ΡΩΣΙΑ: Ο ΝΟΜΟΣ “ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ” ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΙΝΤΕΡΝΕΤ

Μήνες πριν η Ρωσία ξεκινήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία -για την ακρίβεια, πέρυσι τέτοιο καιρό-, η ρωσική ειδησεογραφική ιστοσελίδα RBK είχε αποκαλύψει έγγραφα για τη σύσταση ομάδας που είχε ως αποστολή να ‘βγάλει’ τη χώρα από το παγκόσμιο Internet.

Επισήμως αυτό θα γινόταν για να αντιμετωπίσουν οι Ρώσοι τις επιθέσεις από ‘εξωτερικές απειλές’. Ανεπίσημα, η νομοθέτηση για τη ρύθμιση και τον έλεγχο του διαδικτύου είχε ξεκινήσει από το 2012.

Κατά τον συνιδρυτή της ρωσικής ομάδας ψηφιακών δικαιωμάτων Roskomsvoboda, Stanislav Shakirov ό,τι επιχειρεί να κάνει ο Βλαντίμιρ Πούτιν ακολουθεί πέντε άξονες:

1. η Ρωσία στοχεύει να ελέγξει την υποδομή της στο διαδίκτυο, κάνοντας δικά της τα καλώδια του internet που περνούν από την επικράτεια της -και τη συνδέουν με τον υπόλοιπο κόσμο.
2. η χώρα ασκεί πιέσεις σε ιστότοπους (πχ το ρωσικό Facebook που λέγεται VKontakte) και εταιρείες διαδικτύου (βλ. ο τεχνολογικός γίγαντας Yandex), για να λογοκρίνουν το περιεχόμενο τους.
3. ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης, με τρόπους όπως ο αποκλεισμός ανεξάρτητων οργανισμών media και με υιοθέτηση νόμων που θα δεις στη συνέχεια.
4. εξαναγκάζει τους χρήστες να αυτολογοκρίνονται και καταστέλλει την όποια απόπειρα διαμαρτυρίας.
5. περιορίζει την πρόσβαση σε πληροφορίες -μπλοκάροντας ιστοσελίδες. Η νομική δυνατότητα αποκλεισμού ιστοσελίδων υπάρχει από το 2019 και το νόμο “Κυριαρχίας Διαδικτύου”, αλλά τον τελευταίο καιρό οι δυνατότητες περιορισμού εξελίσσονται ραγδαία.

Σύμφωνα με ανάλυση του Top10 VPN από την έναρξη του πολέμου κατά της Ουκρανίας, στα τέλη Φεβρουαρίου, περισσότεροι από 2.384 ιστοσελίδες έχουν αποκλειστεί στη Ρωσία. Στη λίστα ανήκουν από ανεξάρτητα ρωσικά ειδησεογραφικά sites και ουκρανικές ιστοσελίδες, έως ξένα media και Big Tech.

Ο νόμος “κυριαρχίας Διαδικτύου”

Ο νόμος “Κυριαρχίας Διαδικτύου” προέκυψε ως απάντηση “στον επιθετικό χαρακτήρα των επιθετικών πολιτικών ασφαλείας των ΗΠΑ στον κυβερνοχώρο”.

Στην επίσημη ανακοίνωση Τύπου αναφερόταν πως “στόχος του ομοσπονδιακού νόμου είναι η καταστολή της διάδοσης αναξιόπιστων -σημαντικών για την κοινωνία- πληροφοριών, υπό το πρόσχημα αξιόπιστων μηνυμάτων που αποτελούν απειλή βλάβης για τη ζωή και (ή) την υγεία των πολιτών και για την περιουσία, αλλά και απειλή μαζικής διατάραξης της δημόσιας τάξης και (ή) της δημόσιας ασφάλειας, όπως και απειλή παρέμβασης στη λειτουργία ή τερματισμό της λειτουργίας εγκαταστάσεων υποστήριξης ζωής, μεταφορών ή κοινωνικής υποδομής, πιστωτικών ιδρυμάτων, ενεργειακών εγκαταστάσεων, βιομηχανίας και επικοινωνιών”.

O νόμος άρχισε να ισχύει από το Νοέμβριο του ίδιου έτους και ουσιαστικά εκχώρησε στη ρωσική κυβέρνηση εξουσίες να διαχωρίσει τη Ρωσία από το υπόλοιπο διαδίκτυο, ανοίγοντας το δρόμο για τη δημιουργία εθνικής ‘διακλάδωσης’ στο Domain Name System (DNS).

Σημείωση: To DNS είναι το κατανεμημένο σύστημα ονοματοδοσίας που χρησιμοποιεί το Internet. Σκέψου το σαν μια λίστα ενός server που αντιστοιχεί κάθε IP address (διεύθυνση Internet Protocol) με ένα όνομα χώρου (domain name), σε κλάσματα δευτερολέπτου από την σχετική μας αναζήτηση. Για παράδειγμα, άλλο να θυμάσαι το NEWS 24/7 και άλλο το 123.Χ.ΧΧ.ΧΧ. Για την ευκολία που μας προσφέρει το DNS αποτελεί βασικό στοιχείο της λειτουργικότητας του Internet, από το 1985.

Με το νόμο του 2019, οι αξιωματούχοι της Ρωσίας είχαν πια την εξουσία να εμποδίσουν την πρόσβαση σε ιστότοπους, για εκατομμύρια Ρώσους και να φτιάξουν το δικό τους διαδικτυακό κόσμο.

Ο κυβερνοχώρος της Ρωσίας λέγεται RuΝet, με το ru να αφορά την κατάληξη όλων των ‘διευθύνσεων’ που έχουν τη βάση τους στη χώρα και το net να είναι το δίκτυο. Στόχος του Πούτιν ήταν να βγάλει το Runet από το παγκόσμιο Internet.

Όπως αποδείχθηκε, με το “Κυρίαρχο Διαδίκτυο” ήθελε να ‘χτυπήσει’ το Facebook, το Instagram και το Twitter, μπλοκάροντας την πρόσβαση των πολιτών στα κυρίαρχα social media του πλανήτη, όπως προετοίμαζε την εισβολή στην Ουκρανία.

Ακολούθησε το παράδειγμα της μετρ του είδους (έχει την πατέντα της ‘κυριαρχίας διαδικτύου’) Κίνας -και της Βόρειας Κορέας-, όπου τα καθεστώτα ελέγχουν πλήρως ό,τι κάνουν οι πολίτες στο διαδίκτυο. Προφανώς και οι κάτοικοι δεν μπορούν να επισκεφτούν όποια ιστοσελίδα θέλουν, αλλά όσες έχει διαλέξει η κυβέρνηση, ενώ υπάρχει έλεγχος και στα apps.

Μετά το 2019 και το “Κυρίαρχο Διαδίκτυο” ο “Τσάρος” συνέχισε να προσθέτει μέτρα και πολιτικές για να αυξήσει περαιτέρω τον έλεγχο, ενισχύοντας παράλληλα τις εξουσίες λογοκρισίας και επιτήρησης του κράτους.

Η λαίλαπα των τελευταίων μηνών

Η καθηγήτρια ψηφιακών μέσων και κοινωνίας στο Dublin City University και ερευνήτρια των ψηφιακών δικαιωμάτων και της ελευθερίας στο διαδίκτυο, Tanya Lokot δήλωσε στο Wired πως “ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιούργησε ένα πρόσθετο πρόσχημα για την ενίσχυση της δρακόντειας λογοκρισίας, αλλά και για τη ψήφιση περισσότερων νόμων που θέτουν εκτός νόμου περισσότερα πράγματα -και την ίδια ώρα θέτουν περισσότερους ανθρώπους υπό την απειλή ποινικής δίωξης”.

Μόνο το τελευταίο δίμηνο η κυβέρνηση έχει εφαρμόσει δεκάδες νέες πολιτικές -και αλλαγές στους νόμους- που ενισχύουν τον έλεγχο στο web και το τεχνολογικό οικοσύστημα της Ρωσίας.

Τον Ιούνιο

• έγιναν αυστηρότεροι οι νόμοι για τους ‘ξένους πράκτορες’,
• επιβλήθηκε περαιτέρω καταστολή της χρήσης VPN (Virtual Private Network -το εικονικό ιδιωτικό δίκτυο επιτρέπει την ασφαλή σύνδεση με το διαδίκτυο, προστατεύοντας το απόρρητο μας online και κρύβοντας τις κινήσεις μας).
• ανακοινώθηκε η βάση δεδομένων που συλλέγει κωδικούς ΙΜΕΙ (International Mobile Equipment Identity -μοναδικός αναγνωριστικός αριθμός που είναι ενσωματωμένος σε όλα τα κινητά, περιλαμβάνει πληροφορίες για τον κατασκευαστή και το μοντέλο κατασκευής και αναγνωρίζεται μοναδικά από το δίκτυο κινητής τηλεφωνίας) κινητών τηλεφώνων.
• απαγορεύτηκε στους αξιωματούχους η χρήση πλατφορμών όπως το Zoom για τηλεδιασκέψεις και η χρήση εφαρμογών instant messaging.
• ετοιμάστηκε και νομοσχέδιο που θα σταματήσει τη χρήση ξένου λογισμικού σε ζωτικής σημασίας υποδομές της χώρας, έως το 2025. Αν περάσει θα αυξηθούν και άλλο οι τρόποι επιτήρησης του κράτους της χρήσης τεχνολογίας από τους Ρώσους.

Τον Ιούλιο

• νομοθέτες πρότειναν τη δημιουργία ρωσικής εφαρμογής (app) που θα εγκατασταθεί στα νέα τηλέφωνα
• παρουσίασε έναν νόμο που μπορεί να περιορίσει τη μετακίνηση των δεδομένων (data) των Ρώσων, εκτός της χώρας
• το κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ του ‘δικαιώματος’ συλλογής βιομετρικών δεδομένων ανθρώπων από τις τράπεζες και την προσθήκη τους σε μια μεγάλη βάση δεδομένων. Η Google αρνήθηκε να συνταχθεί και της επιβλήθηκε πρόστιμο 366.000.000 ευρώ, ενώ πρόστιμο ‘χρεώθηκε’ και η Apple, για τη μη αποθήκευση δεδομένων στη Ρωσία.

Τι είναι τα βιομετρικά δεδομένα; Στον ελληνικό νόμο ορίζονται ως “δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα τα οποία προκύπτουν από ειδική τεχνική επεξεργασία συνδεόμενη με φυσικά, βιολογικά ή συμπεριφορικά χαρακτηριστικά φυσικού προσώπου -και τα οποία επιτρέπουν ή επιβεβαιώνουν την αδιαμφισβήτητη ταυτοποίηση του εν λόγω φυσικού προσώπου, όπως εικόνες προσώπου ή δακτυλοσκοπικά δεδομένα».

Δηλαδή, δακτυλικά αποτυπώματα, γεωμετρία παλάμης, ανάλυση της κόρης του ματιού, των χαρακτηριστικών του προσώπου και του DNA, αλλά και η υπογραφή, η φωνή και ο τρόπος που πληκτρολογούμε -και επίσης καταγράφεται.

Από τα τέλη του 2019 μέχρι σήμερα, οι αποφάσεις και οι κινήσεις της ρυθμιστικής αρχής μέσων και επικοινωνίας της Ρωσίας έχουν συνδυαστεί με μεγάλες κοινωνικές καταστολές. Στη λίστα ανήκει η κράτηση περισσότερων από 16.000 ειρηνικών διαδηλωτών και η αύξηση της χρήσης των προγραμμάτων αναγνώρισης προσώπου.

Tα χειρότερα ωστόσο, δεν έχουν έλθει ακόμα.

Κίνα και ΗΠΑ διεκδικούν την παγκόσμια κυριαρχία του Internet

Τον Απρίλιο οι ΗΠΑ, μαζί με 61 έθνη υπέγραψαν τη “Διακήρυξη για το μέλλον του διαδικτύου”, με στόχο την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του απόρρητου των χρηστών και την προώθηση της ελεύθερης ροής πληροφοριών. Θα θέσει και κανόνες για μια αναπτυσσόμενη παγκόσμια ψηφιακή οικονομία, ως έναν από τους τρόπους που θα χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση του “επικίνδυνου νέου μοντέλου” πολιτικής στο Διαδίκτυο που ακολουθούν χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα.

Η απάντηση της Κίνας ήλθε από τον εκπρόσωπο Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών, Ζάο Λιτζιάν, ο οποίος κατήγγειλε την πρωτοβουλία ως προσπάθεια πρόκλησης αντιπαράθεσης στον κυβερνοχώρο. Ακολούθησε κάτι πολύ πιο παρεμβατικό.

Την Τρίτη 12/7 έγινε το ετήσιο World Internet Conference, για να ανακοινωθεί πως εξελίσσεται σε μόνιμο οργανισμό, αφιερωμένο σε αυτό που ο ηγέτης της χώρας των 650.000.000 ενεργών χρηστών, Σι Τζινπινγκ περιέγραψε ως “παγκόσμια ανάπτυξη και διακυβέρνηση του Διαδικτύου”.

Μεταξύ άλλων, στο συγκεκριμένο συνέδριο έχει μιλήσει στο παρελθόν και ο Έλον Μασκ, ενώ έχει παραστεί -προ πενταετίας- ο Τιμ Κουκ της Apple και ο Σουντάρ Πιτσάι της Google.

Όπως διευκρινίστηκε είναι το μέσο που θα αντιμετωπίσει τη διάθεση των ΗΠΑ και των ετέρων τους, να υπερασπίζονται ένα όραμα διακυβέρνησης διαδικτύου, με τα οποία δεν συμφωνεί η Κίνα. Χώρα που έχει τους περισσότερους χρήστες όλων -για τον ευνόητο λόγο- και κατά τον Σι αυτό δίνει το δικαίωμα να έχει ο ηγέτης άποψη, σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση παγκόσμιων κανονισμών.

Κατ’ αυτόν πρέπει να περιλαμβάνουν το δικαίωμα των κυβερνήσεων στο να λογοκρίνουν και να μπλοκάρουν ό,τι κρίνουν πως πρέπει να κρατήσουν μακριά από τους πολίτες τους. Και για αυτό προχώρησε στη δημιουργία του οργανισμού που θα προωθήσει αυτές τις ιδέες -ασκώντας σχετικές πιέσεις.

Να θυμίσω εδώ πως η Κίνα έχει δημιουργήσει το ‘Great Firewall’, δηλαδή το Σινικό Τοίχος ελέγχου όσων γίνονται στο διαδίκτυο, με τη χρήση διαφόρων τεχνολογιών. Αυτό κρατάει μακριά από τους Κινέζους όλες τις δημοφιλείς πλατφόρμες του κόσμου (Facebook, Google, Twitter, YouTube, WhatsApp κα).

Την ιδέα για το δικαίωμα κάθε κυβέρνησης να κρίνει τι πρέπει να βλέπουν και να γράφουν οι χρήστες στο Internet, την είχε προτείνει ο ηγέτης του κυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας για πρώτη φορά το 2015, στο τότε Παγκόσμιο Συνέδριο Internet, ως “κυριαρχία του κυβερνοχώρου”.

Τότε μετείχαν στο συνέδριο η Ρωσία, το Πακιστάν, το Καζακστάν, το Κιρζικιστάν και το Τατζικιστάν. Φέτος, σύμφωνα με τους Κινέζους, στον νεοσυσταθέντα οργανισμό υπάρχουν 18 χώρες και έχουν προσελκυστεί 100 μέλη “συμπεριλαμβανομένων παγκοσμίου φήμης ηγετών του Διαδικτύου, έγκυρων φορέων του κλάδου, εισακτέων στο Διαδίκτυο Hall of Fame και άλλων”. Δεν δόθηκαν περισσότερες λεπτομέρειες. Ωστόσο, κάποια sites έγραψαν πως στο γκρουπ των χωρών που έγιναν συνεργάτες είναι το Αφγανιστάν, η Βόρεια Κορέα, η Καμπότζη και η Συρία.

Μην το παίρνεις για αστείο

Όπως έγραψε το Politico η σταθερή διάθεση που δείχνει η Κίνα να κάνει τα δέοντα, ώστε οι λογοκρισίες να γίνουν νόμιμες δεν είναι κάτι που πρέπει να εκληφθεί ως αστείο. “Η σταθερή επέκταση της παρουσίας της Κίνας σε βασικούς οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, συμπεριλαμβανομένου του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ, που καθοδηγεί τη χάραξη οικονομικής πολιτικής του ΟΗΕ, αντανακλά τις σκόπιμες προσπάθειες του Πεκίνου να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στη διαμόρφωση των κανόνων του διεθνούς συστήματος.

Η κινεζική κυβέρνηση έχει εκμεταλλευτεί τον ηγετικό της ρόλο στη Διεθνή Ένωση Τηλεπικοινωνιών, την υπηρεσία του ΟΗΕ για την τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών, ώστε να θεσπίσει πρότυπα τηλεπικοινωνιών που ευθυγραμμίζονται με το καθεστώς λογοκρισίας και επιτήρησης της Κίνας.

Ο Γενικός Γραμματέας της, Ίτου Ζάο Χουλίν ηγήθηκε των προσπαθειών χειραγώγησης της τεχνολογίας και της διακυβέρνησης του Διαδικτύου και της κινητής τηλεφωνίας 5G, υποστηρίζοντας το σχέδιο της κινεζικής εταιρείας τεχνολογίας Huawei για μια αρχιτεκτονική Διαδικτύου“.

Θα έλεγες πως το μέλλον δεν φαίνεται ιδιαίτερα ευοίωνο.