ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΥΝΗΓΑΜΕ ΚΑΙ ΤΙΣ ΦΩΤΙΕΣ ΑΝΤΙ ΝΑ ΤΙΣ ΣΒΗΝΟΥΜΕ

Σκέψου το καλύτερο παιχνίδι, με μπάλα που δεν έχεις παρακολουθήσει ποτέ στη ζωή σου. Ένα που οι κατοχές άλλαζαν συνεχώς, με ασύλληπτο ρυθμό, ενώ η μπάλα ήταν στο γήπεδο (όχι στον αέρα). Ε, δεν φτουράει μία μπροστά στο πόσες φορές αλλάζει ‘γήπεδο’ το μπαλάκι των ευθυνών μεταξύ όσων ασχολούνται στην Ελλάδα με τις πυρκαγιές.

Ενώ κυβερνώντες, αρμόδια σώματα και πολίτες αναδιαμορφώνουν διαρκώς τα ρόστερ (ο αντίπαλος, πολλές φορές γίνεται συμπαίκτης -αρκεί να μην αναλάβει κάποιος ευθύνη), μπαίνει στην εικόνα και η κλιματική αλλαγή που χρησιμοποιείται από όλους ως -έως και αποκλειστικά- υπεύθυνη.

Όπως προσβάλλουν τη νοημοσύνη μας, ακούμε όρους που έως τώρα γνώριζαν μόνο οι επιστήμονες (πχ φαινόμενο της «καμινάδας») και επίσημες πηγές που μεταδίδουν πληροφορίες του τύπου ο ‘τρελός Υμηττός‘ έφταιγε που κάηκε πέρυσι, γιατί «είναι σαν μπακλαβάς και δημιουργεί χοάνες και κηλιδώσεις που κατευθύνουν τη φωτιά σε κατοικημένες περιοχές».

Την ίδια ώρα χάνονται τεράστιες πράσινες εκτάσεις που είναι ζωτικής σημασίας για όλα τα είδη. Συμπεριλαμβανομένου του δικού μας. Δεν μας έχουν μείνει και πολλές. Οπότε καταλαβαίνεις πού οδηγούμαστε χρόνο με το χρόνο. Αν όχι, να σε βοηθήσω.

Για αυτό και φέτος επιλέξαμε να μην αναφέρουμε αριθμούς (πυροσβεστικών, μέσου όρου ηλικίας πυροσβεστών, εναερίων μέσων κ.α.), αφού όπως αποδεικνύεται κάθε χρόνο -με εκνευριστική συνέπεια- δεν αλλάζει κάτι επί της ουσίας, ως προς την αποτελεσματικότητα στο να σταματάμε τις φωτιές.

Τι έχουμε;

Αθλητικές πρακτικές ανύψωσης ηθικού, όπως διευκρίνισε ο ίδιος ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Κικίλιας.

Ειρήσθω εν παρόδω, έχει προγραμματιστεί για την Τετάρτη 5/6 διαδήλωση των σωματείων των πυροσβεστών και της πυροπροστασίας, έξω από το υπουργείο Πολιτικής Προστασίας, ως μέσο διαμαρτυρίας για τις ανάγκες που έχουν τα σώματα αλλά δεν έχουν καλυφθεί ούτε στο ελάχιστο.

ΠΩΣ ΔΕΝ ΘΑ ΚΑΙΓΕΤΑΙ ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ

Όπως λέει στο NEWS 24/7 ο Δρ, Θεόδωρος Μ. Γιάνναρος, Επιστημονικός Υπεύθυνος του ερευνητικού έργου FLAME και Κύριος Ερευνητής στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών «κάποιες φωτιές είναι αδύνατον να κατασταλούν σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα. Αντί όμως να τις κυνηγάμε, όπως κάνουμε τώρα διακινδυνεύοντας την ασφάλεια όσων επιχειρούν, μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις γνώσεις που αποκτούμε, ώστε να δούμε πού και πότε μπορούμε να τις περιορίσουμε με ασφάλεια».

Τον ενόχλησα με αφορμή το post που ακολουθεί.

Ανταποκρίθηκε άμεσα, παρά τη διαφορά της ώρας που υπήρχε μεταξύ Αθήνας και Καλιφόρνια και το γεμάτο πρόγραμμα που είχε πριν μιλήσουμε.

Για αρχή, του ζήτησα να συστήσει το FLAME.

«Είναι ερευνητικό έργο το οποίο υλοποιείται στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών με χρηματοδότηση από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας. Eστιάζει στην προώθηση της επιστημονικής γνώσης σχετικά με τις ακραίες πυρομετεωρολογικές συνθήκες και την ακραία συμπεριφορά της φωτιάς, με απώτερο σκοπό την ενίσχυση της επίγνωσης και της ετοιμότητας για ακραίες δασικές πυρκαγιές».

Μια στάση εδώ.

Τι είναι οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες

«Είναι οι μετεωρολογικές συνθήκες (ο καιρός) που επηρεάζουν την ευκολία με την οποία μπορεί να εκδηλωθεί μια φωτιά και στη συνέχεια πώς αυτή θα εξαπλωθεί και θα συμπεριφερθεί. Συνήθως αναφερόμαστε στη θερμοκρασία, την υγρασία, και τον άνεμο. Όχι όμως μόνο στην επιφάνεια, αλλά και καθ’ ύψος μέσα στην ατμόσφαιρα.».

Το ερευνητικό έργο FLAME «άρχισε το 2020 και θα ολοκληρωθεί τον Ιούλιο του 2024. Αυτό που κάνουμε στην ουσία, είναι κάτι που γίνεται ίσως για πρώτη φορά στην Ελλάδα: αποκτούμε μια καλύτερη κατανόηση των πυρομετεωρολογικών συνθηκών και πώς αυτές επηρεάζουν την εκδήλωση, την εξάπλωση και τη συμπεριφορά των πυρκαγιών στη χώρα μας.

Αυτό που κάνουμε είναι να εξετάζουμε συνθήκες, ώστε να αποκτήσουμε τη γνώση που θα βοηθήσει τη χώρα ως προς την αντιμετώπιση των σχετικών φαινομένων.

Ένα από τα ευρήματα μας και εξ αυτών που έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, είναι πως ταυτοποιήσαμε τους λεγόμενους πυρομετεωρολογικούς τύπους επικινδυνότητας. Αυτό που κάναμε ήταν να πάρουμε τις πληροφορίες και να δούμε σε μεγάλη κλίμακα, ποιοι είναι οι τύποι του καιρού που οδηγούν σε αύξηση της επικινδυνότητας εκδήλωσης και εξάπλωσης πυρκαγιών».

Έτσι ενημερώνεσαι κάθε ημέρα του καλοκαιριού για το δείκτη επικινδυνότητας, τον οποίον βάζω στοίχημα πως έχεις συνδέσει με τον άνεμο. «Η πραγματικότητα είναι πως την έχουμε στο μυαλό μας σε συνδυασμό με το καλοκαίρι, τον καύσωνα και τον άνεμο», γιατί κανείς δεν έχει ασχοληθεί με το να εξηγήσει τι πραγματικά αφορά.

«Πριν δυο χρόνια δημοσιεύσαμε μια μελέτη, σχετική με το πώς οδηγηθήκαμε στις πυρκαγιές του 2021 στη Βαρυμπόμπη -ποιες ήταν οι συνθήκες. Είδαμε και αναδείξαμε πως δεν ξυπνάμε μια ημέρα και έχουμε αυξημένη επικινδυνότητα. Είναι κάτι που χτίζεται μέσα στο χρόνο.

Παράδειγμα, μια ημέρα έχουμε δείκτη 5. Έχει προηγηθεί ωστόσο, διάστημα με υψηλές θερμοκρασίες που επιμένουν και ενδεχομένως να έχει προηγηθεί θερμός και άνομβρος χειμώνας».

Όπως φέτος. Άρα να αγχωνόμαστε.

«Όπως όλα δείχνουν, δεν θα είναι εύκολα τα πράγματα φέτος. Στη δημοσίευση της εργασίας δώσαμε πολύ βάρος στο να ενισχύσουμε αυτό που ονομάζουμε ‘ενσυναίσθηση του κόσμου’. Να μάθει δηλαδή, ο πολίτης τι είναι η επικινδυνότητα, καθώς δεν πρόκειται απλά για έναν αριθμό που επικοινωνείται κάποιους μήνες του χρόνου.

Χρειάζεται να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε πως πίσω από τον βαθμό επικινδυνότητας, υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες: υψηλές θερμοκρασίες, χαμηλή υγρασία και ενισχυμένοι άνεμοι, αν και οι άνεμοι μπορεί και να λείπουν».

«Tο 2021 ο δημόσιος διάλογος περιστρεφόταν γύρω από το ‘γιατί έφυγε η φωτιά, χωρίς να έχει άνεμο’. Είναι σημαντικό να επικοινωνήσουμε αυτήν τη γνώση: πως μπορείς να έχεις μεγάλες δασικές πυρκαγιές, χωρίς να έχεις άνεμο».

«Αντί να ψάχνουμε λοιπόν τον ‘στρατηγό άνεμο’ και να τον τραβάμε με το ζόρι (τα 3 μποφόρ έγιναν 4 και μετά 5), γιατί να μην εξηγήσουμε πώς προκύπτει μια μεγάλη φωτιά χωρίς άνεμο;

Του είπα πως πιστεύω ότι αν ρωτήσω 10 ανθρώπους, βάζω στοίχημα πως και οι 10 θα μου πουν πως ο άνεμος παίζει καταλυτικής σημασίας ρόλο σε μια πυρκαγιά.

«Πράγματι παίζει σημαντικό ρόλο ο άνεμος, ειδικά στη χώρα μας όπου το καλοκαίρι έχουμε το μελτέμι. Ωστόσο, εκδηλώνονται μεγάλες φωτιές ακόμα και με χαμηλής έντασης ανέμους.

Θα χρησιμοποιήσω πάλι, το παράδειγμα της Βαρυμπόμπης.

«Μια πυρκαγιά λοιπόν, καθοδηγείται από τον άνεμο, όταν αυτός πνέει ισχυρός. Όταν όμως δεν συμβαίνει αυτό, μια φωτιά αναπτύσσει επαγωγική στήλη, καθίσταται πυροεπαγωγική και από εκεί και πέρα η εξάπλωση και η συμπεριφορά της καθορίζονται από τον καιρό που η ίδια φτιάχνει -και λιγότερο από το «γενικό» καιρό.

Αυτού του τύπου οι πυρκαγιές είναι πολύ επικίνδυνες, παρουσιάζοντας πολύ συχνά ακραία συμπεριφορά (πολύ μεγάλες ταχύτητες εξάπλωσης, δημιουργία πυρονεφών, πυροστρόβιλοι, ακραία πυκνές κηλιδώσεις)».

Πώς η φωτιά φτιάχνει το δικό της καιρό

Το «φταίει η κλιματική αλλαγή» υποτιμά τη νοημοσύνη σου

Ρώτησα τον Δρ. Γιάνναρο για τις περυσινές πυρκαγιές στον Έβρο, σε συνδυασμό με το αφήγημα πως γενικά φταίνε όσοι δεν φροντίζουν για τον καθαρισμό των δασών, πριν να είναι αργά. Πρώτα ενημέρωσε ότι «δεν είμαι δασολόγος, ωστόσο το να λέμε πως θα μπούμε σε όλα τα δάση και θα τα καθαρίσουμε, είναι αδιανόητο. Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι τα διαχειριστούμε, με τρόπους που θα υποδείξουν οι δασολόγοι».

Aυτό που έγινε στον Έβρο ήταν «η ένωση δυο φωτιών. Η δεύτερη που ξεκίνησε κοντά στη Δαδιά και έφτασε έως τη θάλασσα, ήταν καθοδηγούμενη από τον άνεμο. Όσο περίεργο και αν ακουστεί, ενδεχομένως να μην ήταν δυνατόν να τη σταματήσουν. Την ίδια ώρα, όμως, θα μπορούσε να γίνει δουλειά στα πλευρά (ανατολικά και δυτικά) της φωτιάς».

«Όλη η επικοινωνία που προσπαθούμε να κάνουμε μέσω της έρευνας μας, είναι πως πρέπει να καταλάβουμε ότι με τις νέες συνθήκες που αντιμετωπίζουμε, κάποιες φωτιές, τουλάχιστον σε κάποια χρονικά διαστήματα, είναι αδύνατον να τις καταστείλουμε. Αυτό δεν σημαίνει πως αποδεχόμαστε μοιρολατρικά πως λόγω των νέων συνθηκών δεν μπορούμε να σταματήσουμε τίποτα.

Σημαίνει ότι αποκτούμε γνώσεις, για να τις αξιοποιήσουμε και να δούμε πότε δεν μπορούμε να τη σταματήσουμε, όπως και να καταλάβουμε πού και πότε (τα χρονικά και χωρικά παράθυρα) μπορούμε να πάμε να την περιορίσουμε με ασφάλεια».

Τι προϋποθέτει αυτό;

«Αυτό που γίνεται στο εξωτερικό και λέγεται fire analysis. Σημαίνει πως όταν μια φωτιά ξεφεύγει για τον ‘χ’, ‘ψ’ λόγο, θα πρέπει να υπάρχει μια ομάδα που θα μελετήσει όλα τα δεδομένα, θα δει πού βρίσκεται η φωτιά (όχι πρόχειρα, όπως μεταδίδεται αυτή η πληροφορία στα media, αλλά σαν να βλέπουμε GPS), να συνδυάζει αυτά τα στοιχεία με το τι περιμένουμε τις επόμενες ώρες μετεωρολογικά και να εκτιμά το πώς αναμένεται να κινηθεί (την ταχύτητα, τον προορισμό, το ρυθμό εξάπλωσης, τη συμπεριφορά που εμφανίζει κ.α.).

Όταν έχει όλες τις πληροφορίες, θα τις βάζει στο χάρτη και θα βλέπει αφενός αν μπορούν να τη σταματήσουν οι πυροσβεστικές δυνάμεις και αν δεν μπορούν, πού θα πρέπει να πάνε για να την κόψουν εντός των προσεχών ωρών.

«Αυτό που κάνουμε τώρα, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι να κυνηγάμε τη φωτιά όταν πια έχει ξεφύγει. Κάτι που δεν είναι αποδοτικό, ενώ είναι κι επικίνδυνο για όσους επιχειρούν».

Όλα αυτά που πρέπει να γίνουν, έχουν στη βάση τους τη συνεργασία όλων των φορέων (επιχειρησιακών και επιστημονικών), που θα αφήσουν εκτός της αιθούσης τα ‘εγώ’ και τις όποιες άλλες ατζέντες, ώστε να σωθούμε όλοι. Να θυμίσω πως ζούμε στη χώρα που οι δασολόγοι, οι δασοπυροσβέστες και οι δασοπόνοι (όσοι δηλαδή, ξέρουν τα δάση) ήταν εκτός του κέντρου αποφάσεων. Όχι ότι τώρα έχουν τον πρώτο λόγο, αλλά υπάρχουν.

«Μέσα στη νέα πραγματικότητα που ζούμε, θα πρέπει να καταλάβουμε πως αν δεν κατανοήσουμε καλύτερα το πώς συμπεριφέρονται αυτές οι πυρκαγιές, δεν υπάρχει τρόπος να τις αντιμετωπίσουμε.

Ενδεικτικά θα πω ότι αν δεν παρατηρούσαμε και δεν μετρούσαμε τους τυφώνες (πώς σχηματίζονται, πώς συμπεριφέρονται κλπ), δεν θα μπορούσαμε να έχουμε τώρα προγνώσεις. Αυτό το κερδίσαμε ως επιστήμη, με την παρατήρηση. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και με τις δασικές πυρκαγιές».

Το Twister είναι μια ταινία που δείχνει πώς έμαθε ο άνθρωπος να ‘παρατηρεί τους ανεμοστρόβιλους. «Αυτό που κάναμε με το tornado chasing και το storm chasing, θα πρέπει να το κάνουμε τώρα με τις φωτιές, ώστε να πάρουμε υπερπολύτιμες μετρήσεις και να καταλάβουμε τι γίνεται.

Εν συνεχεία, θα μπορούμε να αρχίσουμε να αναπτύσσουμε εργαλεία και μοντέλα, για να υποστηρίξουμε την καλύτερη χάραξη στρατηγικών καταστολής και διαχείρισης.

Χωρίς την πληροφορία, ό,τι και αν κάνουμε (όσα πυροσβεστικά μέσα κι αν έχουμε), συν το ρυθμό με τον οποίον προχωράει η κλιματική αλλαγή, είναι βέβαιο πως πάντα θα μας ξεπερνάει».

«ΤΑ ΔΑΣΗ ΔΕΝ ΑΥΤΟΑΝΑΦΛΕΓΟΝΤΑΙ»

Όλα τα παραπάνω, εντάσσονται στο ερευνητικό έργο FLAME και της γνώσης που προσπαθούν να παράξουν τα μέλη του, προκειμένου να βοηθήσουν την Ελλάδα. Ο Δρ Γιάνναρος εξηγεί ότι «όταν μιλάμε για ακραίες δασικές πυρκαγιές, υπάρχουν πράγματα που δεν έχουμε καταλάβει ακόμα καλά. Και για αυτό βρισκόμαστε αυτές τις ημέρες στις ΗΠΑ.

Είναι ξεκάθαρο πως η κλιματική αλλαγή είναι ένας σημαντικός παράγοντας που έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον στο οποίο ευδοκιμεί η φωτιά, μπορεί να γίνει πιο έντονη και να έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Όλα αυτά είναι πράγματα που καταγράφονται και μελετώνται. Από εκεί και πέρα, τα δάση δεν αυτοαναφλέγονται. Η φωτιά δεν αρχίζει μόνη της. Κάποιος κάνει κάτι».

Η πρόληψη δεν είναι από τα αγαπημένα σπορ των ελληνικών κυβερνήσεων κι έτσι οι πολίτες είμαστε απαίδευτοι σε πολλά πράγματα που είναι βασικά για τη ζωή και την επιβίωση μας. Ο Δρ Γιάνναρος λέει πως μια καλή αρχή μπορεί να γίνει «με γραφικά με στοχευμένα χρώματα και πολύ απλές πληροφορίες θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να εμπεδώσουμε πράγματα που θα μας ‘βγάλουν’ από την εξίσωση των πυρκαγιών.

Θα πρέπει ο κόσμος να εκπαιδευτεί, όχι ‘στεγνά’ επιστημονικά, μηδέ μέσω όρων που προκαλούν εντύπωση (πχ πύρινος στρόβιλος), αλλά ουσιαστικά. Χρειάζεται επικοινωνία και πολλή δουλειά για να αποκτήσουμε «αντιπυρική» παιδεία, όπως αποκτήσαμε στο παρελθόν και αντισεισμική. Ένας τρόπος είναι να διδάσκεται στα σχολεία από νωρίς, ποια πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι σε φυσικές καταστροφές. Εκεί πρέπει να επενδύσουμε.

Ίσως να χρειάζεται και η συνεργασία κοινωνιολόγων και ψυχολόγων για να βοηθήσουν να περάσει πιο αποτελεσματικά το μήνυμα. Πρέπει να επενδύσουμε σε πράγματα, αν θέλουμε να δείξουμε πως όντως μας ενδιαφέρει να γίνει κάτι».

Ξέρεις αλήθεια, πόσες φωτιές αρχίζουν κάθε χρόνο από αμέλεια;

Θα μου πεις όχι, από την στιγμή που η πυροσβεστική δεν έχει ελεύθερα διαθέσιμα αυτά τα στοιχεία, ώστε να μπορούν και οι επιστήμονες να τα αναλύσουν και να καταλήξουν κάπου.

«Όταν πονάει το πόδι πας σε ορθοπεδικό. Όχι σε καρδιολόγο. Αν δεν γνωρίζεις από πού προκύπτουν οι φωτιές δεν μπορείς να στοχεύσεις στο πώς θα μειώσεις αυτές τις ενάρξεις. Δεν μπορούμε να μιλάμε για πρόληψη, αν δεν δούμε τη ρίζα του προβλήματος».

Είναι χρήσιμο λοιπόν, να μάθουμε στις 100 πυρκαγιές, πόσες αρχίζουν από εμπρησμό, πόσες από κεραυνό, πόσες από δίκτυα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και πόσες από αμέλεια, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες -στοχευμένες σε κάθε περίσταση- ενέργειες».

Αλλιώς πάμε στα κουτουρού -όπως πάμε σε πολλά πράγματα σε αυτήν τη χώρα.

Ρεαλιστικά, βλέπει πως υπάρχει ελπίδα, αρχής γενομένης από τη συνεργασία φορέων που επί δεκαετίες -όπως φαίνεται κάθε καλοκαίρι- αδυνατούν (δεν θέλουν;) να συνεργαστούν αποτελεσματικά;

«Είμαι από τη φύση μου ρομαντικός και αισιόδοξος και για αυτό θα πω ότι ναι, υπάρχει ελπίδα. Χρειάζεται η συνεργασία, να καθίσουμε όλοι στο ίδιο τραπέζι και να καταλάβει ο ένας τη γλώσσα που μιλάει ο άλλος, προκειμένου να συνεννοηθούμε και να καταλήξουμε από κοινού σε όσα πρέπει να γίνουν.

Έχουν γίνει κάποια βήματα, αλλά έχουμε ακόμα πολύ μακρύ δρόμο να διανύσουμε.

Αυτό δεν σημαίνει πως θα σταματήσουμε. Προσωπικά, δεν κάνω έρευνα για την έρευνα. Θέλω να είναι εφαρμοσμένη προς όφελος της κοινωνίας. Υπ’ αυτήν την έννοια, οι ερευνητές θα συνεχίσουμε να παράγουμε γνώση που μπορεί να εφαρμοστεί και να πιέζουμε προς αυτήν την κατεύθυνση.

Θεωρώ ότι σταδιακά καταγράφεται αλλαγή νοοτροπίας από τον κόσμο, ως προς το πώς πρέπει να αξιοποιούνται εργαλεία και γνώσεις, γενικά, σε όλους τους τομείς. Ένα καλό παράδειγμα το είδαμε με τον Covid. Ίσως να ήταν η μοναδική φορά που σε παγκόσμιο επίπεδο εισακούστηκε η επιστήμη όπως ήταν. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε και για άλλες περιπτώσεις».

Αμήν.

Σε αποχαιρετώ με όσα θα ήταν χρήσιμο να μην κάνεις τους προσεχείς μήνες, αν δεν θέλεις να πάρεις άλλες ψυχές στο λαιμό σου.