Σ. ΚΟΥΤΡΟΥΒΙΔΗΣ: ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΒΛΕΠΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΚΑΤΑΜΑΤΑ, ΟΧΙ ΜΕ ΠΑΡΩΠΙΔΕΣ

Κάλλιο αργά, παρά ποτέ. Η αναμόρφωση του Μουσείο Εθνικής Αντίστασης που βρίσκεται στους Κορυσχάδες Ευρυτανίας ολοκληρώθηκε μετά από πέντε χρόνια εργασίας αλλά και δυσκολιών για να χαρίσει στους επισκέπτες μία νέα, συνολικότερη όψη του έπους της Εθνικής Αντίστασης και ιδιαίτερα του Εθνικού Συμβουλίου που έμεινε στην ιστορία ως η Βουλή της Ελεύθερης Ελλάδας.

To Μagazine είχε τη χαρά να συνομιλήσει με τον Στάθη Κουτρουβίδη, ιστορικό και επιστημονικό επιμελητή της έκθεσης “Εθνικό Συμβούλιο: Η Βουλή της Ελεύθερης Ελλάδας, Μάης 1944” για τη διαδικασία της δημιουργίας του μουσείου αλλά και την επούλωση των συλλογικών τραυμάτων που άνοιξαν την εποχή της Κατοχής μέσα από τη γνώση και την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων.

Ποιες δυσκολίες συναντήσατε μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια;

Επειδή εξ αρχής εμπλέκονταν αρκετοί φορείς σ’ αυτή τη διαδικασία υλοποίησης του έργου, νομίζω ότι έπρεπε να υπάρχει μία δυνατότητα καλύτερης συνεννόησης. Δεν υπήρχε πάντα. Και αυτός ήταν ο λόγος που καθυστέρησε τόσο πολύ να ολοκληρωθεί το έργο.

Θυμίζω ότι η όλη προσπάθεια ξεκίνησε από το 2019 επί προεδρίας της Βουλής του Νίκου Βούτση και συνεχίστηκε βέβαια στη σημερινή προεδρία του Κωνσταντίνου Τασούλα, σε συνεργασία με τον δήμο Καρπενησίου, την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας, το Ίδρυμα Κόκκαλη και το Υπουργείο Πολιτισμού.

Όλοι βέβαια συνεισέφεραν προκειμένου να ολοκληρωθεί το έργο και να φτάσουμε σε αυτό το αποτέλεσμα. Στην πορεία βέβαια προέκυψαν και άλλα προβλήματα, που νομίζω όμως εκ του αποτελέσματος δεν ήταν σημαντικά και έτσι ξεπεράστηκαν.

.
Τι διαφορετικό βλέπουμε τώρα στους Κορυσχάδες σε σχέση με αυτό που βλέπαμε πριν τελειώσει αυτό που τελικά δημιουργήσατε;

Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει καμία σχέση με την προηγούμενη κατάσταση. Πριν, στο ιστορικό χώρο του Σχολείου. υπήρχαν αντίγραφα φωτογραφιών του λεγόμενου και φωτογράφου της αντίστασης Σ. Μελετζή τα οποία είχε δωρίσει ο ίδιος στο μουσείο και τα οποία και εμείς σήμερα εντάσσουμε στη σημερινή έκθεση. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι οι φωτογραφίες του Μελετζή, κυρίως σε ότι αφορά το Εθνικό Συμβούλιο και τις διαδικασίες του Μαΐου του 1944, είναι οι μοναδικές που έχουν διασωθεί.

Το μεγαλύτερο κομμάτι της έκθεσης και του μουσείου επομένως σχετίζεται με το Εθνικό Συμβούλιο και τη λειτουργία του και αποτελεί το επίκεντρο αυτής της έκθεσης. Παρ’ όλα αυτά όμως, το υλικό εμπλουτίστηκε και με άλλες θεματικές ενότητες. Μπορεί να διατρέξει κανείς πλέον σε όλη την πορεία της Εθνικής Αντίστασης, από τις πρώτες ενέργειες έως και την κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου.

Απεικονίζεται, ας πούμε, ο Μαθιός Πόταγας από τη Βυτίνα ο οποίος, αν και μαθητής ακόμα, δημιουργεί μία ομάδα αντίστασης, προμηθεύεται δυναμίτιδα και επιχειρεί μαζί με άλλα μέλη της νεανικής του ομάδας να ανατινάξει ένα γερμανικό φορτηγό. Εν συνεχεία τον σκοτώνουν συνθλίβοντας το κεφάλι του. Ο Πόταγας απεικονίζεται και υπάρχει στο μουσείο. Εκτός όμως από τις μάχες και τα όπλα, υπάρχουν και άλλες στιγμές της αντίστασης, όπως οι συνδιασκέψεις της ΕΠΟΝ, οι ηγέτες των αντιστασιακών οργανώσεων, απεικονίζονται επίσης κληρικοί με όπλα.

Το δεύτερο κομμάτι της έκθεσης έχει να κάνει με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου, μία εξέλιξη κομβικής σημασίας για την Εθνική Αντίσταση διότι, εκτός των άλλων, σε αυτήν την ενέργεια δρουν από κοινού διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις, αλλά και αποτελεί την αφετηρία της γενίκευσης της αντίστασης. Μετά περνάμε στις εκλογές τον Απρίλιο του 1944 και στις εργασίες του Εθνικού Συμβουλίου τον Μάιο και εν συνεχεία ασχολούμαστε με αυτό που ιστορικά έχει καταγραφεί ως «μάχη της σοδειάς».

Τον αγώνα, δηλαδή, των αντιστασιακών οργανώσεων και του λαού για τη σωτηρία της σοδειάς και την εκμετάλλευση της παραγωγής, το πως αυτή δεν θα καταλήξει στους Γερμανούς με στόχο να μην επαναληφθούν τα φαινόμενα πείνας που εμφανίστηκαν το χειμώνα του 41-42. Μιλάμε για γεγονός κεντρικής σημασίας για την Εθνική Αντίσταση.

Ένα ακόμη κομμάτι έχει να κάνει με την απελευθέρωση. Το Εθνικό Συμβούλιο και η διεξαγωγή του, δηλαδή η Βουλή των Ελλήνων της κατοχικής περιόδου, επιτάχυνε τις εξελίξεις και οδήγησε στην απελευθέρωση με πολύ πιο ταχείς ρυθμούς, ενώ παράλληλα έθεσε τον καμβά της διαπραγμάτευσης με την κυβέρνηση του Καΐρου, τις συμμαχικές δυνάμεις.

Αυτό αποτυπώνεται σχεδόν στο σύνολο της χώρας, έχουμε εικόνες από την απελευθέρωση της Μυτιλήνης, του Βόλου, του Κιάτου και του Ναυπλίου, της Λαμίας, της Θεσσαλονίκης, των Ιωαννίνων, της Αθήνας βέβαια, της Καλαμάτας, της Κορίνθου κ.α.

Ένα άλλο τμήμα της έκθεσης ασχολείται με την καθημερινότητα των ανθρώπων. Υπάρχει μία ποικιλία εικόνων και φωτογραφιών που υποβάλλουν τον επισκέπτη του Μουσείου στη σκέψη ότι οι άνθρωποι εκτός του αγώνα στον οποίο είχαν αφιερωθεί, έπρεπε να βρουν τρόπο να ζήσουν, να επιβιώσουν, αλλά την ίδια στιγμή να βρουν τρόπους να οραματιστούν το μέλλον και να βάλουν στη ζωή τους ένα τόνο αισιοδοξίας.

Eπίσης, ένα τμήμα ασχολείται με το πρωτότυπο υλικό των σχεδίων που έκανε ο ζωγράφος και χαράκτης Βάλιας Σεμερτζίδης όταν ήταν στο βουνό την περίοδο που διεξαγόταν το Εθνικό Συμβούλιο. Μάς τα παραχώρησε η σύζυγός του Καλλιρρόη στη Βιβλιοθήκη της Βουλής. Και τέλος, έχουμε τις φωτογραφίες των Εθνοσυμβούλων με βασικά στοιχεία του βιογραφικού τους.

Όλα αυτά όμως τα βλέπει ο επισκέπτης σε έναν χώρο που σε υποβάλλει με την ιστορικότητά του, με τις τοιχογραφίες που αποκαλύφθηκαν στους τοίχους, με την αναπαράσταση του Εθνικού Συμβουλίου, ακόμα και με το βαθύ πράσινο που συνδέει νοερά το χώρο με τον περιβάλλοντα χώρο.

Από που αντλείται το υλικό;

Εκτός από τις φωτογραφίες του φωτογράφου της αντίστασης Σ. Μελετζή, υπήρξαν πολλοί φορείς – δημόσιοι και ιδιωτικοί – ανάμεσά τους τα ΑΣΚΙ, το Αρχείο του ΚΚΕ, η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, το Πολεμικό Μουσείο κ.α. αρχειακοί φορείς αλλά και ιδρύματα όπως το Ίδρυμα Κωνσταντίνου Σημίτη που μας παραχώρησαν υλικό και τεκμήρια. Ιδιαίτερη μνεία όμως χρειάζεται να γίνει στους ιδιώτες – που πήραν την υπόθεση αυτή στα χέρια τους – και οι οποίοι πρόσφεραν υλικό στο μουσείο έτσι ώστε να διαμορφωθούν ανάλογα τα εκθέματα στον χώρο και συνεισέφεραν κυρίως στο επίπεδο της.

Μεταξύ των εκθεμάτων, υπάρχει και ανέκδοτο υλικό, που βλέπει για πρώτη φορά το φως, ιδιαίτερα από την περίοδο της απελευθέρωσης. Θεωρώ ότι το υλικό είναι πλήρες και σε συνδυασμό με τα κείμενα που συνοδεύουν τις ενότητες δημιουργούν μια ικανοποίηση στον επισκέπτη.

Τι προσθέτει όλο αυτό το υλικό στην ιστορική μνήμη τώρα που συμπληρώνονται (στο τέλος του έτους) 80 χρόνια από την απελευθέρωση;

Πρώτα απ’ όλα μάς μεταφέρει αρκετά πληρέστερα το τι συνέβη την περίοδο αυτή, εκείνα τα δύσκολα χρόνια της κατοχής. Όλα όσα βλέπουμε έρχονται σε πλήρη αντίθεση με πράγματα που έχουν διατυπωθεί τώρα τελευταία από ιστορικούς και πολιτικούς επιστήμονες και τα οποία κινούνται στην κατεύθυνση αναθεώρησης της ιστορίας, επιχειρώντας δυστυχώς να συσχετίσουν πράγματα του σήμερα με εκείνην την περίοδο, κάνοντας αναχρονισμούς και άλματα. Επιπρόσθετα, επιβεβαιώνονται πράγματα σε σχέση με αυτά που ήδη ξέραμε.

Εξηγούμαι: Και το ΕΑΜ και το ΚΚΕ που αποτέλεσε τον κύριο κορμό του απελευθερωτικού αγώνα από τα μέσα του 43, διεκδίκησε τη δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας, μέσα από διαπραγματεύσεις τόσο με τις άλλες πολιτικές δυνάμεις και την κυβέρνηση του Καΐρου όσο και τους συμμάχους.

Στο πλαίσιο αυτό το ΕΑΜ επιχειρεί να βάλει και τους υπόλοιπους στη συζήτηση με τους δικούς του όρους, χωρίς να το πετυχαίνει, λόγω των τραγικών γεγονότων που ακολούθησαν (Δεκεμβριανά και επέμβαση αγγλικών δυνάμεων). Ταυτόχρονα όμως, αν και δεν το κατόρθωσε στο βαθμό που θα ήθελε, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τους όρους με τους οποίους αυτή η συζήτηση διεξήχθη.

Προφανώς δεν είναι τυχαίο ότι το Εθνικό Συμβούλιο συνεδριάζει στην ορεινή Ευρυτανία. Έτσι δεν είναι;

Δεν είναι τυχαίο, πράγματι. Βρίσκεται στο κέντρο του ελλαδικού χώρου που έχει ήδη απελευθερωθεί από τη γερμανική κατοχή. Οι Κορυσχάδες, τέλος, βρίσκονταν στον πυρήνα του αντιστασιακού χώρου. Το σημείο επίσης ήταν πολύ δύσκολο να εντοπιστεί από τα γερμανικά αεροπλάνα, αν και οι σύνεδροι ήταν προετοιμασμένοι γι’ αυτό το ενδεχόμενο με αντιαεροπορικά, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες. Η Πίνδος επίσης ήταν ο χώρος στον οποίο οι ιταλικές μονάδες που βρίσκονταν αρχικά σ’ αυτό το τμήμα είχαν παραδώσει τα όπλα τους, και κάποιοι από τους Ιταλούς τάχθηκαν με το μέρος των αντάρτικων ομάδων.

Βοηθούν τέτοιου είδους εκθέσεις, τέτοιου είδους δράσεις ιστορικής μνήμης, για να επουλωθούν οι πληγές που άνοιξαν εκείνη την περίοδο και στη συνέχεια;

Νομίζω ότι πιο σημαντικό είναι ότι πρέπει το παρελθόν να το βλέπει κανείς κατάματα και όχι με παρωπίδες ή με επιλεκτικές αποσιωπήσεις. Η άλλη επιλογή, αυτή που ακολουθήθηκε για πολλά χρόνια, θα ήταν να κλείσουμε τα μάτια και να πούμε ότι δεν συνέβη τίποτα ή να παραποιήσουμε όσα συνέβησαν. Καλό είναι να αντιμετωπίζουμε το παρελθόν με ακρίβεια, με επιστημονική επάρκεια, με πλήρη επίγνωση του τι συνέβη προσπαθώντας να κατανοήσουμε το πώς και το γιατί. Μία τέτοιου είδους αντιμετώπιση μάς αποκαλύπτει πολλά πράγματα και μάς δημιουργεί μία πιο στέρεα βάση επικοινωνίας και συνεννόησης στο παρόν, ακόμα και αν υπάρχουν διαφωνίες και διαφορετικές προσεγγίσεις ή πολιτικές.

Μήπως υπάρχει η παγίδα να πιστέψει ο κόσμος ότι η αντίσταση ήταν παλλαϊκή ενώ στην πραγματικότητα ξέρουμε το αντίθετο, ότι δηλαδή πολύς κόσμος συνεργάστηκε με τον κατακτητή;

Είναι νομίζω ένας υπαρκτός κίνδυνος αυτός. Έχω την αίσθηση ότι χρειάζεται κάθε φορά να μπαίνουν στην κουβέντα όλες οι διαστάσεις αυτής της πορείας. Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι αν και στο μουσείο ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με όλα τα στάδια της αντίστασης, βρισκόμαστε ήδη στο προχωρημένο 44. Ήδη ξέρουμε τα προς που πηγαίνει ο πόλεμος, οι σύμμαχοι επιχειρούν να παρέμβουν ενεργά και συζητούν ήδη για τις σφαίρες επιρροής διεθνώς.

Αν δει κανείς από που προέρχονται οι άνθρωποι που συγκροτούν το Εθνικό Συμβούλιο, διαπιστώνει ότι έχουμε να κάνουμε όχι μόνο με προερχόμενους από το ΚΚΕ και τα υπόλοιπα κόμματα που έχουν συγκροτήσει το ΕΑΜ αλλά και από άλλους πολιτικούς χώρους. Υπάρχουν οι αριστεροί φιλελεύθεροι, όπως ο Λεωνίδας Καραμαούνας για παράδειγμα. Έχει ξεπεραστεί ακόμα και το εύρος του ΕΑΜ στην εκπροσώπηση.

Ο Βασίλης Ρούφος, ας πούμε, ήταν προβεβλημένο στέλεχος του Λαϊκού Κόμματος από την Πάτρα, πολλά χρόνια βουλευτής εκεί. Στη Βουλή αυτή άλλωστε κλήθηκαν να συμμετάσχουν και όλοι όσοι θα αποδέχονταν την πρόσκληση της ΠΕΕΑ από τη Βουλή του 1936 που κατήργησε ο Μεταξάς. Η Βουλή αυτή αναμφισβήτητα εγγράφεται στη μεγάλη και σπουδαία κοινοβουλευτική παράδοση της χώρας.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης το επίπεδο της συζήτησης που διεξήχθη εκείνες τις ημέρες στις Κορυσχάδες. Είναι εντυπωσιακά υψηλό και ουσιαστικό. Συζητούν με βαθιά γνώση του τι λένε και η πολιτική τους αποκτά υπόσταση στο απελευθερωμένο κομμάτι την αμέσως επόμενη περίοδο. Δημιουργούν έτσι ατμόσφαιρα αισιοδοξίας στις περιοχές εκείνες που εξακολουθούν να βρίσκονται υπό κατοχή.

Ο σπόρος είχε φυτευτεί. Μίλησαν και εφάρμοσαν πολιτικές για τη λαϊκή δικαιοσύνη, την αυτοδιοίκηση, για την εκπαίδευση, γεγονός εντυπωσιακό. Όπως επίσης ότι για πρώτη φορά εκλέχτηκαν και πέντε γυναίκες μέσα από αδιάβλητες εκλογές και στις οποίες συμμετείχαν πάνω από 1.800.000 εκατομμύριο ψηφοφόροι. Στο διάστημα που συνεδριάζουν στους Κορυσχάδες, διεξάγεται ταυτόχρονα και η διάσκεψη του Λιβάνου. Εκεί έχει πάει ο πρόεδρος της ΠΕΕΑ με αντιπροσωπεία.

Φαίνεται ότι ενώ η αρχική γραμμή του Σβώλου ήταν πιο σκληρή, τελικά καταγράφεται υποχώρηση και αυτό δημιουργεί αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της ΠΕΕΑ και οξύνει τις εσωτερικές διεργασίες.