ΣΤΟ BERLIN ALEXANDERPLATZ Ο ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΡΥΜΜΕΝΟΣ ΜΕΣΑ Σ΄ΕΝΑ ΚΑΜΠΑΡΕ
Ο Γιώργος Δάμπασης μιλά στο Magazine με αφορμή των πρωταγωνιστικό του ρόλο στο "Berlin Alexanderplatz" που σκηνοθετεί ο Στάθης Λιβαθινός στο θέατρο της Οδού Κυκλάδων.
Το Berlin Alexanderplatz είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα του Γερμανού συγγραφέα Άλφρεντ Ντέμπλιν (Alfred Döblin) και ένα από τα αριστουργήματα της γερμανικής λογοτεχνίας. Πρωτοεκδόθηκε το 1929 και αποτελεί ένα περίπλοκο και πολυδιάστατο μυθιστόρημα που περιγράφει τη ζωή του Φραντς Μπίμπερκοπφ (Franz Biberkopf), ενός πρώην εγκληματία που προσπαθεί να ξαναρχίσει τη ζωή του στο Βερολίνο της δεκαετίας του 1920.
Η παράσταση που σκηνοθέτησε με ξεχωριστή μαεστρία, λυρισμό και ευαισθησία ο Στάθης Λιβαθινός αναβιώνει ουσιαστικά μία ολόκληρη εποχή και εμπεριέχει μια πληθώρα θεμάτων, από την πολιτική και κοινωνική αναταραχή στη Γερμανία της εποχής, έως την ανθρώπινη αδυναμία και απελπισία. Καθόλου εύκολο σαν εγχείρημα, αν αναλογιστεί κάποιος πως έπρεπε να “δαμαστούν” με τρόπο θεατρικό 500 λογοτεχνικές σελίδες.
Εμείς παρακολουθούμε τους αλλεπάλληλους κύκλους της ζωής ενός προσφάτως αποφυλακισθέντα που απαιτεί από τη ζωή “κάτι παραπάνω από ένα κομμάτι ψωμί”. Ο κύκλος του έρωτα, ο κύκλος της τιμιότητας, ο κύκλος της επιβίωσης, ο κύκλος του θανάτου, μέσα από μια αλυσίδα από συναρπαστικά γεγονότα που συνθέτουν τον τραγικό βίο του Φραντς ή αλλιώς η εποποιία ενός μικρού ανθρώπου στο Βερολίνο του Μεσοπολέμου. Και όλα αυτά στο υπέροχο σκηνικό της Ελένης Μανωλοπούλου που μοιάζει σαν να έχει ξεθαφτεί από το βάθος του χρόνου, σαν ένας σεισμός να έχει φέρει στην επιφάνεια παλιά ερείπια. Ένα γερμανικό καμπαρέ εμφανίζεται και εξαφανίζεται στο πίσω αριστερό βάθος της σκηνής, εκεί λαμβάνουν χώρα συζητήσεις…
Όλοι οι ηθοποιοί (Βασίλης Ανδρέου, Γιώργος Δάμπασης, Νίκος Καρδώνης, Στάθης Κόικας, Λίλλυ Μελεμέ, Πολυξένη Παπακωνσταντίνου, Δημήτρης Παπανικολάου, Μαρία Σαββίδου, Θεόβη Στύλλου, Άρης Τρουπάκης, Δημήτρης Φιλιππίδης) συνθέτουν μία εξαιρετικά δεμένη ομάδα και συνιστούν μία υποκριτική γροθιά με προεξάρχοντα τον Γιώργο Δάμπαση. Ο τελευταίος στον πρωταγωνιστικό ρόλο του Μπίμπερκοπφ δίνει μία σπαρακτική ερμηνεία ενός ανθρώπου-θύμα τόσο της ιστορίας όσο και των διαρκώς λανθασμένων επιλογών του. Η ερμηνεία του διακρίνεται από ιδιαίτερο βάθος, έχει ισορροπημένες κλιμακώσεις και περνά από τον δυναμισμό στην απελπισία με πολύ όμορφο τρόπο.
“Όταν διαβάζω ένα μυθιστόρημα προσπαθώ να γνωρίσω τον συγγραφέα που κρύβεται πίσω από τα γραφόμενα και όχι τόσο τις ιδέες του, τα πιστεύω του και τον τρόπο γραφής του. Αυτά έτσι κι αλλιώς είναι δουλειά επιστημών όπως της φιλολογίας και της φιλοσοφίας για να αναλύσουν, να κρίνουν να συγκρίνουν να τοποθετήσουν ιστορικά ίσως το θέμα. Ο συγγραφέας του βιβλίου, ο Άλφρεντ Ντέμπλιν ήταν ψυχίατρος και το ιατρείο του το είχε στην Alexanderplatz. Εκεί, στο ιατρείο του συναντούσε κάποιες παραβατικές προσωπικότητες. Θραύσματα από τις ζωές τους αναγνώρισα στους ήρωες του μυθιστορήματος. Αυτό συνέβη σχετικά εύκολα, γιατί και εγώ ο ίδιος έχω δουλέψει από 2012 έως το 2020 σε φυλακές της Ελλάδας (φυλακές ανήλικων Αυλώνος, Φυλακές Μαλανδρίνου, φυλακές Δομοκού) με αφορμή την υποκριτική τέχνη. Έτσι συνάντησα τον άνθρωπο ερευνητή. Αυτόν που ψάχνει την ουσία του ανθρώπου. Την ύπαρξη πίσω από την μάσκα του το προσωπείο του. Αυτό με γοητεύει και με αυτό συναντήθηκα” αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γιώργος Δάμπασης στο NEWS 24/7.
Και συνεχίζει μιλώντας για το ποιο χαρακτηριστικό του ήρωά του, Φραντς Μπίμπερχοφ, είναι αυτό που τον κάνει να τον αισθάνεται ιδιαίτερα οικείο: “Ο Φραντς δεν είναι χαρακτήρας. Είναι σύμβολο. Είναι ο άνθρωπος. Είναι ο άνθρωπος που είναι ελεύθερος. Αυτό τον κάνει τραγικό. Η γνώση ότι μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε δύο ή και περισσότερες επιλογές. Από εδώ ξεκινάει η τραγικότητα της ανθρώπινης υπάρξεως. Η γνώση του θανάτου του και τρόπος που θα βαδίζει προς τα εκεί νικώντας τις φοβίες του. Ο Φραντς δε φοβάται. Κρατιέται ζωντανός γιατί είναι έτοιμος κάθε στιγμή να φύγει. Είναι ήρωας, μυθικό πρόσωπο.
Δεν είναι θεατρικός χαρακτήρας. Είναι ήρωας μυθιστορήματος, όπως και όλοι οι υπόλοιποι που και αυτοί είναι τραγικά πρόσωπα.. Το μόνο οικείο που έχω με τον Φραντς είναι η ανθρωπίλα μου. Οι φόβοι μου και τα λάθη μου. Εκεί συνδέομαι πού και πού την ώρα που δρω στην σκηνή, όταν αποφασίζω λάθος για λογαριασμό του. Εκεί ακολουθώ και τα δικά μου προσωπικά μονοπάτια και πηγαίνω σε δικά μου ξέφωτα. Όχι πάντα. Πού και πού..”
Όταν εξηγώ στον Γιώργο Δάμπαση πως βλέποντάς την παράσταση αισθάνθηκα πως ο ήρωάς του προσπαθεί να παραμείνει τίμιος, θέλει να εφαρμόσει τους νόμους αυτού του κόσμου, αλλά δεν του επιτρέπεται αυτό, αυτός μού λεέι πως “το τι λέει πως θέλει ο ήρωας δεν είναι και αυτό που πραγματικά ποθεί. Λέει πως θέλει να μείνει τίμιος αλλά ποτέ δεν μελετά τη σημαίνει τίμιος. Αυτό που ζητάει είναι η αρετή. Είναι η ευδαιμονία. Την εσωτερική του ηρεμία και γαλήνη. Το λέει όταν συναντά την αγαπημένη του την Μίτσε ”σε έστειλε ο θεός να μου μαλακώνεις την ψυχή”. Αυτό το μαλάκωμα είναι η αρετή. Αυτό το μονοπάτι ψάχνει, αλλά είναι δύσβατο. Οι κοινωνία οι νόμοι δεν έχουν να κάνουν με την ευδαιμονία του ανθρώπου. Οι άνθρωποι μπλέκουν τις έννοιες και έτσι τρέχουν δεξιά αριστερά κυνηγώντας τα όνειρά τους τις προσδοκίες τους τα θέλω τους. Πληρώνουν με τον χρόνο της ζωή τους. Νομίζω ότι ο στίχος του Ανδρέα Εμπειρίκου “σκοπός της ζωής μας είναι το σεσημασμένων δέρας της υπάρξεως μας“ είναι οδηγός για αυτόν που θέλει πραγματικά να ζήσει. Δεν έχει να κάνει με νόμους, με κοινωνία, με σχολεία, με πανεπιστήμια και ακαδημίες. Έχει να κάνει με την προσωπική ανάσα και ανάγνωση του βίου σου.”
Μια παράσταση σε ένα σκηνικό καταστροφής…
Το σκηνικό της Ελένης Μανωλοπούλου είναι τω όντι εντυπωσιακό και λειτουργικό, καθώς αποτελεί ουσιαστικά ένα τοπίο καταστροφής που αποπνέει μία υποβόσκουσα πολεμική ατμόσφαιρα… “Το τοπίο είναι σαν βομβαρδισμένο. Η αυτοκρατορίες όλες με το πέρασμα του χρόνου θα γίνουν βοσκοτόπια. Η Βαβυλώνα είναι ήδη τόπος για καμήλες, ο Μινωικός πολιτισμός θαμμένος κλπ. Όλα θα χαθούν θα μισοθαφτούν. Ο σκηνικός χώρος και χρόνος είναι σχετικό. Γι’ αυτό υπάρχει αυτό το σκηνικό ώστε κάθε θεατής να το συμπληρώσει με δίκες του πνευματικές αναγωγές” σημειώνει ο ταλαντούχος ηθοποιός.
Και συνεχίζει μιλώντας για το πόσο προφητικό είναι το έργο αυτό… “Προφήτης είναι αυτός που προλέγει. Μιλάει για αυτά που έπονται. Φυσικά και ο Ντέμπλιν ήταν και είναι προφητικός όχι μόνο για τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, τον ναζισμό, το Ολοκαύτωμα, την καταστροφή του Βερολίνου που τότε έτρεχε με ρυθμούς ανάπτυξης φοβερούς, αλλά και για την ενωμένη Ευρώπη του σήμερα που καταρρέει και το νιώθουμε όλοι. Τα σημάδια τα βλέπουμε. Δεν θέλουμε να τα πιστέψουμε. “Ζούμε” με τη φαντασία μας ότι κάτι θα αλλάξει την τελευταία στιγμή. Όμως κατευθυνόμαστε για εκεί. Ένα παράδειγμα είναι ο νόμος της εντροπίας. Υπάρχει, όλα φθείρονται, αλλά εμείς δεν τον λαμβάνουμε υπόψη μας. Αντιστεκόμαστε τρέχοντας δεξιά αριστερά κάνοντας τους δημιουργικούς, αλλά τελικά γερνάμε με τις νηπιακές μας συνήθειες. Ο θάνατος είναι αναπόφευκτο γεγονός και η ζωή μυστήριο. Το δώρο είναι η ζωή και εμείς την σκορπάμε σαν να υπάρχει για πάντα. Ο χρόνος, όμως, τελειώνει, το ξέρουμε, αλλά δεν κάνουμε κάτι τώρα σήμερα. Το αφήνουμε για μετά. Αυτή είναι η καταστροφή μας”.
Είναι ολοφάνερη στην παράσταση η άνοδος του φασισμού, γίνονται ορατοί ακόμη και οι λόγοι που την προκάλεσαν. Σήμερα οι ακροδεξιές κυβερνήσεις γνωρίζουν και πάλι μία πρωτοφανή άνοδο. Πού άραγε οφείλεται αυτή η πόλωση; “Ο φασισμός είναι αυτό που είναι. Τον ξέρουμε στο πετσί μας. Υπάρχει υπήρχε και θα εμφανίζεται με διάφορες μορφές. Θα βρίσκει την κατάλληλη φορεσιά και θα έρχεται στο πάρτι. Εμείς τον καλούμε με πρόσκληση. Η σιωπή μας αυτή τον γιγαντώνει. Τώρα είναι αργά” απαντά ο Γιώργος Δάμπασης.
Αλλά τι θα άλλαζε, αν μπορούσε, ο Γιώργος Δάμπασης; Τι είναι αυτό που δεν αντέχει;
“Δε θα άλλαζα τίποτα γύρω μου, γιατί δεν μπορώ να αλλάξω τίποτα. Έζησα αρκετά χρόνια με αυτό το ψέμα συντροφιά. Δεν θα αλλάξω τον εαυτό μου, γιατί και αυτό δεν γίνεται. Το μόνο που έχω να κάνω είναι να γνωρίσω τον πραγματικό μου εαυτό. Το είναι μου. Να το γνωρίσω, να το αγαπήσω, να το σεβαστώ και μέσα από αυτή την διαδικασία να γίνω ωφέλιμος στους συνανθρώπους μου”.
