ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΘΑ ΑΝΗΚΕΙ Η ΑΘΗΝΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ;

To Airbnb άλλαξε την περασμένη δεκαετία τον τρόπο που ζούμε, δουλεύουμε και ταξιδεύουμε. Η επίδρασή του στις σύγχρονες οικονομίες, και στον τρόπο ζωής μας, είναι τόσο πολυδιάστατη που καταλήγει αντιφατική. Είναι υπέροχο όταν μας βοηθά να διαμένουμε προσιτά και πιο «αληθινά» στα μέρη που επισκεπτόμαστε, υπήρξε σωτήριο για μια μερίδα ανθρώπων που βρήκαν έξτρα εισόδημα σε μια ταραγμένη οικονομικά περίοδο, στο τέλος της ημέρας όμως μοιάζει με τον Δούρειο Ίππο που αμφισβητεί την ίση πρόσβαση (ίσως και το ίδιο το δικαίωμα) στην στέγαση.

Στην Ελλάδα νομιμοποιήθηκε στα τέλη του 2015/αρχές του 2016. Συνδυάστηκε δηλαδή με μια περίοδο που, και για γεωπολιτικούς λόγους, η Αθήνα άλλαξε πίστα και μπήκε σε καθεστώς «υπερτουρισμού». Είτε ως τελικός προορισμός, είτε ως ολιγοήμερο transit πριν τα νησιά. Τα ενοίκια εκτινάχθηκαν. Σε κάθε παρέα, έτσι και στη δική σας, κάποιος έχει να διηγηθεί μια βασανιστική ιστορία αναζήτησης διαμερίσματος που περνά από τις συμπληγάδες ιδιοκτητών που ανακάλυψαν την πλατφόρμα κι έδιωξαν τους ενοικιαστές τους, μεσιτών που προσπαθούν να πουλήσουν πανάκριβο πάγο σε φτωχούς Εσκιμώους και, κυρίως, funds από το εξωτερικό που αγόρασαν ολόκληρες πολυκατοικίες ή μπλοκ διαμερισμάτων, προχώρησαν σε φασόν ινσταγκραμικές ανακαινίσεις και τα απέκλεισαν από την μακροχρόνια μίσθωση. Οι «ελκυστικές», «μποέμικες», «ενδιαφέρουσες» γειτονιές της Αθήνας έγιναν κομμάτια μιας Airbnb-land που όλο και μεγάλωνε καταβροχθιζοντας το gentrification του ευρύτερου κέντρου – Κουκάκι, Πετράλωνα, Εξάρχεια, Παγκράτι, Κυψέλη, τώρα Νέος Κόσμος. Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, έγιναν και οι Αθηναίοι priced out από την ίδια τους την πόλη. Γιατί δεν είναι μόνο η τιμή των ενοικιών, αλλά και η γενικότερη αναπροσαρμογή των υπηρεσιών του κέντρου σε «τιμές τουριστών». Σε μια πόλη, μάλιστα, πυκνοκατοικημένη που δεν έχει τη δυνατότητα να επεκτείνεται και να επανεφευρίσκει διαρκώς τον εαυτό της.

Στη Βαρκελώνη οι ντόπιοι έκαιγαν τα λάστιχα των τουριστικών πούλμαν. Το Άμστερνταμ απαγόρευσε το Airbnb σε τρεις ιστορικές γειτονιές του. Οι δύο αυτές πόλεις, χαρακτηριστικά παραδείγματα του Airbnb effect, ενώθηκαν μαζί με άλλες εννιά (Βερολίνο, Μπορντό, Βρυξέλλες, Κρακοβία, Μόναχο, Παρίσι, Βαλένθια και Βιέννη) για να φτιάξουν μια συμμαχία πόλεων που ζήτησε κοινή ευρωπαϊκή νομοθεσία και περιοριστικά μέτρα στις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Με δυο λόγια, κανόνες.

Η Αθήνα θα μπορούσε να είναι μια από αυτές. Αλλά, παράλληλα έχει και τις ιδιαιτερότητές της. Το κέντρο της δεν είναι ακριβώς το λαμπερό της κομμάτι, ούτε πιο ακριβό από τα καλά προάστια. Το Airbnb, κι αυτό είναι λάθος να παραγνωρίζεται, αποτέλεσε σοβαρή οικονομική διέξοδο για ανθρώπους που τσακίστηκαν από την κρίση, ενώ έδωσε λύση αξιοποίησης σε αμέτρητα άδεια ακίνητα.

Από την άλλη, όλοι ξέρουμε ότι η κρίση πια (περισσότερο από ξεπεράστηκε) αποτελεί τη νέα πραγματικότητα. Το 80% των ενηλίκων έως 30 ετών στην Ελλάδα συγκατοικεί με τους γονείς του (δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στις 40 χώρες του ΟΟΣΑ, πίσω μόνο από την Ιταλία). Κάτι που προφανώς συνδέεται με το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης (63%, 10ο στη λίστα του ΟΟΣΑ). Και μας οδηγεί σε ένα πολύ σημαντικό νούμερο που διαλύει ίσως και κάποιους μύθους για το «φθηνό κόστος στέγασης» στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την έρευνα του πανευρωπαϊκού δικτύου για τη δημόσια, συνεταιριστική & κοινωνική στέγη Housing Europe, το μέσο ελληνικό νοικοκυριό καταβάλλει πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του (μετά από φόρους και κοινωνικές μεταβιβάσεις) για την κάλυψη των αναγκών στέγασης. Είναι το μεγαλύτερο στην ΕΕ, ένα ακραίο νούμερο (21.1% ο ευρωπαϊκός μέσος όρος) που προφανώς έχει εκτοξευθεί λόγω της φτωχοποίησης που έφερε η δεκαετία της κρίσης και παραμένει υψηλό όσο παραμένει ψηλά και η ανεργία.

Κι εδώ μπαίνει η πανδημία που άλλαξε συγκλονιστικά το τοπίο.

Ο τουρισμός μπήκε στο ψυγείο κι αυτό είχε σαν συνέπεια να καταρρεύσουν οι βραχυχρόνιες μισθώσεις. Δημιουργήθηκαν οξύμωρα. Ας πούμε, οι ιδιοκτήτες των Airbnb, υποστηρικτές της ευέλικτης οικονομίας διαμοιρασμού που είναι απέναντι στα κρατικά regulations, να ζητούν βοήθεια από το κράτος. Αλλά, και παράλληλα τα ενοίκια π.χ. εντός του Δήμου Αθηναίων να παραμένουν ψηλά παρότι πολλοί επέστρεψαν στην κλασική μακροχρόνια μίσθωση. Μήπως δεν φταίει τελικά το Airbnb που έχουν ανέβει τα ενοίκια; Ή μήπως η αγορά του καθορίζεται πλήρως από μεγάλους παίκτες που έχουν την πολυτέλεια να περιμένουν την «κανονικότητα»;

2 στοιχεία που ίσως απαντούν (από την εξαιρετική έρευνα του Σωτήρη Σιδέρη πάνω στο θέμα): α) μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2019 πραγματοποιήθηκαν πάνω από 5000 αγοραπωλησίες μέσω του προγράμματος της χρυσής βίζας στην Ελλάδα, με το 80% των ακινήτων να βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, β) το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς οι ιδιοκτήτες που διαθέτουν πάνω από ένα διαμέρισμα στο Airbnb και έχουν de facto εμπορική δραστηριότητα μέσω της πλατφόρμας ήταν λίγο πάνω από το 50% των αντίστοιχων ιδιοκτητών στην Αθήνα. Τι λέτε; Μετά από 1.5 χρόνο πανδημίας, αυτό το ποσοστό θα έχει ανέβει ή όχι;

Σε μια ήδη μπερδεμένη κατάσταση που ο κορονοϊός την μεταλλάσσει εκ νέου, έρχεται να προστεθεί η κατάργηση της προστασίας πρώτης κατοικίας. Καθώς από την 1η Ιουνίου πρέπει να εφαρμοστεί το αποτέλεσμα της συμφωνίας της κυβέρνησης με τους θεσμούς, στο πλαίσιο της αξιολόγησης του περασμένου Ιανουαρίου, σε συνδυασμό με το νέο πτωχευτικό κώδικα.

Τις προηγούμενες εβδομάδες διαβάζουμε ειδήσεις για το πάγωμα των πλειστηριασμών με πρωτοβουλία της κυβέρνησης. Το θέμα είναι ταμπού στην Ελλάδα, τα κυβερνώντα κόμματα – ανεξαρτήτως ιδεολογικής κατεύθυνσης – ξέρουν ότι η ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις των θεσμών και στο πολιτικό κόστος των εξώσεων είναι ισορροπία τρόμου. Παρολ’ αυτά, σύμφωνα με την έρευνα του iMEdD Lab, περισσότεροι από 46.000 ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί έχουν γίνει τα τελευταία 3,5 χρόνια. το 88% έχει γίνει με εμπλοκή των τραπεζών, ενώ σημειώθηκε κατακόρυφη αύξηση πλειστηριασμών το 2020 (ειδικά τους μήνες Σεπτέμβριο-Οκτώβριο ανάμεσα στα lockdown). Εδώ, τελικά, η πανδημία, δεν πάγωσε τα πράγματα.

Σε μια πόλη που η κοινωνική κατοικία απουσιάζει και το τουριστικό ενδιαφέρον είναι βέβαιο ότι θα επανέλθει, είναι μεγάλο ερωτηματικό πώς θα αλλάξει το τοπίο της στέγασης η μη προστασία της πρώτης κατοικίας. Ιδίως όταν στήνεται παράλληλα με τους πλειστηριασμούς ένα offshore μονοπάτι με εταιρείες απαιτήσεων (αντιδεοντολογικά συνδεδεμένες με τις τράπεζες) που επενδύουν πάνω στο χρέος των νοικοκυριών, δημιουργώντας κέρδος μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων σε τρίτες χώρες.

Όταν αφήσουμε την πανδημία πίσω μας, ξανασπάσουμε το ρεκόρ αφίξεων και ξαναβγάλουμε το διαμέρισμά μας στο Airbbnb, σε ποιον άραγε θα ανήκει η Αθήνα;