ΣΕΡΕΜΠΡΕΝΙΚΟΦ: “ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΑΝΑΧΤΙΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ – ΕΠΕΙΔΗ ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΑΝ ΣΕ ΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΟ”

Μια από τις πιο σημαντικές καλλιτεχνικές φιγούρες της Ρωσίας, ο Κίριλ Σερεμπρένικοφ, είναι ελεύθερος.

Καλλιτεχνικός διευθυντής του Gogol Center της Μόσχας, πολυβραβευμένος σκηνοθέτης θεατρικών, μπαλέτων, και φυσικά σινεμά, ο Σερεμπρένικοφ βρισκόταν για χρόνια σε κατ’οίκον περιορισμό από το καθεστώς Πούτιν παρότι για καιρό δεν είχαν απαγγελθεί κατηγορίες. Μέσω του Gogol φερόταν να είχε υπεξαιρέσει χρήματα, όμως πολλές φωνές μιλούσαν για εμφανή προσπάθεια του Πούτιν να στείλει μήνυμα προς ένα δημόσιο πρόσωπο που στέκεται κριτικά απέναντί του.

Ο σκηνοθέτης είχε έρθει ανοιχτά σε κόντρα με τις πολιτικές Πούτιν, στηρίζοντας δημόσια τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα και κατακρίνοντας την εισβολή στην Κριμαία. Τα εικαστικά επιβλητικά έργα του πάντοτε διαπερνά μια κριτική στάση απέναντι στο καθεστώς και τις διάφορες μορφές που αυτό παίρνει. Ένα από αυτά, το απελευθερωτικά πανκ βιογραφικό μιούζικαλ Καλοκαίρι (Leto) είχε κάνει πρεμιέρα στις Κάννες πριν 4 χρόνια, απουσία του ίδιου, με τους ηθοποιούς της ταινίας να κρατούν χαρτόνια με το όνομά του στο κόκκινο χαλί.

Στις περσινές Κάννες παρουσίασε το Petrov’s Flu για το οποίο είχε μιλήσει σε δημοσιογράφους μέσω Zoom. Αλλά φέτος, επιτέλους, μπορεί να ταξιδέψει ξανά. Εγκατεστημένος πλέον στο Βερολίνο (αν και ταξιδεύει διαρκώς, όπως μας είπε, σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις), για τη νέα του ταινία ήρθε επιτέλους στις Κάννες. Κι αν στα χαρτιά μοιάζει με κάποια επιβλητική βιογραφία εποχής –και υπό μία έννοια είναι–, το Tchaikovsky’s Wife στην πραγματικότητα φέρει πάνω του όλα τα σημάδια των βιωμάτων του σκηνοθέτη. (Η ταινία θα κυκλοφορήσει στην Ελλάδα σε διανομή Weirdwave.)

Ένα άκρως κλειστοφοβικό, ασφυκτικό κομμάτι δωματίου που εστιάζει στον αποτυχημένο του γάμο με την Αντονίνα Μιλιούκοβα, αποτυπωμένο μέσα από την οπτική της ίδιας καθώς ο κόσμος γύρω της στενεύει, σφίγγει, γίνεται όλο και πιο απειλητικός– οδηγώντας την στην τρέλα. Ο Σερεμπρένικοφ δεν βρίσκεται πια σε καθεστώς αποκλεισμού, αλλά το Tchaikovsky’s Wife σίγουρα είναι το εμπύρετο όνειρο ενός ανθρώπου που ασφυκτιεί, που δεν ξέρει πώς να αναζητήσει την ελευθερία που έστω λαχταρούσαν οι ήρωες του Leto.

Στις φετινές Κάννες, ένας από τους σκηνοθέτες που θελήσαμε περισσότερο να αναζητήσουμε, ήταν ο Σερεμπρένικοφ. Για όλους τους παραπάνω λόγους και όχι μόνο. Όλη μας η συζήτηση θα δημοσιευθεί κατά την κυκλοφορία του φιλμ στην Ελλάδα, όμως αυτό είναι ένα απόσπασμα, μια κουβέντα για το πού βρίσκεται ο ίδιος, για το πώς νιώθει βλέποντας τον Πούτιν να «πατά το κουμπί» του πολέμου, και για το ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης σε όλα αυτά.

Είναι παράξενο να βρίσκεσαι εδώ;

Είναι καλό και είναι συγκινητική στιγμή όταν όλοι σε χειροκροτούν και δεν χρειάζεται να κλαις μόνος με τον εαυτό σου.

Είχες έγνοια για το ότι θα ερχόσουν; Για αντιδράσεις;

Είμαι άνθρωπος που κάνει τέχνη και μισεί τους πολιτικούς και μάλλον το παρατήρησαν και αποφάσισαν να μου επιστρέψουν το συναίσθημα, να μου πουν σε μισούμε και γαμώ την τέχνη σου. Για μένα το θέατρο, η μουσική, το σινεμά, η τέχνη είναι πιο σημαντική από την γαμημένη πολιτική τους. Οπότε η θέση μου ήταν πάντα ίδια.

Η φρικτή στιγμή βέβαια σήμερα είναι ο πόλεμος. Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν είναι πόλεμος. Είναι πόλεμος, κια άνθρωποι σκοτώνονται άλλους, άνθρωποι υποφέρουν, σε υπόγεια για βδομάδες χωρίς φαγητό. Είναι καταστροφή.

Όμως την ίδια στιγμή δεν βρίσκεις πως το σινεμά σου έχει πολιτικές διαστάσεις;

Δεν έχει να κάνει με πολιτική καθόλου. ΟΚ… [λέει κουνώντας το χέρι σα να κάνει νεύμα “μπλα μπλα μπλα”] «όλη η τέχνη είναι πολιτική». Ναι. Αλλά δεν αφορά κάποιο πολιτικό ζήτημα. Το Tchaikovsky’s Wife είναι για μια σχέση ανάμεσα σε ανθρώπους, για μια μάχη δύο εγώ, για ανθρώπους που δεν ακούνε ο ένας τον άλλον. Είναι για το άτομο, για την υποκρισία, για άλλα μοτίβα ή θέματα.

Και να σου πω γιατί μισώ τους πολιτικούς; Γιατί γράφουμε κείμενα, χτίζουμε θέατρα, δημιουργούμε τέχνη, γυρίζουμε φιλμ, συνθέτουμε μουσική, προσπαθούμε να είμαστε μέρος ενός συνόλους, να αναδείξουμε τα κοινά μας, να δείξουμε πως η Ρωσία είναι μέρος της Ευρώπης. Και ξαφνικά ένας γαμημένος ηλίθιος πατάει ένα κουμπί και τα πάντα πρέπει να ξεκινήσουν ξανά από το τίποτα.

Πρέπει να ξαναχτίσουμε τα πάντα. Επειδή τα πάντα καταστράφηκαν σε ένα δευτερόλεπτο.

Έχεις χρόνια στο μυαλό σου τον Τσαϊκόφσκι ως θέμα ταινίας. Αλλά πόσο άλλαξε η προσέγγισή σου μέσα από τις εμπειρίες σου αυτά τα τελευταία χρόνια;

Ο Τσαϊκόφσκι γενικά είναι σαν ιστορία πολύ μακριά από αυτή την ιστορία δωματίου που έκανα τώρα. Όντως, έφτιαξα κάτι πολύ πιο κλειστοφοβικό τελικά. Αλλά είναι απλώς η ιστορία για έναν από τους χαρακτήρες του κόσμου του Τσαϊκόφσκι. Η βιογραφία που θεωρητικά θα έκανα για τη ζωή του, θα ήταν παντελώς διαφορετική. Αλλά χρειάζεται χρόνο και χρήμα και μεγαλύτερο χώρο. Θα πρέπει να το κάνω κάπου αλλού.

Σκοπεύεις να πας ξανά στη Ρωσία;

Κοίτα, έχω πατέρα 90 χρονών, επικοινωνώ μαζί του δύο φορές τη μέρα, πρέπει να του δείξω ότι δεν είμαι μακριά του. Θέλω να τον σώσω κάπως. Αλλά δεν έχω ιδέα.

Φοβάσαι τις αρχές;

Ναι, φυσικά. Αλλά κοίτα, ο φόβος τρώει τα σωθικά όπως ξέρουμε από τον Φασμπίντερ. Είναι καλύτερο να μην νιώθεις καθόλου φόβο. Εδώ νιώθω καλλιτεχνική ελευθερία, μου αρέσουν τα θέατρα που συνεργάζομαι, και πολλοί ρώσοι καλλιτέχνες έρχονται στην Ευρώπη γιατί δεν έχουν μέλλον στην μητέρα πατρίδα και πρέπει να βρουν δικούς τους νέους τόπους. Δύσκολη διαδικασία, αλλά πρέπει να την περάσουμε.

Στην τελετή έναρξης εμφανίστηκε ο Ζελένσκι και μίλησε για τον Τσάπλιν και για την δύναμη του σινεμά. Τι ρόλο παίζει το σινεμά σήμερα για σένα;

Όλα τα φρικτά πράγματα στον κόσμο τα αρχίζουν οι πολιτικοί. Εκείνοι αρχίζουν πολέμους και δημιουργούν φρικτούς νόμους. Εκείνοι μπορούν να τα σταματήσουν κιόλας. Τι μπορούμε τότε εμείς να κάνουμε; Να εξηγούμε στους ανθρώπους ξανά και ξανά. Ότι ο πόλεμος δεν είναι ΠΟΤΕ αποδεκτός. Το φιλμ, το θέατρο, η κουλτούρα γενικότερα πρέπει να ανεβάσουν την ανθρωπότητα, να μιλήσουν για το πόσο εύθραυστος είναι ο άνθρωπος, να εξηγήσουν ότι η ζωή είναι μοναδική, ότι κάθε μία ζωή έχει την υψηλότερη αξία.

Σε επανάληψη ξανά και ξανά, χωρίς σταματημό. Το ότι δεν είναι δυνατόν να σκοτώνουμε άλλους ανθρώπους. Ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον, ο νέος ισχυρός άνθρωπος να μην πατήσει το όποιο κουμπί, επειδή διάβασε ένα βιβλίο, είδε μια ταινία, άκουσε μια μουσική. Πιστεύω πως κάθε κομμάτι τέχνης μας επηρεάζει σε ένα υλικό επίπεδο. Μας ξαναχτίζει και μας σταματά από το να πατάμε αυτά τα γαμημένα κουμπιά.

Όλη η ρωσική τέχνη, η λογοτεχνία, το θέατρο, το σινεμά, αφορά τον άνθρωπο. Έχει να κάνει με το πόσο εύθραυστος είναι ο άνθρωπος, πόσο τρωτός είναι, και πώς είναι σημαντικός και πόση αξία έχει το κάθε ένα ξεχωριστό άτομο. Οι άνθρωποι που ξεκίνησαν τον πόλεμο θέλουν αντιθέτως να καταστρέψουν τους ανθρώπους. Κουλτούρα και πόλεμος, κουλτούρα και καθεστώς δεν πάνε μαζί.

Το καθεστώς πληρώνει για προπαγάνδα, δίνει εκατομμύρια στα media για προπαγανδιστική κάλυψη, ώστε να τους βοηθήσει να ηγηθούν. Δεν θέλουν να πληρώνουν για ανεξάρτητη τέχνη, επειδή η τέχνη εκπροσωπεί κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που πραγματικά θέλουν.

*Η ταινία Tchaikovsky’s Wife του Κίριλ Σερεμπρένικοφ έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο 75ο Φεστιβάλ Καννών και θα έρθει στην Ελλάδα σε διανομή Weirdwave. Ολόκληρη η συνέντευξη θα δημοσιευτεί κατά την κυκλοφορία της ταινίας.

Σημειώσεις από την Κρουαζέτ:

To Διαγωνιστικό ως τώρα…… Μετά τις τρεις πρώτες μέρες έχει αρχίσει να επικρατεί μια κάποια μουρμούρα μπροστά στην απουσία κάποιας ταινίας που αληθινά να ξεχωρίζει. (Υπάρχει μία αλλά είναι ειδική περίπτωση, θα επανέλθουμε.) Αναλόγως ποιο άτομο θα ρωτήσεις θα υπάρξει και κάποιο διαφορετικό «εμένα μου άρεσε το Τάδε» αλλά λείπει και ο ενθουσιασμός, αλλά και μια αίσθηση σύμπνοιας. Είναι ακόμα πρώτες μέρες βέβαια, αλλά ο προβληματισμός αρχίζει και κυκλοφορεί.

Η ταινία-διχασμός…… Το Eight Mountains των βέλγων Φέλιξ βαν Γκρόνινγκεν και Σαρλότ Βάντερμερς έχει αποσπάσει κάθε είδους αντίδραση. Πολλοί εκπλαγήκαμε όταν είδαμε την νέα ταινία του σκηνοθέτη του Broken Circle Breakdown να προστίθεται τελευταία στιγμή στο Διαγωνιστικό, μιας κι ο Βέλγος έκτοτε δεν έχει κάνει κάτι αληθινά καλό. Η ταινία, για την ιστορία δύο φίλων που τους ενώνει μια αγάπη για τα βουνά και τους χωρίζει… εχμ, η ζωή, είναι γυρισμένη σε ratio 4:3 κλείνοντας τους δύο ήρωες (από την παιδική τους ηλικία και διαμέσου των εξερευνήσεών τους καθώς περνάνε τα χρόνια) σε ένα κάδρο που συχνά χωράει μόνο αυτούς, απομακρύνοντας από το μάτι του θεατή την αποστομωτική ομορφιά των ορεινών τοπίων που τους περιτριγυρίζει. Κι εντείνοντας έτσι ακόμα περισσότερο ένα ήδη διαπροσωπικά έντονο δράμα όπου λίγα λέγονται και πολλά εννοούνται.

Η ταινία είναι διασκευή του βιβλίου Οκτώ Βουνά του Πάολο Κονιέτι και οι λογοτεχνικές της ρίζες φαίνονται από τον τρόπο που πολλές πλούσιες θεματικές δεν ξεδιπλώνονται, παρά προκύπτουν ως αφήγηση. Αντ’αυτού το φιλμ ξοδεύει τον μάλλον υπερβολικό χρόνο του (η διάρκεια ξεπερνά τις δυόμιση ώρες) στα τοπία, σε επαναλήψεις μοτίβων, στις σιωπές ανάμεσα στο πάντοτε έξαφνο πέρασμα του χρόνου, και σε ένα είδος περιρρέουσας δραματικότητας που δούλευε πολύ καλύτερα σε ένα πιο αγνό μελόδραμα όπως ήταν το Broken Circle Breakdown.

Η ταινία παραμένει χωρίς διανομή στην Ελλάδα και λογικά οι όποιες προοπτικές της θα κριθουν από το αν θα πάρει κάποιο μεγάλο βραβείο– κάτι που, δεδομένου του διχασμού, δεν είναι καθόλου απίθανο. Εμείς πάντως ούτε στο Διαγωνιστικό δεν θα τη βάζαμε.

Το περιστατικό…… Μια ακτιβίστρια όρμησε γυμνή στο κόκκινο χαλί την ώρα μιας πρεμιέρας έχοντας γράψει με μπογιά στο σώμα της «Σταματήστε να μας βιάζετε» πάνω σε μια σημαία της Ουκρανίας. Το να βλέπει κανείς το περιστατικό σε κανονική ροή προγράμματος είναι κάπως σοκαριστικό, με την έννοια πως ούτε οι κινηματογραφικές σάτιρες δεν αγγίζουν τέτοιο επίπεδο αποστασιοποίησης. Ο συνδυασμός της λάιτ μουσικής της πρεμιέρας, του πλήθους και των καλοντυμένων σταρ που συνεχίζουν να φωτογραφίζονται τριγύρω της, είναι σαν κάτι από το Black Mirror.

Η πρώτη γιούχα…… Μια από τις μακρές παραδόσεις των Καννών, η παραδοσιακή και αγαπημένη γιούχα, εμφανίστηκε φέτος για πρώτη φορά κατά την διάρκεια της 4ης μέρας. Δεν ήταν κάτι εκκωφαντικό, όμως στο τέλος της προβολής του γαλλικού δράματος Brother and Sister, ανάμεσα σε 3-4 διάσπαρτα παλαμάκια ακούστηκαν και μερικά γιουχαϊσματα. Σε μια άλλη προβολή σήμερα το πρωί, ένας αμερικάνος δημοσιογράφος έλεγε με ενθουσιασμό σε έναν συνάδελφό του, «είδα χτες το Brother and Sister… “my first Cannes booing!”». Το πρόσωπό του έλαμπε.

Μετρητής standing ovation…… Άλλη μια μακρά παράδοση των Καννών είναι φυσικά τα υπερμεγέθη standing ovations. Θα δείτε αυτές τις μέρες πολλά τουήτς και άρθρα που διατυμπανίζουν πως «η τάδε ταινία θριάμβευσε στις Κάννες με πεντάλεπτο standing ovation!» αλλά ας το ξεκαθαρίσουμε. Αυτό δεν είναι θρίαμβος, είναι η παρά λίγο αποφυγή καταστροφής. Είναι γνωστό ότι στις Κάννες τα standing ovations κρατούν για πάντα– πριν λίγα χρόνια είχα παρακολουθήσει μια γλυκιά ταινία του Ξαβιέ Ντολάν στην επίσημη πρεμιέρα της, και το standing ovation έφτασε τα 8 λεπτά. (Η ταινία βασικά δεν κυκλοφόρησε ποτέ.) Το Neon Demon είχε αποσπάσει standing ovation 17 λεπτών!

Για να έχετε μια καλύτερη αίσθηση λοιπόν, θα μαζεύουμε κάποια αξιοσημείωτα εδώ, για μέτρο σύγκρισης.

• Coupez (ταινία έναρξης): 5 λεπτά
• Top Gun: Maverick: 5 λεπτά
• Armageddon Time: 6 λεπτά
• Three Thousand Years of Longing: 6 λεπτά
• Hunt: 7 λεπτά

Πρωταθλητής ως τώρα λοιπόν το μεταμεσονύκτιο κατασκοπικό σασπένς θρίλερ από τη Νότιο Κορέα, Hunt, γυρισμένο από τον πρωταγωνιστή του Squid Game. Ενώ αντιθέτως, το πεντάλεπτο του Maverick δεδομένης και της παρουσίας του Τομ Κρουζ που το Φεστιβάλ τίμησε κιόλας, μάλλον λίγα είναι. (Η ταινία ωστόσο είναι φανταστική.) Θα επανερχόμαστε με αυτές τις σημαντικές μετρήσεις.

Η κορυφαία ερμηνεία…… Λέα Σεϊντού στο One Fine Morning της Μία Χάνσεν-Λοβ. Ένα μεστό, ενήλικο δράμα με διακριτικές πινελιές συναισθηματισμού και τρυφερότητας, αλλά και ενός πόνου διαρκείας, το φιλμ είναι από τα highlights ως τώρα. (Προβλήθηκε στο πλαίσιο του Δεκαπενθημέρου των Σκηνοθετών κι έχει διανομή στην Ελλάδα.) Η Σεϊντού είναι έτσι κι αλλιώς μια από τις κορυφαίες ηθοποιούς της γενιάς της, θα την λέγαμε χαμαιλέοντα αν επιχειρούσε να κάνει προφανές στο γυμνό μάτι το πόσο αλλάζει από ρόλο σε ρόλο. Αντ’αυτού συνεχίζει, κάνει ταινία μετά την ταινία δοκιμάζοντας υφές, προσεγγίσεις, τεχνικές, και φτάνοντας κάπως αβίαστα να παραδίδει με καθηλωτικό τρόπο τις παραδοσιακά δραματικές ερμηνείες (όπως στο One Fine Morning), κάνοντάς σε να ξεχάσει πως βλέπεις έναν άνθρωπο να παίζει. Το κάνει να μοιάζει απλό, πώς το λέμε; Σα να βάζεις ένα ποτήρι νερό.

Το 75ο Φεστιβάλ Καννών διεξάγεται 17-28 Μαϊου.