‘πνίγηκε’ το 2017 και μολονότι εκπονήθηκαν διάφορα σχέδια, δεν έχει γίνει τίποτα για να αποφευχθεί η επανάληψη φονικής πλημμύρας. Όπως για παράδειγμα, το άνοιγμα χώρων διαφυγής του νερού -που ακολουθεί τη φυσική ροή του μπαζωμένου ποταμού.
«Επειδή μιλάμε για τη Μάνδρα, για το Θριάσιο εν προκειμένω, είναι μία βιομηχανική περιοχή, στην οποία συνεχώς εγκαθίστανται νέες εγκαταστάσεις, νέες βιομηχανίες, νέες επιχειρήσεις, οι οποίες δεν ξέρω, δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω, κατά πόσον πληρούν και τηρούν όλους τους περιβαλλοντικούς όρους για να κατασκευαστούν εκεί πέρα.
Εάν συνεχιστεί η δόμηση αυτής της περιοχής και αν δεν έχουν οριοθετήσει σωστά τα ρέματα, θα έχουμε πολύ μεγάλα προβλήματα».
Δεν θέλω να σου μαυρίσω τη ψυχή, αλλά στη γενικότερη εικόνα της αγωνίας πρέπει να προσθέσεις πως ένα μεγάλο μέρος των ορεινών όγκων που τροφοδοτούν τον Κηφισό -και κυρίως η Πάρνηθα- είναι καμμένα.
«Αυτό σημαίνει ότι σε έντονη νεροποντή, τα φερτά υλικά της καμμένης περιοχής που θα καταλήξουν σε αυτόν θα είναι πολλαπλάσια της περιοχής που δεν έχει καεί -δεν υπάρχει βλάστηση. Έτσι το πρόβλημα επιδεινώνεται περαιτέρω».
Κάτι που ισχύει για ό,τι άλλο έχει καεί τα τελευταία χρόνια. «Αναφερόμαστε σε πηγές μεγάλου κινδύνου, καθώς η πλημμύρα δεν μεταφέρει μόνο νερό. Ό,τι δεν μπορεί να συγκρατηθεί στα ανάντη, θα πάει στα κατάντη. Είναι δεδομένο αυτό.
Εκτιμούμε πως η παροχετευτική ικανότητα του Κηφισού, όπως τον έχουμε διαμορφώσει έως τώρα, είναι ‘άλφα’. Αν μια μελέτη βγάλει πως υπάρχει περίπτωση να χρειαστεί ικανότητα δύο ‘άλφα’ που δεν υπάρχει, πού θα πάει το νερό; Θα πλημμυρίσει.
Πού;
Εκατέρωθεν στην Εθνική οδό, στη Νέα Φιλαδέλφεια, στη Νέα Χαλκηδόνα, οπουδήποτε κατά μήκος του. Από εκεί θα πάει στα σπίτια, στις επιχειρήσεις. Δεν μπορεί να πάει κάπου αλλού. Δεν θέλω να κινδυνολογώ. Αναφέρομαι σε δεδομένα».
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ
Το μέλλον μας δείχνει ζοφερό και μόνο από το γεγονός ότι αφενός τσιμεντώσαμε τα ποτάμια και τα ρέματα, αφετέρου δεν σεβαστήκαμε έστω τη ζώνη υπερχείλισης. Όπως είπε ο Δρ Κράνης, αντιμετωπίζουμε και ένα ακόμα πρόβλημα.
«Έχουμε μεγάλα θέματα στις αστικές περιοχές με την οριοθέτηση ρεμάτων. Η οριοθέτηση ενός ρέματος που έχει πάρα πολλές παραμέτρους, είναι ένα πράγμα που γίνεται δύσκολα, δύσκαμπτα και απαιτεί πολύ χρόνο».
Η τοπογράφος, πολεοδόμος μηχανικός Γραμματή Μπακλατσή έχει γράψει πως η οριοθέτηση ρεμάτων είναι «μια διαδικασία με διοικητική πράξη, με την οποία γίνεται η επικύρωση του καθορισμού των οριογραμμών του ρέματος, με στόχο την εξασφάλιση της απρόσκοπτης απορροής των νερών και την περιβαλλοντική προστασία του ρέματος.
Οι οριογραμμές αυτές περιλαμβάνουν τις όχθες του ρέματος, τις γραμμές πλημμύρας (προκύπτουν από την υδραυλική μελέτη) και κάθε φυσικό και τεχνικό στοιχείο που αποτελεί βασικό περιβαλλοντικό στοιχείο του ρέματος και πρέπει να προστατευθεί».
Η νομοθεσία στην Ελλάδα δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της τα ρέματα ως φυσικούς αγωγούς, υπάρχει ασάφεια στους σχετικούς νόμους και φυσικά, πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων.
Έτσι συνεχίζεται η δόμηση σε ποτάμιες παραθέσεις και το περαιτέρω θάψιμο ποταμών και ρεμάτων, την στιγμή που το πιο εύκολο πράγμα που μπορεί να κάνει η Πολιτεία είναι να διασφαλίσει πως θα σωθούν οι περιοχές που δεν έχουν ήδη πρόβλημα.
«Το θέμα είναι να προστατέψουμε περιοχές που είναι υπό ανάπτυξη, που δομούνται για λόγους κατοικίας ή άλλους, ώστε να τις σώσουμε. Εμείς όμως, συνεχίζουμε να επεκτεινόμαστε χωρίς σχετικές προφυλάξεις» λέει ο ειδικός.
«Γνωρίζω ότι υπάρχει μια κίνηση από το αρμόδιο υπουργείο να γίνουν προς αυτήν την κατεύθυνση, αλλά δεν ξέρω σε ποιο βαθμό έχει ωριμάσει αυτή η κατάσταση και πώς μπορούν να υλοποιηθούν, δεδομένου το πλέγμα όλων αυτών των διαδικασιών (νομοθετικό, κατασκευαστικό κλπ). Είναι πάρα πολύ δύσκολα τα πράγματα. Τουλάχιστον ας σώσουμε ό, τι δεν έχει καταστραφεί ακόμα».
ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΙΣ ΑΝ ΜΕΝΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΕ ΡΕΜΑ
Πρόσφατα έμαθα πως η ακριβώς διπλανή πολυκατοικία από τη δική μου, έχει χτιστεί πάνω σε ρέμα. «Είναι παραπόταμος της Πικροδάφνης» με ενημέρωσε ο Δρ Κράνης, προσθέτοντας πως «η Πικροδάφνη είναι μια πονεμένη περίπτωση. Έχει καλυφθεί στο μεγαλύτερό της τμήμα.
Για να καταλάβετε τι ισχύει στην Αττική, θα πω το εξής:
«Αν δει κάποιος τον οδικό χάρτη της Αθήνας -όλους τους δρόμους της πόλης-, οι περισσότεροι δρόμοι που δεν είναι ευθύγραμμοι, αλλά ακολουθούν μια κυματοειδή πορεία, ουσιαστικά είναι καλυμμένα ρέματα».
Τουτέστιν, στην περίπτωση της Πικροδάφνης όλος σχεδόν ο Άγιος Δημήτριος είναι χτισμένος σε ρέματα, κάτι που ισχύει και για τις περιοχές γύρω από τον Ιλισό και τον Ηριδανό, η διαδρομή του οποίου είναι Λυκαβηττός, Σύνταγμα, Μητροπόλεως και Ερμού. Εμφανίζεται ωστόσο, μόνο στο Μοναστηράκι.
Επί της ουσίας λοιπόν, η ενδεχόμενη υπερχείλιση του Κηφισού δεν είναι το μόνο πρόβλημα όσων ζουν στην Αθήνα. Αν πέσουν στην πρωτεύουσα της Ελλάδας οι ποσότητες νερού που έπεσαν στην Ισπανία, θα κινδυνέψουμε όλοι.
«Αυτό είναι συνέπεια του γεγονότος ότι έχουμε αλλοιώσει τραγικά το περιβάλλον, ειδικά σε περιοχές όπως η Αθήνα».
Γιατί επικεντρώνουμε στον Κηφισό;
«Πρόκειται για το μεγαλύτερο ποτάμι της Αθήνας, που επηρεάζει έμμεσα ή άμεσα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού». Ωστόσο, υπάρχει πάντα η τάση να επικεντρωνόμαστε σε πιο «κραυγαλέες» περιπτώσεις.
Την ίδια ώρα, μεγάλο αντίστοιχο πρόβλημα αντιμετωπίζει η Πάτρα, η Καλαμάτα και η Κόρινθος –και να μη ξεχνάμε τις πόλεις της Θεσσαλίας που επλήγησαν από πρόσφατα πλημμυρικά φαινόμενα.
«Το πώς θα γίνει αυτό, είναι καθαρά θέμα βούλησης της Πολιτείας. Είναι ξεκάθαρα τα πράγματα. Επαφίεται στη βούληση των Κυβερνώντων να εφαρμοστούν διατάξεις που είναι περιβαλλοντικά βιώσιμες, ώστε να επιτύχουμε την πραγματική ανάπτυξη».
ΜΗΝ ΕΙΣΤΕ ΣΙΓΟΥΡΟΙ ΠΩΣ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ Ο,ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΣΩΘΟΥΜΕ
Υπάρχει πρακτική (;) λύση, αλλά μάλλον δεν θα την αποθεώσουν όλοι. Είναι το γκρέμισμα.
Ο Δρ Κράνης λέει ότι «μια πρακτική λύση θα ήταν να κάνουμε καινούργιες μελέτες, για τη λεκάνη απορροής των ποταμών που έχουμε τσιμεντώσει. Να δούμε αν μπορούμε να απελευθερώσουμε κάποια ρέματα.
Βέβαια, αυτό στην Ελλάδα της μικροϊδιοκτησίας συμπαρασύρει πολλά πράγματα. Πώς θα πεις στον άλλον ‘γκρέμισε το σπίτι σου’;
Πέραν των κτιρίων που υπάρχουν στα όρια των ρεμάτων, σε διάφορες περιοχές υπάρχουν σπίτια κυριολεκτικά μέσα στην κοίτη του ποταμού. Αυτά δεν θα έπρεπε καν να υπάρχουν. Η ελληνική πολιτεία ωστόσο, διαχρονικά τα κράτησε, τα νομιμοποίησε και έτσι τώρα, οι ιδιοκτήτες μπορούν να πουν ότι δεν γκρεμίζουν κάτι που είναι νόμιμο εδώ και 50 χρόνια».
Το δεδομένο ωστόσο, είναι ότι «τον τελευταίο καιρό ζούμε συνεχώς ακραία φαινόμενα που πολλές φορές είναι και απρόβλεπτα. Είδατε τι έγινε στη Βαλένθια. Μιλάμε για φαινόμενα περιοδικότητας 50, 100 ή 500 χρόνων, αλλά αυτό είναι μια απλή στατιστική. Τα ‘ξερά’ νούμερα δεν μας λένε συνήθως πολλά πράγματα, ειδικά την εποχή των έντονων κλιματικών φαινομένων που εκδηλώνονται άτακτα.
Ωστόσο, εάν μιλάμε για έργα που μπορούν να καλύψουν και να αντιμετωπίσουν στατιστικά φαινόμενα 500 χρόνων, αναφερόμαστε σε φαραωνικά έργα από ένα σημείο κι έπειτα, τα οποία είναι εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθούν, για τεχνικούς, οικονομικούς, αλλά και νομικούς περιορισμούς.
Πιθανότατα λοιπόν, θα πρέπει να γίνουν βιώσιμες και εφαρμόσιμες παρεμβάσεις μικρότερης κλίμακας- που θα έχουν να κάνουν με άλλα πράγματα, όπως η απελευθέρωση κάποιων κλάδων ώστε να ρέουν ελεύθερα, η βελτίωση της απορροής των ομβρίων, μέσα από κατάλληλα υδραυλικά έργα. Σε κάθε περίπτωση είναι ένα σύνθετο πλέγμα, ειδικά σε δομημένα περιβάλλοντα».
Εκτιμώ ότι τα πολύ έντονα δομημένα περιβάλλοντα, όπως η Αθήνα, είναι σε μεγάλο βαθμό καταδικασμένα.
Θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε νομικά ζητήματα, νομοτεχνικά, οικονομικά, τεχνικά, ιδιοκτησιακά κ.α., την στιγμή που αν πάμε να κάνουμε διαπλάτυνση δρόμου και ‘πέσουμε’ σε αυθαίρετο, χρειάζονται δέκα χρόνια για να το απαλλοτριώσουμε.
Μπορούμε έτσι, να περισώσουμε ό,τι μπορούμε και σταδιακά να κάνουμε μικρά έργα στον αστικό ιστό που θα αποτελέσουν μια μικρή ανακουφιστική δικλείδα. Οπωσδήποτε θα πρέπει να προχωρήσουμε και σε μεγαλύτερες παρεμβάσεις, αλλά για εμένα αυτό είναι το πολύ μεγάλο στοίχημα που πολύ φοβάμαι ότι δεν μπορεί να κερδηθεί εύκολα», για τους λόγους που διάβασες.
